Kalap go long lista

Kalap go long lista bilong ol tok

Redim Ol Manmeri Long Kisim “Tok Bilong Jehova”

Redim Ol Manmeri Long Kisim “Tok Bilong Jehova”

“Tingting bilong [gavana] i kirap tru long tok bilong Jehova na em i bilip.”​—APO. 13:12.

1-3. Wanem ol samting i laik pasim rot bilong ol disaipel long autim gutnius long “olgeta lain man”?

 JISAS KRAIS i makim ol disaipel bilong em long mekim wanpela bikpela wok. Em i tokim ol olsem: “Yupela i mas i go na kamapim ol disaipel long olgeta lain man.” Taim ol i mekim dispela wok, isi isi “ol bai autim dispela gutnius bilong Kingdom long olgeta hap bilong graun na bai olgeta lain man i ken harim.”​—Mat. 24:14; 28:19.

2 Ol disaipel i laikim tru Jisas, na tu, ol i laikim tru gutnius. Tasol ating ol i tingting planti long hau ol bai mekim dispela wok, long wanem, ol i liklik lain tasol. Ol i bin skulim ol manmeri olsem Jisas em i Pikinini Bilong God, na bihain ol birua i kilim em i dai. Ol disaipel “i no bin kisim bikpela skul na [ol] i man nating.” (Apo. 4:13) Tasol ol i mas autim tok we i no wankain long tok em ol hetman bilong lotu i skulim ol man long en—ol hetman bilong lotu i gat bikpela save long ol samting i kamap long bipo. Taim ol disaipel i stap yet long asples bilong ol, ol wanples i no rispektim ol. Orait, lain Israel i stap olsem wanem aninit long wok bos bilong Gavman Rom?

3 Jisas i tok lukaut long ol disaipel olsem ol man bai heitim ol, mekim nogut long ol, na kilim sampela i dai. (Luk 21:16, 17) Lain bilong ol yet bai putim ol long han bilong ol birua, ol giaman profet bai kamap, na pasin bilong brukim lo bai kamap bikpela. (Mat. 24:10-12) Maski sapos ol manmeri i amamas long harim tok ol i autim, hau bai ol inap bringim ol dispela tok “i go inap long olgeta hap bilong graun?” (Apo. 1:8) Ating ol i pilim olsem ol i no inap tru long mekim dispela wok!

4. Long pastaim, wanem gutpela samting i kamap long wok autim tok bilong ol disaipel?

4 Ating ol disaipel i tingting planti, tasol ol i bisi long autim gutnius long Jerusalem na Samaria, na long ol narapela ples tu. Maski ol disaipel i bungim sampela hevi, insait long 30 yia ol i “autim dispela gutnius long olgeta hap bilong graun aninit long skai,” na dispela wok i “karim kaikai na kamap bikpela long olgeta hap bilong graun.” (Kol. 1:6, 23) Olsem: Taim aposel Pol i stap long ailan Saiprus, toktok na pasin bilong em i kirapim Sergius Paulus, em gavana bilong Rom na em “i bilip” tru long tok bilong Jehova.—Ritim Aposel 13:6-12.

5. (a) Jisas i bin mekim wanem tok promis long ol disaipel? (b) Sampela man i skelim ol samting i bin kamap long taim bilong ol aposel, na ol i holim wanem tingting?

5 Ol disaipel bilong Jisas i save olsem ol i no inap mekim wok autim tok long strong bilong ol yet. Jisas i bin tok promis olsem em bai i stap wantaim ol na holi spirit bai helpim ol. (Mat. 28:20) Ating sampela samting long dispela taim bipo i bin helpim ol disaipel long autim tok bilong Kingdom. Wanpela buk, (Evangelism in the Early Church), i stori long ol lotu na i tok: “Ating i no gat wanpela haptaim bipo i gutpela wankain olsem ol yia paslain long yia 100 C.E., olsem na nupela Lotu inap kamap insait long dispela haptaim . . . Bihain long 100 C.E., ol Kristen . . . i pilim olsem God yet i stretim rot long lotu Kristen inap kamap.”

