1-3. Le disipuloʼoboʼ, ¿baʼaxten maʼ chéen chʼaʼabil kaʼach ken u kʼaʼaytiloʼob le maʼalob péektsil tiʼ «tuláakal kaajoʼob[oʼ]»?

JESUCRISTOEʼ tu kʼubéentaj tiʼ u disipuloʼob junpʼéel nojoch meyaj. Letiʼeʼ tu yaʼalajtiʼob: «Xeeneʼex tu yiknal u máakiloʼob tuláakal kaajoʼobeʼ ka a beeteʼexoʼob disipuloʼob». Letiʼobeʼ unaj kaʼach u kʼaʼaytikoʼob «u maʼalob péektsilil le Reino» «tiʼ tuláakal yóokʼol kaab utiaʼal ka ojéeltaʼak tumen u kajnáaliloʼob tuláakal kaajoʼo[boʼ]» (Mat. 24:14; 28:19).

² Le disipuloʼoboʼ u yaabiltmoʼob kaʼach Jesús yéetel jach taak u kʼaʼaytajoʼob. Pero maʼ xaaneʼ máan tu tuukuloʼob lelaʼ: «¿Bix ken k-beetil le baʼax tu kaʼansajtoʼon Jesusaʼ?». Letiʼobeʼ tu tukloʼob lelaʼ tumen jach junpʼíitoʼob, tsʼoʼoleʼ yaan kaʼach u kaʼanskoʼobeʼ Jesuseʼ u Hijo Dios, chéen baʼaleʼ le máakoʼoboʼ u yojloʼobeʼ tsʼokaʼaniliʼ u kíimsaʼaleʼ. Maʼ xaan xaneʼ le máakoʼoboʼ ku tuklikoʼobeʼ le disipuloʼoboʼ «chéen óotsil máakoʼob maʼ xooknajaʼanoʼob[iʼ]» (Bax. 4:13). U nuuktakil le religionoʼob teʼ kʼiinoʼoboʼ jach kaʼanchajaʼan  u xookoʼob, chéen baʼaleʼ le disipuloʼoboʼ maʼatech. Tsʼoʼoleʼ le baʼax ken u kaʼans le disipuloʼoboʼ ku bin tu contra le baʼaxoʼob suuk u beetik kaʼach le judíoʼoboʼ, le baʼaloʼobaʼ úuch joʼopʼok u kaʼansaʼaltiʼob. Le disipuloʼoboʼ pʼektaʼanoʼob xan tu luʼumil Israel, le oʼolal ku sen tuklikoʼob waleʼ: «Wa tu luʼumil Israel pʼektaʼanoʼoneʼ, ¿bix ken k-uʼuybil tu luʼumil Roma?».

³ Jesuseʼ tu yaʼalaj tiʼ u disipuloʼobeʼ yaan u pʼektaʼaloʼob, yaan u chʼaʼpachtaʼaloʼob yéetel maʼ xaaneʼ yaan u kíimsaʼaloʼob (Luc. 21:16, 17). Aʼalaʼab xan tiʼobeʼ yaan u traicionartaʼaloʼob tumen u amigoʼob yéetel u láakʼtsiloʼob. Tsʼoʼoleʼ aʼalaʼab xan tiʼobeʼ yaan máaxoʼob ken u yaʼalubaʼob u disipuloʼob Cristo, chéen baʼaleʼ yaan u kaʼanskoʼob baʼaloʼob maʼ jaajtakiʼ. Le disipuloʼoboʼ yaan kaʼach u kʼaʼaytajoʼob tuʼux yaan máakoʼob jach kʼasaʼanoʼob (Mat. 24:10-12). Yoʼolal le baʼaloʼobaʼ, ¿bix túun ken u kaʼansiloʼob baʼax tu yaʼalaj Jesús «tak tu maas náachil le Luʼumaʼ»? (Bax. 1:8.) Letiʼobeʼ jach táan kaʼach u tuklikoʼob bix ken u beetiloʼob le meyaj kʼubéentaʼabtiʼoboʼ.

4. ¿Bix binik tiʼ le disipuloʼob teʼ kʼaʼaytajoʼ?

