1-3. ¿Kʼusi vokoliletik la snuptanik li yajtsʼaklomtak Cristo sventa xuʼ xcholik mantal ta spʼejel Balumile?

LI Jesuse xi laj yalbe mantal li yajtsʼaklomtake: «Batanic me; bat pasic ta jchʼunolajel cuʼun li cristianoetic ta jujun banamile». Sventa xkʼot ta pasel taje, skʼan xcholik mantal ta spʼejel Balumil (Mateo 24:14; 28:19). ¡Ep abtel chichʼ maʼ taje!

² Li yajtsʼaklomtak Cristoe skʼanojik li Jesuse xchiʼuk li kʼusitik chalbeik skʼoplale. Pe xuʼ van la snopik ti mu toj kʼunuk ti xichʼ cholel mantal ta spʼejel Balumile. ¿Kʼu yuʼun? Oy jayibuk srasonaltak. Li baʼyele jaʼ ti jutukik tajeke. Li xchibale jaʼ ti chchanubtasvanik ti jaʼ Xnichʼon Dios li Jesuse, pe li krixchanoetike snaʼojik ti chamem xaʼoxe. Li yoxibale jaʼ ti ep buchʼutik chalik ti chʼabal lek chanunajemik li yajtsʼaklomtak Jesuse (Hechos 4:13). Li jnitvanejetik ta relijione lek chanunajemik ta chanob vunetik ti tsotsik skʼoplale, yan li yajtsʼaklomtak Cristoe muʼyuk. Jech xtok, li aʼyej chalbeik skʼoplale jelel tajek ti kʼu yelan nopem xaʼiik spasel li judioetike. Li kʼusitik nopem xaʼiik spasel taje toj  voʼneik xa. Ta skoj li kʼusitik taje xuʼ van xi la sjakʼbe sbaik li yajtsʼaklomtak Cristoe: «¿Kʼuxi xuʼ xchikintaik jloʼiltik ti muʼyuk bu tsakbilutik ta ventae?».

³ Li ta xchanibale jaʼ ti yajtsʼaklomtake snaʼojik ti ‹solel pʼajbil chkʼotik yuʼun skotol li krixchanoetike›, ti tsnutsatik xchiʼuk ti xuʼ xmilatik jech kʼuchaʼal albatik onoʼox yuʼun li Jesuse (Lucas 21:16, 17). Ta svoʼobale jaʼ ti snaʼojik ti ta onoʼox xlajik ta kontrainel yuʼun jlom yutsʼ yalalik xchiʼuk yamigotakike. Ta svakibale jaʼ ti oy jlom yajtsʼaklomtak Cristoe maʼuk melel li kʼusi chlik yakʼik ta chanele. Li ta svukubale jaʼ ti persa chbat xcholik mantal ti butik toj xibalik sbae (Mateo 24:10-12). Ta skoj li svokolik taje, xuʼ van tsjakʼilanbe sbaik kʼuxi xuʼ xcholik mantal «ta sbejel banamil» (Hechos 1:8).

4. ¿Kʼusi lek kʼot ta pasel yuʼunik li yajtsʼaklomtak Cristo li ta cholmantale?

⁴ Li yajtsʼaklomtak Cristoe snaʼojik ti mu kʼunuk chaʼiik ti xichʼ cholel mantal ta spʼejel Balumile. Pe la xchʼunik mantal, jaʼ yuʼun batik ta jteklumetik jech kʼuchaʼal ta Jerusalén xchiʼuk ta Samaria, laje batik ta yan lumetik. ¿Kʼusi lek kʼot ta pasel yuʼunik? Kʼalal echʼ xaʼox 30 jabile, toj ep xaʼox butik lumal kʼotik, jech oxal li Pabloe laj yal ti laj xaʼox «yichʼ cholbel scotol cristianoetic liʼ ta banamile». Ta skoj taje pasik ta yajtsʼaklom Cristo epal krixchanoetik ti jeltos slumalike (Colosenses 1:6, 23). Xi kʼot ta pasel jun velta kʼalal ay ta lum Chipre li Pabloe. Li jun ajvalil ta Romae pas ta yajtsʼaklom Cristo ta skoj ti labal sba laj yaʼi li chanubtasel albat ta sventa Jeovae (kʼelo Hechos 13:6-12).

5. 1) ¿Kʼusi laj yalbe ta jamal yajtsʼaklomtak li Jesuse? 2) ¿Kʼusi chal ta sventa yajtsʼaklomtak Cristo ta baʼyel siglo li jlik livroe?