6. Bai yumi skelim wanem samting (a) long dispela stadi? (b) long neks stadi?

6 Ating God i bin stiaim ol samting i kamap long taim bilong ol aposel na bai wok autim tok i kamap bikpela, tasol Baibel i no stori stret long dispela samting. Yumi save olsem, Jehova i laik bai lain bilong em i autim gutnius, tasol Satan i laik stopim dispela wok. Long dispela stadi, yumi bai stori long sampela samting we i helpim tru wok autim tok long taim bilong ol aposel winim ol narapela taim bipo. Long neks stadi, yumi bai skelim ol samting i kamap long nau na i helpim yumi long autim gutnius long olgeta hap bilong graun.

GUTAIM BILONG OL ROM I HELPIM WOK AUTIM TOK

7. Wanem samting i kamap insait long haptaim ol i kolim olsem Gutaim Bilong Ol Rom?

7 Long taim bilong ol aposel, ol wok bilong Gavman Rom i bin helpim ol Kristen long sampela rot. Olsem: I gat wanpela haptaim ol i kolim olsem Gutaim Bilong Ol Rom (Pax Romana). Gavman Rom i helpim ol manmeri bilong en long kisim gutpela sindaun. Sampela taim, ol manmeri i “harim tok long ol woa i kamap klostu na ol woa i kamap longwe,” olsem Jisas i bin tok profet long en. (Mat. 24:6) Long yia 70 C.E., ol ami bilong Rom i bagarapim Jerusalem, na i gat ol liklik pait i kamap klostu long ol hap em Gavman Rom i bosim. Tasol inap olsem 200 yia bihain long taim bilong Jisas, ol manmeri long hap bilong Mediterenian i stap bel isi. Wanpela buk i tok: “I no gat wanpela taim bipo we ol manmeri i stap bel isi tru, na bihain bai i no gat wanpela taim we planti manmeri tru inap i stap bel isi.”

8. Olsem wanem Gutaim Bilong Ol Rom i helpim ol Kristen long bipo?

8 Origen em wanpela tisa bilong lotu na em i bin i stap long ol yia namel long 200 C.E. na 300 C.E., na em i tok: “Sapos i gat planti gavman i mekim wok long dispela taim, dispela inap pasim wok bilong bringim tok bilong Jisas i go long olgeta hap bilong graun . . . long wanem, ol man long olgeta hap bai joinim ami na pait long sambai long kantri bilong ol. . . . Tasol ol skultok bilong Jisas i kirapim ol man long i stap wanbel na no ken bekim rong long ol birua, olsem na ol dispela tok i helpim ol manmeri, long wanem, kirap long taim bilong Jisas na i kam, ol manmeri bilong olgeta hap i stap bel isi.” Ol Kristen i kisim hevi long han bilong ol birua taim ol i stap long ol hap em Gavman Rom i bosim, tasol ol i no bekim rong, na ol i kisim gutpela helpim long Gutaim Bilong Ol Rom.​—Ritim Rom 12:18-21.

OL GUTPELA ROT

9, 10. Bilong wanem em i seif long ol disaipel inap raun long ol hap em Gavman Rom i bosim?

9 Ol Kristen i yusim gut ol rot em Gavman Rom i wokim. Gavman Rom i gat strongpela lain ami, olsem na Rom inap bosim gut na kontrolim ol manmeri bilong en. Rom i mas i gat ol gutpela rot bilong helpim lain ami bilong en long i go kwik long narapela hap, na ol man bilong Rom i gat gutpela save long wokim ol rot. Ol ensinia bilong Rom i wokim ol rot i longpela inap olsem 80 tausen kilomita, na ol dispela rot i joinim planti provins. Ol dispela rot i katim namel long ol bikbus, ol ples drai, na ol maunten.

10 Na tu, Rom i gat ol bikpela wara em longpela bilong ol inap olsem 27 tausen kilomita, na ol inap yusim ol dispela wara olsem rot bilong ol. Taim ol sip bilong Rom i raun long solwara, ol i save bihainim planti kain kain rot, inap olsem 900 rot, na ol sip inap raun i go long planti ples, inap olsem sampela handret. Olsem na ol Kristen inap kalap long ol sip na i go long olgeta hap bilong Rom. Maski i gat sampela hatwok, aposel Pol na ol narapela Kristen inap i go long olgeta hap em Rom i bosim, na i no gat wok long yusim paspot na visa long dispela taim bipo. Na tu, i no gat ofis bilong imigresen we ol i save sekim ol man i kam long ol narapela kantri. Ol man i no brukim lo bikos ol i pret long panismen bilong Gavman Rom, olsem na ol rot i seif long ol manmeri inap raun. Na tu, em i seif long ol manmeri i raun long sip, long wanem, ol nevi bilong Rom i lukautim gut solwara na bai pasin raskol i no ken kamap. Taim Pol i raun long sip, sampela taim sip i bagarap na hevi i painim em, tasol i no gat wanpela stori long Baibel i kamapim olsem ol raskol i bagarapim raun bilong em long solwara.​—2 Kor. 11:25, 26.

