Go na content

Go na table of contents

Sreka den pipel gi „den leri fu Yehovah”

Sreka den pipel gi „den leri fu Yehovah”

„A granman . . . tron wan bribiman fu di a ben fruwondru fu den leri fu Yehovah.”TORI 13:12.

1-3. San ben kan meki en muilek gi den disipel fu Yesus fu preiki a bun nyunsu gi „sma fu ala kondre”?

YESUS KRESTES ben gi den bakaman fu en wan bigi wroko fu du. A ben taigi den: „Go na sma fu ala kondre èn meki den tron disipel.” Te fu kaba ’a bun nyunsu disi fu a Kownukondre ben o preiki gi sma na heri grontapu, so taki sma fu ala kondre kan yere dati’.Mat. 24:14; 28:19.

2 Den disipel ben lobi Yesus èn sosrefi a bun nyunsu. Ma a kan taki den ben aksi densrefi fa den ben o man du so wan bigi wroko. Den ben kan aksi densrefi a sani disi fu di den no ben de nanga furu. Sosrefi, den ben e fruteri sma taki Yesus na a Manpikin fu Gado, ma sma ben kiri Yesus. Boiti dati, sma ben si den disipel leki sma di ’no ben kisi furu skoro èn di ben de neleki ala tra sma’ (Tori 4:13). Den Dyu leriman ben kisi heiskoro-leri, den ben sabi den Dyu gwenti di ben owru omeni hondro yari kaba, èn den no ben lobi a boskopu di den disipel ben tyari. Sma no ben lespeki den disipel na ini den eigi kondre srefi. Efu sma na ini den eigi kondre Israel no ben wani arki den, dan den disipel ben kan aksi densrefi efu tra sma na ini a Gran Kownukondre Rome ben o wani arki den.

3 Yesus ben warskow den disipel fu en taki sma ben o teige den, frufolgu den, èn taki den ben o kiri sonwan fu den (Luk. 21:16, 17). Sma ben o tori den, falsi profeiti ben o kori sma èn furu ogridu ben o de (Mat. 24:10-12). Awinsi sma ben o lobi a boskopu fu den, dan toku den ben kan aksi densrefi fa den ben o man tyari a boskopu go na „den moro farawe presi fu grontapu” (Tori 1:8). Den sortu sani disi ben kan meki taki den ben prakseri kande taki den no ben o man du a wroko disi!

4. San ben de a bakapisi fu a preikiwroko di ben du na ini a fosi yarihondro?

4 Aladi den disipel ben sabi taki a wroko no ben o makriki, toku den bigin preiki a bun nyunsu na ini Yerusalem, Samaria, èn srefi na ini tra kondre. Problema ben miti den disipel, ma toku a ben teki 30 yari nomo fu preiki a bun nyunsu „gi ala sma na grontapu”. Sma fu difrenti kondre ben tron disipel (Kol. 1:6, 23). Fu eksempre: Di na apostel Paulus preiki na a èilanti Siprus, dan Granman Sergiyus Paulus „tron wan bribiman fu di a ben fruwondru fu den leri fu Yehovah”.Leisi Tori fu den apostel 13:6-12.

5. (a) San Yesus ben pramisi den disipel fu en? (b) San wan historia buku ben skrifi fu a fosi yarihondro?

5 Den disipel fu Yesus ben sabi taki den no ben o man du a preikiwroko nanga den eigi krakti. Ma Yesus ben pramisi taki a ben o de nanga den èn taki a santa yeye ben o yepi den (Mat. 28:20). Boiti dati, son situwâsi na ini a ten dati ben meki en makriki fu preiki fu a Kownukondre. Wan historia buku e taki dati a fosi yarihondro ben de a moro bun ten gi Kresten fu bigin du a preikiwroko èn a e taki tu dati den Kresten ben e denki bakaten taki Gado ben sreka a pasi gi den.