⁵ Li yajtsʼaklomtak Cristoe snaʼojik lek ti mu xuʼ yuʼunik ta stukik noʼox li cholmantal ta spʼejel Balumile. Pe xvul ta sjolik xtok ti albatik ta jamal ti te chiʼinbilik yuʼun li Jesuse xchiʼuk ti chkoltaatik ta xchʼul espiritu Diose (Mateo 28:20). ¿Mi oy to kʼusitik koltaatik-o? Oy ta melel. Oy jlik livro chal ti ta baʼyel sigloe jaʼo lek yorail yuʼunik sventa xlik xcholik mantal li yajtsʼaklomtak Cristoe. Li livro taje chal xtok ti yajtsʼaklomtak Cristoe laj la snopik ti jaʼ la laj yakʼ kʼotuk ta pasel Dios sventa jech xichʼik koltael li ta baʼyel sigloe.

6. 1) ¿Kʼusi ta jchantik li ta xchanobil liʼe? 2) ¿Kʼusi ta jchantik li ta yan xchanobil chtale?

⁶ ¿Mi jaʼ van laj yakʼ kʼotuk ta pasel Dios ta melel sventa xuʼ xcholik mantal li yajtsʼaklomtak Cristo ta baʼyel sigloe? Mu jnaʼtik, yuʼun muʼyuk chal li Vivliae. Pe li kʼusi lek jnaʼojtike jaʼ ti oy onoʼox ta yoʼonton Jeova ti akʼo xcholik mantal li yajtuneltake xchiʼuk ti muʼyuk pajesatik yuʼun li Satanase. Li kʼusi ta jchantik li ta xchanobil liʼe jaʼ li jeltos kʼusitik xuʼ van koltaatik sventa xcholik mantal li yajtsʼaklomtak Cristo ta baʼyel sigloe. Li ta yan xchanobile ta jchantik kʼusitik xuʼ skoltautik sventa jcholtik mantal ta spʼejel Balumil li avie.

7. ¿Kʼu toʼox yelan kuxlejal ta Roma li ta baʼyel sigloe, xchiʼuk kʼusi toj lek kʼot ta pasel ta skoj taje?

⁷ Li kʼusi koltaatik sventa xcholik mantal li yajtsʼaklomtak Cristoe jaʼ ti oy toʼox jun oʼontonal li ta yosilal Romae. Li ta baʼyel sigloe toj ep xa noʼox tajek lumetik oy ta skʼob li Romae. Li vaʼ kʼakʼaletik taje mu xakʼ ti oyuk toybail li ajvalile. Pe jech kʼuchaʼal laj yal Jesuse, oy onoʼox kʼot ta pasel bikʼtal paskʼopetik (Mateo 24:6). Jech kʼuchaʼal li ta sjabilal 70 la slajesik Jerusalén li jromaetike. Jech xtok oy lik paskʼopetik li ta stiʼiltak yosilal Romae. Pe jun yoʼontonik nakalik jutuk mu skotoluk li krixchanoetike. Li jun oʼontonal taje te van chib sien jabil jalij. Jlik livro chal ti vaʼ epal jabiletike muʼyuk jech kuxiem-o krixchanoetik ti jun  noʼox yoʼontonike. Ta skoj ti oy jun oʼontonal li ta Romae mas kʼun xuʼ xbat xcholik mantal ta yantik lumetik li yajtsʼaklomtak Cristoe.

8. ¿Kʼuxi koltaatik yajtsʼaklomtak Cristo li jun oʼontonal oy ta Romae?

⁸ Kʼalal echʼ xaʼox van 250 jabil slajel li Jesuse, jun vinik ti chchanbe skʼoplal Vivlia ti Orígenes sbie laj yal kʼuxi koltaatik yajtsʼaklomtak Jesús li jun oʼontonal oy toʼox ta Romae. Koliyal ti muʼyuk tsaʼik kʼop xchiʼuk ti jun noʼox yoʼontonik li jnaklejetik ta yosilal Romae, xuʼ buyuk noʼox xbat xcholik mantal li yajtsʼaklomtak Cristoe. Laj yal xtok ti vaʼ yelan oy li krixchanoetike xuʼ la jaʼ la xchikintaik-o li mantal chcholik li yajtsʼaklomtak Cristoe. Yuʼun li mantal chalike jaʼ sventa kʼanelal xchiʼuk jun oʼontonal. Akʼo mi laj yichʼik nutsel bakʼintik li yajtsʼaklomtak Cristoe, ti kʼu sjalil oyik ta jun oʼontonale lek la stunesik sventa buyuk noʼox xcholik mantal (kʼelo Romanos 12:18-21).