⁴ Le disipuloʼoboʼ u yojloʼob kaʼach maʼ chéen chʼaʼabil ken u beetiloʼob le meyaj kʼubéentaʼabtiʼoboʼ. Pero tu beetoʼob baʼax tu yaʼalaj Jesús, kʼaʼaytajnajoʼob Jerusalén, Samaria yéetel tuláakʼ luʼumiloʼob. Ka máan 30 añoseʼ tsʼokaʼaniliʼ u kʼaʼaytajoʼob tiʼ yaʼab luʼumiloʼobeʼ, le apóstol Pablooʼ hasta tu yaʼaleʼ le maʼalob péektsiloʼ tsʼoʼok «u kʼaʼaytaʼal tiʼ tuláakal le máakoʼob yanoʼob yáanal kaʼanoʼ» (Col. 1:6, 23). Yaʼab máakoʼob jejeláas tuʼux u taaloʼobeʼ kʼuch u beetubaʼob disipuloil tiʼ Jesús. Le ka kʼaʼaytajnaj Pablo tu islail Chipreeʼ, Sergio Paulo, u gobernadoril Romaeʼ, «tu beetuba disipulo tiʼ Yuumtsil, tumen jach jaʼakʼ u yóol yoʼolal le baʼax tu kanaj tiʼ Jéeobaoʼ» (xok Baʼaxoʼob 13:6-12).

5. 1) ¿Baʼax tu yaʼalaj Jesús tiʼ u disipuloʼob? 2) ¿Baʼax tu yaʼalaj junpʼéel libro yoʼolal le yáax siglooʼ?

⁵ Le disipuloʼoboʼ u yojloʼobeʼ tu juunaloʼobeʼ maʼ tu páajtal u tsʼoʼokbeskoʼob le meyaj kʼubéentaʼabtiʼoboʼ. Chéen baʼaleʼ aʼalaʼabtiʼob tumen Jesuseʼ letiʼ kun áantkoʼob yéetel yaan xan u yáantaʼaloʼob tumen le kiliʼich muukʼoʼ (Mat. 28:20). ¿Anchaj wa uláakʼ baʼax áant le disipuloʼoboʼ? Maʼ xaaneʼ anchaji. Junpʼéel libroeʼ ku yaʼalikeʼ jach maʼalob úuchik u káajsaʼal le kʼaʼaytaj teʼ yáax siglo tumen le disipuloʼoboʼ. Le libro xanoʼ ku yaʼalikeʼ ka máan kʼiineʼ tak letiʼob aʼaleʼ teʼ tiempo jeʼeloʼ tu yuʼuboʼob bey listokíintaʼab tumen Dios le tuʼux kun kʼaʼaytajoʼoboʼ.

6. 1) ¿Baʼax ken k-il teʼ xookaʼ? 2) ¿Baʼax ken k-il teʼ xook ku segueroʼ?

⁶ ¿Jach wa tu jaajil Jéeoba listokíint tuʼux kun kʼaʼaytaj le disipuloʼob teʼ yáax siglooʼ? Le Bibliaoʼ maʼatech u yaʼalik. Chéen baʼaleʼ ku yaʼalikeʼ Jéeobaeʼ u kʼáat kaʼach ka kʼaʼaytaʼak le maʼalob péektsil tumen u kaajaloʼ, pero Satanaseʼ maʼ u kʼáat kaʼachiʼ. Teʼ xookaʼ yaan k-ilik jujunpʼéel baʼaloʼob áant le disipuloʼob utiaʼal u maas kʼaʼaytikoʼob le maʼalob péektsil teʼ yáax siglooʼ. Yéetel teʼ xook ku segueroʼ yaan k-ilik jujunpʼéel baʼaloʼob áantkoʼon utiaʼal k-kʼaʼaytaj tiʼ tuláakal yóokʼol kaab.

7. 1) ¿Bix le kuxtal tu luʼumil Roma teʼ yáax siglooʼ? 2) ¿Baʼax anchaj tu luʼumil Roma áant le disipuloʼoboʼ?