6. Fu san wi o taki na ini (a) na artikel disi? (b) èn na ini a trawan?

6 A de so taki Yehovah kenki a situwâsi na ini a fosi yarihondro so taki den Kresten ben man du a preikiwroko? Bijbel no e taki dati. Ma wi sabi seiker taki Yehovah ben wani taki a bun nyunsu musu preiki èn taki Satan no ben wani dati. Na ini na artikel disi wi o taki fu wan tu sani di ben meki en moro makriki fu du a preikiwroko na ini a fosi yarihondro. Na ini a tra artikel wi o taki fa wan tu prenspari sani di pasa na ini a ten disi di yepi wi fu preiki a bun nyunsu na heri grontapu.

A FREIDE FU ROME

7. Fa a situwâsi ben de na ini a Gran Kownukondre Rome, èn fu san ede disi ben de wan aparti sani?

7 A situwâsi na ini a Gran Kownukondre Rome na ini a fosi yarihondro ben meki en moro makriki gi den Kresten fu preiki. Fu eksempre, yu ben abi wan pisi ten di den e kari a freide fu Rome. Na a ten dati a tirimakti fu Rome ben tapu iniwan dyugudyugu di ben de. A tru taki son feti ben de, soleki fa Yesus ben taki na fesi (Mat. 24:6). Fu eksempre, den legre fu Rome pori Yerusalem na ini a yari 70 èn den ben feti tra pikin feti na den farawe presi fu a Gran Kownukondre. Ma na ini a moro bigi pisi fu a Gran Kownukondre Rome freide ben de èn dati tan so sowan 200 yari baka a ten fu Yesus. Disi ben meki en makriki gi den disipel fu go preiki na difrenti presi. Wan buku e taki dati noiti na fesi so wan langa pisi ten fu freide ben de gi so furu sma.

8. Fu san ede wi kan taki dati a freide na ini a Gran Kownukondre Rome ben bun gi den disipel?

8 Sowan 300 yari baka Krestes, wan sabiman fu kerkitori di nen Origenes ben skrifi fu a pisi ten di freide ben de na ini a Gran Kownukondre Rome. A ben taki dati fu di den Romesma ben abi makti na ini so furu kondre, meki den disipel ben man preiki na ini ala den kondre dati. Sma no ben abi fu feti fu kibri den kondre, ma den ben libi na ini freide na ini den dorpu fu den. Origenes ben denki taki na a sani disi ben meki taki furu sma ben e arki den disipel di ben e taki fu lobi nanga freide. Aladi sma ben e frufolgu den disipel, toku den ben man gebroiki a pisi ten fu freide fu preiki a bun nyunsu na ala sei.Leisi Romesma 12:18-21.

A BEN MAKRIKI FU GO FU A WAN PRESI NA A TRAWAN

9, 10. San ben de wan tu sani di ben meki en makriki gi den disipel fu go fu a wan presi na a trawan?

9 Den Romesma ben sabi meki pasi. Ala nanga ala, den pasi disi ben langa sowan 80.000 kilometer èn den ben pasa na ini furu fu den kondre di ben de na ondro a tiri fu Rome. Dati meki den srudati fu a tranga legre fu Rome ben man go gaw fu a wan presi na a trawan. Na so den ben man feti gi den kondre èn basi den borgu. Den pasi ben pasa na ini busi, na ini sabana èn na tapu bergi. Kresten ben gebroiki den pasi disi fu go preiki na furu presi.

10 Boiti taki a Gran Kownukondre Rome ben abi furu pasi, a kontren fu den ben abi furu liba nanga bradi kriki pe yu ben kan teki boto. Den boto fu den Romesma ben go tu na hondrohondro lanpe na difrenti kondre. Dati meki den Kresten ben man teki boto go na furu presi. Den no ben abi paspoort nanga visum fanowdu fu go na wan tra kondre. Fufuruman no ben lai na den pasi fu di den ben frede den hebi strafu fu den Romesma. Sma no ben ròs den boto tu fu di den srudati boto fu den Romesma ben de tapu a se fu luku taki sani waka bun. A tru taki Bijbel e taki dati son boto pe Paulus ben de na tapu, ben sungu èn taki ogri ben kan miti en na se. Ma Bijbel no e taki dati fufuruman ben ròs en tapu se.2 Kor. 11:25, 26.