TOKPLES I HELPIM WOK AUTIM TOK

Kodeks i helpim ol man long painim kwik ol skripsa (Lukim paragraf 12)

11. Bilong wanem ol disaipel i yusim tok Grik?

11 Bikpela tokples bilong Grik em Koine, na dispela tokples i helpim ol kongrigesen Kristen long toktok gut wantaim na stap wanbel. Bikpela King Aleksander i pait na i kontrolim planti hap moa, olsem na planti manmeri moa i save long tok Grik. Dispela i mekim na ol manmeri bilong God inap toktok wantaim kain kain man na ol inap autim gutnius long olgeta hap. Ol Juda husat i stap long Isip i bin trensletim Ol Skripsa Hibru i go long tok Grik. Ol man i save long Baibel Septuagint, na planti taim ol disaipel bilong Krais i save kolim ol tok bilong en. Ol Kristen i skelim olsem tok Grik i gutpela long yusim long raitim ol tok. Em i gat planti tok we ol inap yusim taim ol i stori long sait bilong bilip.

12. (a) Kodeks em wanem samting? (b) Olsem wanem kodeks i gutpela moa winim skrol? (c) Wanem taim planti Kristen i kirap long yusim kodeks?

12 Taim ol Kristen i mekim wok autim tok, olsem wanem ol inap soim man long ol tok bilong ol Rait Holi? I hatwok long yusim ol skrol, long wanem, ol rait i stap long wanpela sait tasol na ol i mas rolim rolim skrol long lukim wanpela skripsa. Olgeta tok bilong Gutnius Bilong Matyu i pulapim wanpela skrol olgeta. Bihain ol i wokim kodeks, em nem ol i kolim long ol namba 1 buk ol i bin wokim. Ol i bungim ol pepa i gat rait long en na joinim ol wantaim. I no hatwok long yusim kodeks, long wanem, man inap painim kwik ol tok bilong Rait Holi. Yumi no save long wanem taim stret ol Kristen i kirap long yusim kodeks, tasol wanpela buk i tok: “Long ol yia bihain long 100 C.E., planti Kristen i bin yusim kodeks, olsem na i luk olsem ol i wokim dispela buk paslain tru long 100 C.E.”

LO BILONG ROM I HELPIM OL KRISTEN

13, 14. (a) Olsem wanem Pol i yusim rait bilong em olsem sitisen bilong Rom? (b) Olsem wanem lo bilong Rom i helpim ol Kristen?

13 Gavman Rom i strong long olgeta sitisen bilong en i mas bihainim lo, na tu, ol sitisen i gat rait long kisim sampela kain helpim. Sampela taim Pol i bin yusim rait bilong em olsem sitisen bilong Rom. Taim ol soldia i laik wipim Pol long Jerusalem, em i askim ofisa bilong ami olsem: “I stret yupela i wipim wanpela man Rom taim em i no bin sanap yet long kot?” Nogat, i no stret long mekim olsem. Taim Pol i tokim ol olsem em i sitisen bilong Rom kirap long taim mama i karim em, “ol dispela man [husat] i laik wipim em na sutim ol askim long em, kwiktaim ol i lusim em. Na komanda bilong ami i pret taim em i save olsem Pol i man Rom na em i bin pasim em long sen.”​—Apo. 22:25-29.

14 Pol i stap sitisen bilong Rom, olsem na ol majistret long Filipai i tingim lo bilong Rom na ol i lusim em i go fri. (Apo. 16:35-40) Long Efesus, bikman bilong taun i daunim kros bilong bikpela lain manmeri, na bihain em i mekim ol tok i soim olsem em i tingim lo bilong Rom. (Apo. 19:35-41) Taim Pol i stap long Sisaria, em i apil long Sisar na dispela i opim rot long em inap sambai long bilip bilong em. (Apo. 25:8-12) Olsem na lo bilong Rom i opim rot long ol Kristen inap “strongim sait bilong gutnius long rot bilong kot.”​—Fili. 1:7.