⁷ Teʼ yáax siglooʼ ichil junpʼéel tiempoeʼ jach anchaj jeetsʼelil tu luʼumil Roma. Le oʼolal páajchaj u kʼaʼaytaj le disipuloʼoboʼ. Teʼ kʼiinoʼob jeʼeloʼ u gobernadoril Romaeʼ maʼ tu chaʼaj u líikʼil mix junpʼéel kaaj tu contraiʼ, kex beyoʼ jeʼex u yaʼalmiliʼ Jesuseʼ anchaj baʼateloʼob (Mat. 24:6). Le romanoʼoboʼ  tu xuʼulsoʼob u kaajil Jerusalén tu añoil 70, tsʼoʼoleʼ tiʼ jujunpʼéel u mejen kaajiloʼob Romaeʼ anchaj baʼateloʼob. Chéen baʼaleʼ ichil óoliʼ 200 añoseʼ maases anchaj jeetsʼelil, le oʼolaleʼ le disipuloʼoboʼ béeychaj u viajaroʼob yéetel u kʼaʼaytajoʼob jejeláas tuʼuxoʼob. Junpʼéel libroeʼ ku yaʼalikeʼ desde anchajak wíinikeʼ mix juntéen anchajak jeetsʼelil ichil yaʼab años jeʼex teʼ yáax siglooʼ.

8. ¿Bix úuchik u aprovechartik le disipuloʼob le jeetsʼelil anchaj Romaoʼ?

⁸ Kex óoliʼ doscientos cincuenta años tsʼoʼokok u taal Cristoeʼ, Orígenes juntúul máak kaʼanchajaʼan u xookeʼ tu yaʼaleʼ tumen yaan jeetsʼelil tu luʼumil Romaeʼ béeychaj u kʼaʼaytaj le disipuloʼoboʼ. Le máakoʼoboʼ maʼ táan kaʼach u baʼateloʼob utiaʼal u defendertik u kaajaloʼobiʼ. Le oʼolaleʼ tu yuʼuboʼob u kʼaʼaytaʼal tiʼob yaan u yantal yaabilaj yéetel jeetsʼelil. Kex yaan hora chʼaʼpachtaʼab le disipuloʼoboʼ tu aprovechartoʼob le tiempo yaan jeetsʼelil utiaʼal u kʼaʼaytajoʼob tuláakal tuʼuxoʼ (xok Romailoʼob 12:18-21).

9, 10. ¿Baʼaxten chéen chʼaʼabil úuchik u viajar le disipuloʼoboʼ?

⁹ Le romanoʼoboʼ tu beetoʼob 20 mil leguas (80 mil kilómetros) carreteraʼob utiaʼal u páajtal u bin máak tiʼ jejeláas tuʼuxoʼob tiʼ u luʼumil Roma. Le bejoʼobaʼ beetaʼab utiaʼal u páajtal u séeb viajar u soldadoiloʼob Roma wa ku káajal junpʼéel baʼateʼel bey xan utiaʼal u defenderkubaʼob. Le sukuʼunoʼob teʼ yáax siglooʼ meyajnajtiʼob le carreteraʼob ku máanoʼob tsʼuʼ kʼáax, desiertoʼob yéetel tiʼ nukuch puʼukoʼob utiaʼal u binoʼob kʼaʼaytaj tiʼ jejeláas tuʼuxoʼoboʼ.

¹⁰ Le romanoʼoboʼ yaan kaʼach tiʼob kex cien jejeláas puertoʼob tuʼux ku kʼuchul barcoʼob, tsʼoʼoleʼ yaan kex novecientos jejeláas tuʼuxoʼob ku bin le barcoʼoboʼ. Le oʼolal le sukuʼunoʼoboʼ jeʼel u páajtal u viajaroʼob kaʼach jejeláas tuʼuxoʼob tiʼ barcoeʼ. Le sukuʼunoʼoboʼ maʼ kʼaʼabéet kaʼach u jóoʼsik u pasaporteʼob wa uláakʼ juʼunoʼob utiaʼal u binoʼob tiʼ uláakʼ luʼumiloʼobiʼ. Tsʼoʼoleʼ maʼatech u yoklaʼal máak teʼ bejoʼoboʼ, tumen le j-ookoloʼoboʼ u yojloʼobeʼ wa ku chuʼukloʼob tumen le romanoʼoboʼ jach yaj kun castigartbiloʼob. Teʼ kʼiinoʼob xanoʼ maʼ sajak máak viajar tiʼ barcoiʼ tumen yaan soldadoʼob romanoʼob ku vigilaroʼob teʼ kʼáaʼnáaboʼ. Le Bibliaoʼ ku yaʼalikeʼ apóstol Pabloeʼ yaʼab u téenel muʼyajnaj teʼ kʼáaʼnáaboʼ yéetel ku yaʼalik xaneʼ búul le barco tuʼux ku bin kaʼachoʼ, pero mix juntéen ku yaʼalik wa oklaʼab le barcooʼ (2 Cor. 11:25, 26).