FA A GRIKITONGO BEN DE WAN YEPI

A kodeks ben meki en moro makriki fu feni wan Bijbeltekst (Luku paragraaf 12)

11. Fu san ede den disipel ben gebroiki a Grikitongo?

11 Furu yari na fesi, a Griki tiriman Aleksander a Bigiwan ben teki furu kondre abra. Dati meki den sma na ini den kondre dati ben leri taki wan sortu Grikitongo di sma sabi leki a Koine Grikitongo. Bakaten den kondre dati kon de na ondro a tiri fu den Romesma. Disi ben meki en makriki gi den Kresten fu preiki gi sma na ini a Koine Grikitongo. Den ben man gebroiki den Hebrew buku fu Bijbel tu di den Dyu na ini Egepte ben vertaal na ini Grikitongo. Furu sma ben sabi a Bijbel disi di den kari a Septuaginta. Den tra pisi fu Bijbel ben skrifi tu na ini Grikitongo. A Grikitongo fu a ten dati ben abi furu wortu di den disipel ben man gebroiki fu fruklari den dipi tori fu Bijbel. A Grikitongo yepi den Kresten fu man taki nanga makandra èn disi ben meki taki wánfasi ben de.

12. (a) San na wan kodeks èn fu san ede a kodeks ben moro makriki fu gebroiki leki wan bukulolo? (b) O ten furu Kresten bigin gebroiki buku?

12 San den Kresten na ini a fosi yarihondro ben e gebroiki fu gi sma leri fu Bijbel? Fosi, den ben gebroiki bukulolo. Ma a no ben makriki fu tyari den bukulolo disi go na ala sei. Ibri tron te wan Kresten ben suku wan Bijbeltekst, dan a ben musu lolo a bukulolo opo èn te a ben kaba leisi, dan a ben musu lolo en tapu baka. Nofo tron yu ben man skrifi soso na wán sei fu a lolo. A Bijbel buku Mateyus ben furu wan heri bukulolo. Na ini a di fu tu yarihondro sma bigin gebroiki wan sortu buku di den ben kari a kodeks. Wan sma ben man opo a buku èn drai den bladzijde fu feni wan tekst makriki. Den historia skrifiman ben taki dati a no langa baka dati den Kresten bigin gebroiki buku èn taki na a bigin fu a di fu tu yarihondro pikinmoro ala Kresten ben gebroiki buku.

FA DEN WET FU DEN ROMESMA BEN DE WAN YEPI

13, 14. (a) Fa Paulus gebroiki den reti di a ben abi leki borgu fu Rome? (b) Fa den Kresten ben kisi wini fu den wet fu den Romesma?

13 Ala sma na ini a Gran Kownukondre Rome ben musu hori densrefi na den wet fu Rome. Den borgu fu a Gran Kownukondre Rome ben abi reti di tra sma no ben abi. Na difrenti okasi Paulus ben gebroiki den reti di a ben abi leki borgu fu Rome. Di sma ben o wipi en na ini Yerusalem, dan Paulus aksi a Rome legre-ofsiri: „A fiti taki unu e wipi wan Romesma sondro fu krutu en?” A sani dati no ben mag. Di Paulus sori taki a gebore leki wan borgu fu Rome, dan „den man di ben o wipi en fu kon sabi san a ben du, libi en wantewante. A komandanti fu a legre kon frede di a kon frustan taki Paulus ben de wan Romesma èn taki a bui en.”Tori 22:25-29.

14 Di den sma na ini Filipi kon sabi taki Paulus ben de wan borgu fu Rome, dan den handri tra fasi nanga en (Tori 16:35-40). Na ini Efeise, a komsarsi fu a foto meki a pipel di ben ati bron tan tiri, èn baka dati a taki fu den wet fu den Romesma (Tori 19:35-41). Bakaten di Paulus ben de na ini Sesareya, dan a aksi fu meki a grankownu fu Rome krutu en, bika leki borgu fu Rome a ben abi a reti dati. Drape a ben man opo taki gi a bun nyunsu (Tori 25:8-12). Sobun, Kresten ben gebroiki den wet fu den Romesma fu ’opo taki gi a bun nyunsu èn fu meki lanti gi den a reti fu preiki’.Fil. 1:7.