LAIN JUDA I GO LONG OL NARAPELA HAP

15. Long taim bilong ol aposel, lain Juda i go sindaun long wanem ol hap?

15 Taim ol Juda i go sindaun long ol narapela hap em Gavman Rom i bosim, ol Kristen i luksave olsem dispela i helpim wok bilong autim gutnius. Sampela handret yia paslain long dispela samting i kamap, lain Asiria na lain Babilon i bin kisim lain Juda i go kalabus long narapela ples. Inap olsem 500 yia paslain long taim bilong Krais, lain Juda i bin i stap long 127 provins em Gavman Persia i bosim. (Est. 9:30) Long taim bilong Jisas, ol Juda i go sindaun long Isip na ol narapela hap long Not Afrika, na tu, long Grik, Esia Maina, na Mesopotemia. Inap olsem 60 milion manmeri i stap long ol hap em Gavman Rom i bosim. Sapos yumi tilim ol na putim 14 manmeri long wan wan grup, 1-pela man long grup i bilong lain Juda. Long olgeta hap ol Juda i go long en, ol i bringim lotu bilong ol i go wantaim ol.​—Mat. 23:15.

16, 17. (a) Taim ol Juda i go stap long ol narapela hap, olsem wanem dispela i helpim planti manmeri bilong ol narapela lain? (b) Ol disaipel i bihainim wanem ol pasin em ol Juda i save mekim?

16 Ol Juda i go stap long planti hap, olsem na planti manmeri bilong ol narapela lain tu i kisim save long ol tok bilong Ol Skripsa Hibru. Ol i kisim save olsem wanpela God tasol em i God tru, na ol wokman bilong em i mas bihainim stretpela lo long pasin na wokabaut bilong ol. Na tu, Ol Skripsa Hibru i gat planti tok profet i stori long Mesaia. (Luk 24:44) Tupela lain wantaim, em lain Juda na ol Kristen, i bilip olsem spirit bilong God yet i kirapim ol man long raitim Ol Skripsa Hibru, na dispela i opim rot long Pol inap toktok gut wantaim ol manmeri husat i laikim stretpela pasin. Olsem na Pol i save go insait long ol sinagog na toktok gut wantaim ol Juda long Ol Skripsa Hibru.​—Ritim Aposel 17:1, 2.

17 Ol Juda i save bihainim wanpela kain pasin bilong mekim lotu. Ol i save bung long ol sinagog na ol pablik ples. Ol i singim ol song, mekim ol beten, na toktok wantaim long ol skripsa. Long nau, ol kongrigesen Kristen i bihainim wankain pasin.

JEHOVA I HELPIM YUMI

18, 19. (a) Long taim bilong ol aposel, wanem ol samting i helpim wok bilong autim gutnius? (b) Ol tok yumi skelim long dispela stadi i kirapim yu long pilim olsem wanem long Jehova?

18 Ol disaipel bilong Jisas i bin mekim gut wok em God i givim long ol, em wok bilong autim gutnius. Ol dispela samting i bin helpim wok bilong ol: Gutaim Bilong Ol Rom (Pax Romana), ol gutpela rot, ol sip i raun, bikpela tokples, lo bilong Rom, na ol Juda i go sindaun long ol narapela hap.

19 Inap olsem 400 yia paslain long taim bilong Krais, wanpela saveman bilong Grik, nem bilong em Pleto, em i tok: “I hatwok long painimaut husat man i wokim dispela graun na ol samting bilong ples antap, na maski sapos yumi painimaut, yumi bai i no gat rot long tokim olgeta manmeri.” Tasol Jisas i tok: “Ol samting ol man i no inap mekim, God inap mekim.” (Luk 18:27) Krieta bilong yunives i laik bai ol manmeri i painim em na kisim save long em. Na tu, Jisas i tokim ol disaipel olsem: “Yupela i mas i go na kamapim ol disaipel long olgeta lain man.” (Mat. 28:19) God Jehova bai helpim ol long inapim dispela wok. Neks stadi bai stori long olsem wanem dispela wok i kamap nau long taim bilong yumi.