11. Tsol baʼaxten meyajnaj tiʼ le disipuloʼob le idioma griegooʼ.

¹¹ Úuchjeakileʼ le griegoʼoboʼ yaʼab kaajoʼob tu chʼaʼajoʼob; le kaajoʼob tu tiaʼalintoʼoboʼ tu kanoʼob le idioma griego koiné ku tʼankoʼob kaʼachoʼ. Chéen baʼaleʼ ka máan kʼiineʼ le kaajoʼobaʼ chʼaʼab tumen le romanoʼoboʼ, bey túun úuchik u kanik griego koiné u kajnáaliloʼob Romaoʼ. Lelaʼ le áant le disipuloʼob kʼaʼaytaj ichil le idioma ku naʼatik le máakoʼoboʼ. Teʼ kʼiinoʼoboʼ le Kiliʼich Tsʼíiboʼob ich Hebreooʼ traducirtaʼan xan ich griego. Le oʼolal yaʼab máakoʼob kʼaj óoltmil, le disipuloʼob xanoʼ ku páajtal u xokikoʼob kaʼach tiʼ le máakoʼoboʼ. Lelaʼ traducirtaʼab tumen le judíoʼob yanoʼob kaʼach Egiptooʼ yéetel kʼuch kʼaj óoltbil bey Septuagintaeʼ. Uláakʼ u jaats le Bibliaoʼ tsʼíibtaʼab ich griego. Le idioma griegooʼ jach chúukaʼan, le oʼolal maʼalob utiaʼal u tsoʼolol le baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ. Tsʼoʼoleʼ áantajnaj utiaʼal u béeytal u tsʼáaikuba de acuerdo le múuchʼuliloʼob yanoʼob jejeláas kaajoʼoboʼ yéetel áantajnaj xan utiaʼal u biskubaʼob tubeel.

12. 1) ¿Bix le codiceoʼ, yéetel baʼaxten maas chéen chʼaʼabil u meyaj ke le rolloʼoboʼ? 2) ¿Baʼax kʼiin ka káaj u meyaj tiʼ le cristianoʼob le codiceoʼ?

 ¹² ¿Baʼax ku meyaj kaʼach tiʼ le sukuʼunoʼob teʼ yáax siglo utiaʼal u kaʼanskoʼob baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ? Tu káajbaleʼ meyajnajtiʼob le rolloʼoboʼ. Chéen baʼaleʼ le rolloʼoboʼ istikyaj u xoʼokloʼob yéetel u bisaʼaloʼob. Cada ken u xokoʼob junpʼéel tekstoeʼ kʼaʼabéet kaʼach u chóolikoʼob yéetel u kaʼa kotsʼkoʼob. Tsʼoʼoleʼ le rolloʼoboʼ chéen tiʼ juntséel tsʼíibtaʼan, le oʼolal jach nuuktakoʼob. Jeʼex u Evangelioil Mateoeʼ junpʼéel túulis rollo ku bisik. Ka máan kʼiineʼ joʼopʼ u meyaj le codiceoʼ, lelaʼ chíikaʼan tiʼ junpʼéel libro. Beyoʼ le máax xokikoʼ chéen ku walaʼtik wa ku wáaltik u táan juʼuniloʼob utiaʼal u kaxtikoʼob le tekstooʼ. Le historiadoroʼoboʼ ku yaʼalikoʼobeʼ úuchiliʼ káajak u meyaj tiʼ le cristianoʼob le codiceoʼ, le oʼolal ka tu yaʼalaj u káajal le siglo dosoʼ tsʼoʼok u suuktal u meyajtiʼob.

13, 14. 1) ¿Baʼax béeychaj u beetik Pablo tumen juntúul u kajnáalil Roma? 2) U leyil Romaeʼ, ¿bix úuchik u yáantik le sukuʼunoʼob teʼ yáax siglooʼ?