9, 10. ¿Kʼu yuʼun mas kʼun xuʼ xkʼotik ta yantik lumetik li yajtsʼaklomtak Cristoe?

⁹ Yan kʼusi koltaatik sventa xuʼ xcholik mantal li yajtsʼaklomtak Cristo li vaʼ kʼakʼaletik taje, jaʼ ti mas toʼox kʼun xuʼ xkʼotik ta yantik lumetike. Yuʼun mas ta 80 mil kilometro la spas sbeik ta tonetik li jromaetike. Ta skoj li sbeik taje li soltaroetike mas anil xuʼ xbat spajesik ta paskʼop li yajkontraike. Li yajtsʼaklomtak Cristoe jaʼ te chjelavik sventa xtuchʼik vitsetik, taki xokol balumiletik xchiʼuk teʼtikaltik kʼalal chbat xcholik mantale.

¹⁰ Pe maʼuk noʼox tstunesik li beetik taje, oy xtuchʼik nab o ukʼumetik. Oy mas ta 900 butikuk noʼox chbat li varkoetike xchiʼuk ta sienal noʼox skotlebtak. Li yajtsʼaklomtak Cristoe tstsakik varko xtok sventa xuʼ xbatik ta buyuk noʼox ta yosilal Roma. Sventa xuʼ x-ochik ta jun lume mu persauk spasaporteik o yan vunetik. Li vaʼ jabiletik taje muʼyuk xiʼel mi ta be o ta nab chanavik. Jutuk j-elekʼetik ta be, yuʼun snaʼojik ti tsots chakʼik kastigo li soltaroetike. Li ta nab xtoke oy ep svarko li soltaroetik ta Romae, jech oxal mu xiʼik mi chlajik ta j-elekʼetik li jxanviletike. Li Vivliae chal ti laj yil svokol kʼalal xanav ta nab li Pabloe xchiʼuk ti vokʼ li varkoetik ti bu toʼox oye, pe muʼyuk chal ti laj ta j-elekʼetik ta nabe (2 Corintios 11:25, 26).

11. ¿Kʼu yuʼun chkʼopojik toʼox ta griego li yajtsʼaklomtak Cristoe?

¹¹ Ep jteklumetik ti jaʼ xa tspasatik ta mantal yuʼun li Romae, jaʼ toʼox laj yichʼik tsalel yuʼun li jgriegoetike. Jech oxal li ta epal lumetik taje snaʼ xkʼopojik ta griego kʼop. Jaʼ yuʼun li yajtsʼaklomtak Cristoe xuʼ xcholik mantal ta jtos griego kʼop ti xaʼi skotol krixchanoe. Jech xtok jlom judioetik ti te toʼox nakalik ta Egiptoe sjelubtasojik xaʼox ta griego li Tsʼibetik ta Hebreo Kʼope; taje Septuaginta laj yakʼbeik sbi xchiʼuk lek xaʼox ojtikinbil yuʼun li krixchanoetike, jaʼ yuʼun kʼalal chcholik mantale xuʼ xakʼik ta ilel bu jotukal jech chal. Pe maʼuk noʼox taje, yuʼun ta griego xa onoʼox laj yichʼ tsʼibael li yantik livroetik ta Vivliae. Li griego kʼope ep tajek pʼelantik kʼop tstunes, ta skoj taje lek toʼox xtun sventa chichʼ albel smelolal li chanubtaseletik ta Vivliae. Koltavan xtok sventa xuʼ xchiʼin sbaik ta loʼil xchiʼuk jun yoʼontonik li yajtsʼaklomtak Cristo ti jelel slumalike.

12. 1) ¿Kʼusi toʼox tstunesik sventa chcholik mantal ta baʼyel siglo li yajtsʼaklomtak Cristoe? 2) ¿Kʼu yuʼun mas toʼox vokol ta tunesel li balbal vunetike? 3) ¿Kʼusi ora laj yiktaik stunesel balbal vunetik jutuk mu skotoluk li yajtsʼaklomtak Cristoe?