DYU BEN E LIBI NA INI DIFRENTI KONDRE

15. Pe furu Dyu ben tan na ini a fosi yarihondro?

15 Wan tra sani ben de di yepi den Kresten na ini a fosi yarihondro fu preiki na ala sei. Na a ten dati Dyu no ben libi na ini Israel wawan, ma na ini furu tra kondre. Fa dati du kon? Hondrohondro yari na fesi, den Asiriasma nanga den Babilonsma ben tyari den Dyu gowe na ini katibo. Baka di den Persiasma wini Babilon, Dyu ben e libi na ini den difrenti distrikt fu a Gran Kownukondre Persia (Ester 9:30). Di Yesus ben de na grontapu, Dyu ben e libi na ini Egepte nanga tra kontren fu Noord Afrika, sosrefi na ini Grikikondre, Pikin Asia, nanga Mesopotamia. A kan taki fu den 60.000.000 sma di ben e libi na ini a Gran Kownukondre Rome, sowan 4.000.000 ben de Dyu. Awinsi pe den Dyu ben froisi go tan, den ben tan hori a bribi fu den.Mat. 23:15.

16, 17. (a) Sortu wini sma di no ben de Dyu kisi fu di someni Dyu ben tan na ini den kondre fu den? (b) Sortu gwenti fu den Dyu, den Kresten teki abra?

16 Fu di den Dyu ben e tan na ini difrenti kondre, meki furu sma di no ben de Dyu kon sabi den Hebrew buku fu Bijbel. Den kon sabi taki wán tru Gado de èn taki den sma di e dini en musu tyari densrefi na wan krin fasi. Boiti dati, den Hebrew buku fu Bijbel abi furu profeititori di ben taki fu a Mesias (Luk. 24:44). Sobun, di den Kresten ben preiki a bun nyunsu, dan Dyu nanga sma di no ben de Dyu ben sabi wan tu sani kaba di den Kresten ben e preiki. Dati ben meki en makriki gi Paulus fu taki nanga den sma di ben wani arki a bun nyunsu. A ben gwenti go na den snoga fu den Dyu èn a ben gebroiki Bijbel fu taki-go-taki-kon nanga den.Leisi Tori fu den apostel 17:1, 2.

17 Den Dyu ben gwenti kon makandra fu anbegi Gado na ini den snoga noso na dorosei. Den ben e singi, den ben e begi èn den ben e taki fu den Buku fu Bijbel. Wi na ini a ten disi e du a srefi na ini den gemeente fu wi.

YEHOVAH YEPI DEN FU PREIKI

18, 19. (a) Sortu situwâsi na ini a fosi yarihondro ben de wan yepi gi den Kresten? (b) San na artikel disi leri yu fu Yehovah?

18 Sobun, difrenti sani meki taki a bun nyunsu ben man preiki na ala sei: Freide ben de na ini a Gran Kownukondre Rome, furu sma ben e taki a srefi tongo, a wet fu den Romesma ben kibri den borgu, Dyu ben e libi na ini difrenti kondre èn a ben makriki fu teki waka fu a wan kondre go na a trawan. Ala den sani disi yepi den disipel fu Yesus fu du a preikiwroko di Gado ben gi den.

19 Sowan 400 yari fosi Yesus kon na grontapu, a Griki filosofiaman Plato, ben skrifi taki a ben muilek srefisrefi fu kon sabi a Mekiman fu hemel nanga grontapu èn taki a ben o moro muilek fu fruteri ibri sma na grontapu fu en. Ma Yesus ben taki: „Den sani di libisma no man du, na dati Gado man du” (Luk. 18:27). A Mekiman fu hemel nanga grontapu wani taki sma musu kon sabi en. Boiti dati, Yesus ben taigi den bakaman fu en: „Go na sma fu ala kondre èn meki den tron disipel” (Mat. 28:19). A de krin taki nanga a yepi fu Yehovah Gado, a wroko disi ben man du. Na artikel di e kon o sori fa a preikiwroko e du na ini a ten disi.