¹³ Le yáax cristianoʼoboʼ tu defendertubaʼob yéetel u ley le romanoʼoboʼ. Jeʼex le apóstol Pablooʼ romano kaʼachi, lelaʼ le áant ka viajarnaj tuláakʼ luʼumiloʼob. Ka maʼach Pablo tumen u soldadoiloʼob Roma le tiaʼan tu kaajil Jerusalenoʼ yaan kaʼach u jaʼatsʼal, chéen baʼaleʼ letiʼeʼ tu yaʼaleʼ romano. Tu yaʼalaj tiʼ le comandanteoʼ juntúul u kajnáalil Romaeʼ táanil tiʼ u castigartaʼaleʼ kʼaʼabéet u beetaʼal junpʼéel juicio tiʼ utiaʼal u defenderkuba. Le oʼolaleʼ «le máaxoʼob kun jatsʼik kaʼach Pablo utiaʼal u kʼáatkoʼob u chiʼoʼ tu séebaʼanil lukʼoʼob tu yiknal; le comandante túunoʼ jach sajakchaj le ka tu tsʼáaj cuenta romail le máak tsʼoʼok u kʼaxik yéetel cadenaoʼ» (Bax. 22:25-29).

¹⁴ Pabloeʼ maʼ maltratartaʼab tu kaajil Filiposiʼ, tumen letiʼeʼ juntúul u kajnáalil Roma (Bax. 16:35-40). Tu kaajil Éfeso xaneʼ u jaats máakoʼobeʼ tu yóotoʼob u beetoʼob loob tiʼ le sukuʼunoʼoboʼ, pero u jalaʼachil le kaajoʼ tu yaʼalaj tiʼ le máakoʼoboʼ ka u jetsʼkúuntubaʼob tumen wa maʼeʼ táan u binoʼob tu contra baʼax ku yaʼalik u leyil Roma (Bax. 19:35-41). Tu kaajil Cesareaeʼ óotaʼab xuʼulsbil u kʼaʼaytaj Pablo, letiʼ túuneʼ tu yaʼalaj tiʼ le gobernador ka bisaʼak tu táan le César yaan Roma utiaʼal u defenderkubaoʼ (Bax. 25:8-12). Jeʼex k-ilkoʼ le sukuʼunoʼob teʼ yáax siglooʼ meyajnajtiʼob u leyiloʼob Roma utiaʼal u defendertikoʼob «le derecho yaan utiaʼal u kʼaʼaytaʼal le maʼalob péektsiloʼ» (Fili. 1:7).

15. ¿Tuʼux kajaʼan kaʼach le judíoʼob teʼ yáax siglooʼ?

¹⁵ Le judíoʼob kaʼachoʼ tiʼ jejeláas kaajoʼob yanoʼob, maʼ chéen tu luʼumil Israeliʼ. Lelaʼ letiʼe baʼax áantajnaj utiaʼal u yúuchul kʼaʼaytaj teʼ yáax siglooʼ. ¿Bix úuchik u bin le judíoʼob kajtal tuláakʼ kaajoʼoboʼ? Úuchjeakileʼ le asirioʼoboʼ baʼatelnajoʼob tu contra le judíoʼoboʼ, ka úuch lelaʼ yaʼab judíoʼob tu palitsiltoʼob. Ka máan tiempoeʼ u kaajil Babiloniaeʼ tu palitsiltaj xan yaʼab judíoʼob. Tsʼoʼoleʼ ka máan kʼiineʼ le persaʼoboʼ baʼatelnajoʼob tu contra Babilonia, yéetel le judíoʼob yanoʼob kaʼach Babiloniaoʼ bisaʼaboʼob kajtal tu luʼumil Persia (Est. 9:30). Tu kʼiiniloʼob Jesuseʼ teʼ luʼumiloʼob ku gobernartik Romaoʼ yaan kaʼach yaʼab judíoʼobiʼ. Yaan kaʼach judíoʼob kajakbaloʼob Egipto bey xan tiʼ uláakʼ kaajoʼob yaan tu xamanil África jeʼex Grecia, Asia Menor (Turquía) yéetel Mesopotamia (Irak). Bey túunoʼ tiʼ le 60 millones máakoʼob ku gobernartik Romaoʼ, 4 milloneseʼ judíoʼob. Chéen baʼaleʼ le judíoʼobaʼ kex táanxel tuʼux kajaʼanoʼobeʼ maʼ tu kʼexaj u religionoʼobiʼ (Mat. 23:15).

16, 17. 1) ¿Baʼax utsil tu taasaj ikil u kajtal le judíoʼob jejeláas kaajoʼoboʼ? 2) ¿Baʼax suuk kaʼach u beetik le judíoʼob tu beetaj xan le yáax cristianoʼoboʼ?