¹² ¿Kʼusi toʼox tstunesik sventa chcholik mantal ta baʼyel siglo li yajtsʼaklomtak  Cristoe? Ta toʼox stunesik balbal vunetik. Pe li balbal vunetik taje vokol tajek ta tunesel xchiʼuk vokol ta kuchel batel. Kʼalal oy buchʼu oy kʼusi tskʼan tskʼele, persa ta xjilchʼun xchiʼuk persa ta sbal yan velta. Jech xtok, jutuk mu skotoluk ta jot noʼox tsʼibabil. Jech kʼuchaʼal liʼe, ¡ta jlik noʼox balbal vun tsʼibabil skotol li slivroal Mateoe! Jaʼ yuʼun lik stunesik vunetik ti xkoʼolaj ta jlik livroe, códice sbi yuʼunik. Li vunetik taje mas kʼun ta tunesel, yuʼun kʼalal oy kʼusi tskʼan tskʼel li jun krixchanoe jaʼ noʼox ta saʼ bu pajinail oy. Jlik livro chal ti kʼalal echʼ xaʼox mas ta 100 jabile jutuk mu skotoluk li yajtsʼaklomtak Cristoe laj yiktaik stunesel li balbal vunetik taje, jaʼ xa onoʼox ta stunesik li vunetik ti xkoʼolaj ta livroetike.

13, 14. 1) ¿Kʼu yuʼun toj lek ti jaʼ toʼox jun jromail vinik li Pabloe? 2) ¿Kʼuxi koltaatik li yajtsʼaklomtak Cristo ta skoj li mantaletik ta Romae?

¹³ Yan kʼusi koltaatik sventa xuʼ xcholik mantal li yajtsʼaklomtak Jesuse, jaʼ li mantaletik ta Romae. Jun skʼelobile jaʼ li Pabloe, yuʼun kʼalal bat xchol mantal ta yantik lume ep ta velta pojat ta skoj ti jaʼ jun jromail vinike. Jun velta kʼalal jaʼo la xchukik ta Jerusalene ta ox x-akʼbat nukul yuʼun li soltaroetik ta Romae. Pe xi laj yal li Pabloe: «¿Me oy mantal xuʼ chavacʼbeic nucul jun roma vinic ti cʼalal muʼyuc to achapanojique?». Vaʼun, li buchʼutik oy ox kʼusitik tsjakʼbeik li Pabloe, «ta ora la scomtsanic». Li Vivliae chal xtok ti «banquilal soldadoe ixiʼ ti cʼalal laj yaʼay voqʼuem ta yosilal Roma» li vinik ti laj yakʼ ta chukbel yok skʼobe (Hechos 22:25-29).

¹⁴ Kʼalal la stikʼik ta chukel ta Filipos li Pabloe, la skoltaik batel kʼalal la snaʼik ti jaʼ jromail vinike (Hechos 16:35-40). Li ta slumal Efesoe tal tsakvanikuk ta kʼop jlom krixchanoetik ti kapemik tajek ta stojolal junantik yajtsʼaklom Cristoe. Pe li jtsʼibajom te ta lume la spajes li krixchanoetik taje xchiʼuk laj yalbe ti muʼyuk tstsakik ta venta li mantaletik ta Romae (Hechos 19:35-41). Li ta jteklum Cesareae, li Pabloe la skʼanbe vokol jun jpasmantal ti akʼo yichʼ chapanel ta Roma sventa xchiʼin ta loʼil li ajvalile xchiʼuk sventa spakbe skʼoplal li kʼusi chcholbe skʼoplale (Hechos 25:8-12). Lek xvinaj ti yajtsʼaklomtak Cristoe tun yuʼunik li mantaletik oy toʼox ta Roma sventa spak skʼoplalik yoʼ xcholik-o batel li mantale (Filipenses 1:7).

15. ¿Bu toʼox nakalik li judioetik ta baʼyel sigloe?

¹⁵ Jkʼeltik batel yan kʼusi xuʼ koltaatik-o sventa xcholik mantal ta spʼejel Balumil li  yajtsʼaklomtak Cristoe. Li ta baʼyel sigloe maʼuk xa noʼox ta Israel nakalik li judioetike, moʼoj, oyik ta epal lumetik xtok. ¿Kʼuxi jech kʼot ta pasel taje? Yuʼun li ta voʼne toʼox tale ikʼatik batel kʼuchaʼal mosoil ta Asiria li judioetike, ta mas jelavel jutuk xtoke ikʼatik batel yan judioetik ta Babilonia. Jech oxal oy xaʼox ep judioetik li ta lumetik ta Persia kʼalal la stsalik Babilonia li jpersiaetike (Ester 9:30). Kʼalal tal ta Balumil li Jesuse, oy xaʼox van 60 miyon krixchanoetik li ta yosilal Romae. Ta skotolalik taje oy tabil skʼoplal ti oy van mas ta chanib miyon ti jaʼ judioetike. Te xaʼox nakalik ta Egipto xchiʼuk ta yantik lumetik ta snorteal África, jech kʼuchaʼal ta Asia Menor (Turquía), ta Grecia xchiʼuk ta Mesopotamia (Irak) ti jaʼ toʼox sventainojan li Romae. Jech kʼuchaʼal chkiltike butikuk xa noʼox lumal nakalik li judioetike, pe muʼyuk yiktaojik-o li srelijionike (Mateo 23:15).