¹⁶ Tumen jejeláas tuʼux kajaʼan le judíoʼoboʼ yaʼab máaxoʼob maʼ judíoʼobeʼ u yojloʼob baʼax ku creertikoʼob yéetel u kʼaj óoloʼob le Kiliʼich Tsʼíiboʼob ich Hebreooʼ. Le j-táanxel kajiloʼoboʼ u yojloʼobeʼ chéen juntúuliliʼ Dios yaan yéetel le máaxoʼob adorartikoʼ unaj u beetkoʼob baʼax ku yaʼalik. U yojloʼob xaneʼ le Kiliʼich Tsʼíiboʼob ich Hebreooʼ Dios beet u tsʼíibtaʼal yéetel ku taasik yaʼab profecíaʼob ku tʼaanoʼob tiʼ le Mesíasoʼ (Luc. 24:44). Le beetkeʼ le ka káaj u kʼaʼaytaj le yáax cristianoʼoboʼ le judíoʼob bey xan le maʼ judíoʼoboʼ u yojloʼob jujunpʼéel tiʼ le baʼaxoʼob ku kaʼanskoʼoboʼ. Pabloeʼ u kʼáat kaʼach u kʼaʼayt le maʼalob péektsil tiʼ le máakoʼob taak u kaanbaloʼoboʼ. Le oʼolaleʼ ku bin teʼ sinagogaʼob tuʼux ku muchʼkuba le judíoʼoboʼ yéetel ku kaʼansiktiʼob baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ (xok Baʼaxoʼob 17:1, 2).

¹⁷ Utiaʼal u adorartikoʼob Dioseʼ le judíoʼoboʼ suuk u muchʼkubaʼob tiʼ sinagogaʼob wa tuʼuxoʼob píiʼkab yanil. Ken u muchʼubaʼobeʼ ku kʼaayoʼob, ku oraroʼob yéetel ku xakʼaltikoʼob le Bibliaoʼ. Le yáax cristianoʼoboʼ bey xan tu beetiloʼoboʼ, bejlaʼa xaneʼ láayliʼ bey u beetaʼal teʼ múuchʼuliloʼoboʼ.

18, 19. 1) ¿Baʼaxten béeychaj u kʼaʼaytaj le sukuʼunoʼob teʼ yáax siglooʼ? 2) Techeʼ, ¿bix a wuʼuyikaba yoʼolal bix úuchik u yáantaj Jéeoba teʼ yáax siglooʼ?

¹⁸ Le baʼaxoʼob úuch teʼ yáax siglooʼ áantajnaj utiaʼal u kʼaʼaytaʼal le maʼalob péektsiloʼ. Tumen jeʼex tsʼoʼok k-ilkoʼ tu luʼumil Romaeʼ yaan kaʼach jeetsʼelil, yaʼab máakoʼob tʼanik griego yéetel u ley le romanoʼoboʼ jach tu yáantaj le disipuloʼoboʼ. Teʼ kʼiinoʼob xanoʼ maʼ sajbeʼentsil u viajar máakiʼ. Tsʼoʼoleʼ le judíoʼoboʼ jejeláas tuʼux kajaʼanoʼob le oʼolal yaʼab máakeʼ u kʼaj óoloʼob le Kiliʼich Tsʼíiboʼob ich Hebreooʼ.

¹⁹ Cuatrocientos años táanil tiʼ u taal Jesús way Luʼumeʼ, Platón juntúul filósofo griegoeʼ tu yaʼaleʼ maʼ chéen chʼaʼabil u kʼaj óoltaʼal Diosiʼ yéetel wa ku kʼaj óoltaʼaleʼ maʼ chéen chʼaʼabil u kaʼansaʼal tiʼ tuláakal máakiʼ. Chéen baʼaleʼ Jesuseʼ tu yaʼalaj: «Le baʼaxoʼob maʼ tu páajtal u beetik wíinikeʼ Dioseʼ jeʼel u páajtal u beetkeʼ» (Luc. 18:27). Lelaʼ ku yeʼesiktoʼoneʼ chéen yéetel u yáantaj Jéeoba béeychaj u kʼaʼaytaʼal le maʼalob péektsil tumen le cristianoʼoboʼ. Jéeobaeʼ u kʼáat ka «ojéeltaʼak tumen u kajnáaliloʼob tuláakal kaajoʼob» le maʼalob péektsiloʼ yéetel ka kʼaj óoltaʼak letiʼ (Mat. 28:19). Teʼ xook ku segueroʼ yaan k-ilik bix táan u kʼaʼaytaʼal le maʼalob péektsil teʼ kʼiinoʼobaʼ.