16, 17. 1) ¿Kʼu yuʼun lek ti buyuk noʼox lumal nakalik li judioetike? 2) Li yajtsʼaklomtak Cristoe, ¿kʼusitik ti koʼol jech tspasik kʼuchaʼal li judioetike?

¹⁶ ¿Kʼu yuʼun lek ti buyuk noʼox lumal nakalik li judioetike? Yuʼun koliyal taje, li buchʼutik maʼukik toʼox judioetike laj yojtikinik li Tsʼibetik ta Hebreo Kʼope xchiʼuk laj yojtikinik kʼusitik xchʼunojik li judioetike. Jech kʼuchaʼal liʼe, la xchanik ti jun noʼox melel Dios oye xchiʼuk ti smalaoj ti akʼo xichʼ chʼunbel li smantaltake. La xchanik xtok ti jaʼ laj yakʼ ta naʼel Dios li Tsʼibetik ta Hebreo Kʼope xchiʼuk ti chal epal albil kʼopetik ta sventa li Mesiase (Lucas 24:44). Jaʼ yuʼun kʼalal lik xcholik mantal li yajtsʼaklomtak Cristoe, li judioetik xchiʼuk li buchʼutik maʼuk judioetike xojtikinik xaʼox jlom li kʼusitik chakʼik ta chanele. Taje jaʼ koltaatik-o sventa lek xloʼilajik li yajtsʼaklomtak Cristoe. Jech kʼuchaʼal liʼe, li Pabloe nopem xaʼi chbat ti bu tstsob sbaik li judioetike xchiʼuk tskʼelbe li Chʼul Tsʼibetike (kʼelo Hechos 17:1, 2).

¹⁷ Li yajtsʼaklomtak Cristoe ep kʼusitik koʼol jech tspasik kʼuchaʼal li judioetike. Jech kʼuchaʼal liʼe, ta stsob sbaik ta naetik o ta osiltik sventa chichʼik ta mukʼ Dios. Chkʼejinik, tspasik orasion xchiʼuk chchanbeik skʼoplal li Skʼop Diose. Li kʼusitik taje jech ta jpastik li yajtunelutik Dios avi eke.

18, 19. 1) Ta skoj li kʼusitik lekik kʼot ta pasel li ta baʼyel sigloe, ¿kʼusi pas yuʼunik li yajtsʼaklomtak Cristoe? 2) Alo kʼusi chanop ta sventa Jeova ta skoj li kʼusitik laj xa jchantik li ta mantal liʼe.

¹⁸ Jech kʼuchaʼal laj xa jchantik tale, li ta baʼyel sigloe oy toʼox jun oʼontonal li ta yosilal Romae. Jmoj skʼopik epal krixchanoetik. Oy toʼox mantaletik sventa mu kʼusi chopol spasbatik li krixchanoetike. Mas toʼox kʼun xuʼ xkʼotik ta yantik lumetik. Xchiʼuk akʼo mi jelel slumalik li krixchanoetike xojtikinik xa onoʼox li judioetike xchiʼuk li Tsʼibetik ta Hebreo Kʼope. Skotol li kʼusitik taje jaʼ koltaatik-o sventa spas yuʼunik li kʼusitik albatik yuʼun Dios li yajtsʼaklomtak Cristoe, ti xcholik mantale.

¹⁹ Kʼalal skʼan toʼox chanibuk sien jabil xtal li Cristoe, oy toʼox jun filosofo griego ti Platón sbie, laj yal ti toj vokol ta ojtikinel li Jpasvaneje xchiʼuk ti toj vokol la ta akʼel ta ojtikinel ta spʼejel Balumile. Yan li Jesuse xi laj yale: «Li cʼusi mu xuʼ yuʼun cristianoe, li Diose xuʼ yuʼun» (Lucas 18:27). Lek xvinaj ti koltabilik yuʼun Jeova sventa xcholik mantal li yajtsʼaklomtak Cristoe. Li kʼusi oy ta yoʼonton Diose jaʼ ti skotoluk krixchanoetik ta spʼejel Balumile xojtikinik xchiʼuk ti xchanbeik li skʼope. Pe ¿kʼuxi yakal chichʼ cholel mantal ta spʼejel Balumil li avie? (Mateo 28:19.) Jaʼ ta jchantik li ta yan xchanobile.