1-3. Ga Yesu abawiriki agbiatiyo na gini ngbatunga kpakaraapai tipa ka tungusa wene pangbanga “fu arikaaboro dũ”?

YESU KRISTO afu gu sunge fu gako abawiriki naadunga ni taataha ya. Ko afu zinahe fuyo nga: “Oni ndú . . . ki sa arikaaboro dunduko ni abawiriki.” Si adu nga wa i nikaa amanga gi sunge re, gu ‘wene pangbanga nga ga ngbi re i tungusihe rogo zegino dunduko mbiko ndika fu arikaaboro dũ.’—Mt. 24:14; 28:19.

² Abawiriki aima kpinyemu Yesu gbiati gu wene pangbanga re. Ono wa si avura du wo, si nawira wa i aabaka bangiriyo abaka tipa wai i arengbe ka manga gi sunge re. Na kurigure, i adu ni kina umbayo. Yesu i atungusapa ko ki ya ko nga Wiri Mbori, avurako aima imoko. Aboro abi gako abawiriki nga i nga “airainahe te.” (Amo. 4:13) Ono si adu nga i nika tungusa gu pangbanga naadu kia ti gu yugopai nangia ga agu agbia pambori i ayugupai fuyo tipa asino atitase. I aabingo abawiriki na kikiipa yo rogo gayo ringara te. Na ka ani ringbisihe kuti gu bariwara ngbi nangia ga  aRomo, ngbatunga aYisaraere adu ni kina wiri toonihe gbua.

³ Kurigure, Yesu aima pe gupai fu gako abawiriki nga, i nika sogayo, ki rungosiyo, na ki imi aguyo. (Rk. 21:16, 17) Na si adu nga i nika sovura kuti abasamungu, ziree anebi, na ingapai amaa pai a. (Mt. 24:10-12) Ka si avura du nga aboro di gayo pangbanga kugume, wai ka i arengbe ka tungusaha da ku “digida sende yo”? (Amo. 1:8) Ngbatunga gu kpakarapai re aima fu gberãrago fuyo!

4. Ginihe nangia sangbana tungusa wene pangbanga?

⁴ Wa ga Yesu abawiriki avura kaa gbiatiyo na akpakarapai, i atona ka tungusapai Yerusarema yo na Somorona yo na rogo zegino dũ. Abawiriki agbiatiyo na dungu kpakaraapai, ono vuru agarã yo 30, wene pangbanga adu nitungusi tungusihe “rogo arago tii ngbangbaturũ yo dũ” na ‘rogo kpotosende dunduko, na kini zuku zuzuhe na ki nimoi pai.’ (Koro. 1:6, 23) Ni kpiapai: Mbiko gupai gu mokedi nangia Pauro agumbaha na ki mangihe rogo gu kisanga nga Kupurio, gu ga aRomo babipai nangia Serugio Pauro, “ki idi pase tie, niiriwo gu yugopai nga ga Gbia.”—Oni gedi Amokedi 13:6-12.

5. (a) Gini kidohe Yesu afuhe fu gako abawiriki? (b) Nibi gupai namangi rogo bambata sa kama agarã, ginipai gu kura aboro ada kutini?

⁵ Ga Yesu abawiriki aima ino gupai nga i arengbanga ka nyasa gu sunge re ni tiyo te. Yesu ape gupai nga ko nika duadu na yo na ziazia toro nika undo yo aundo. (Mt. 28:20) Gu kura apai kinaho naamanga ti gu regbo re rogo zegino naundo yo i tungusipa Kindo. Buku sa aya: “Si nawira wa bambata sa kama agarã nangia gu regbo naadu ni wenehe tipa ka dia gu vovo kanisa re kugume. Rogo ue kama agarã, aKristano atona ka pe gupai nga Mbori du naasa gupai re si mangi tipa tungusapai ndu ku mbatayo.”—Evangelism in the Early Church.

6. Ginipai ani nika wisigoho (a) rogo gi kekeapai re? (b) rogo gu ngbefuo gere?

⁶ Ziazia Kekeapai afuranga tipa wai Mbori amangi apai tipa ka sa sunge tungusapai taata si gbandaka ku rogo arago te. Ono gu rengo duho nga: Yekova aaida i tungusi wene pangbanga ono ka Satana aidanga na ni ya. Rogo gi kekeapai re, ani nika wisigo agu apai naasa sunge tungusapai si du taata rogo bambata sa kama agarã ki susi gu kura aregbo. Rogo gu kekeapai ngbefuo gere, ani nika wisigo gu vovo apai namanga awere nga gu nasarani ani tungusi wene pangbanga ki da na ni ku digido sende yo.

7. Ginihe nangia gu Zereda Nga ga aRomo, na tipagine paha anyaki ti ni?

⁷ Ngba kura agene, ga aRomo zogarago aye na dungu aundo fu aKristano rogo bambata sa kama agarã. Ni kpiapai, i anaayamba gu regbo re nga gu Zereda Nga ga aRomo. Gu Bariwara Ngbii Nga ga aRomo asa apai ni wenehe fu agu aboro naadu rogoho. Ti kura aregbo, “pa avura na serekpo avura” anidu adu a wa Yesu agumbaha. (Mt. 24:6) Ga aRomo abanzengere agbarasi Yerusarema rogo gu garã nangia 70 Fuo Batika Kristo, na apangbanga avura anidu adu ti ngbanda gayo arago. Ono tie, tipa agarã wa 200 natona ti gu regbo nangia ga Yesu, zereda aima du rogo gayo ringara.  Buku sa naya: “Rogo gu pangbanga nga ga aboro, zereda aadunga ni gbangaha wa gure te, na fuo gure, zereda aadunga berewe dagba dungu aboro wa gu namangi re a te.”

8. Gu zereda naadu ti gu regbo re aundo aKristano wai?

⁸ Bawisigipai tipa agu aida nga ga apambori nga Origen naadu rogo bambata sa kama agarã aya: ‘Ka si adu ni kpakarapai ka tungusa gu yugopai nga ga Yesu rogo zegino dunduko ka akindo adu ni dunguhe ti gu regbo re, bambiko akumba rogo arago dunduko kaa da ni abanzengere ka banda gayo ringara. Mbiko gipai re, wai ka gi yugopai re adu na diabese mbiko si ayugopa zereda na si aidanga ha fu aboro i iribape te? Kina gu ka si adu nga ariapai amangi rogo arago dunduko na zereda kidu a wa Yesu apehe.’ I arungosi atungusi wene pangbanga rogo ga aRomo ringara, ono i adu ni bayee aboro na i ki gbia undo ti gu zereda naadu ti gu regbo re.—Oni gedi ARomo 12:18-21.

9, 10. Tipagine si adu ti ni ni wenepai fu abawiriki tipa i ni ta rogo ga aRomo Ringara?

⁹ Gu wene agene naadu rogo ga aRomo ringara re aima undo aKristano. ARomo aima du na wene nyanyaki abanzengere beyo. Tipa gayo abanzengere ndu ku gene vurayo niipo, si aida na wene agene na aRomo aima ino wai ka mbakadaha. Ga aRomo abambakadi agene ambakadi agene naima susa amairo 50,000 (akirometere 80,000) naakoda gayo agbata. Agu agene re akuru dagba abire, rogo ugu-ngbii-ngume, na rii abaagangara.

¹⁰ Kupati gu wene agene naadu beyo, i anaata bangiri ime nga amairo 17,000 (akirometere 27,000). Nirengo, i anaamangasunge na agu agene kurungba naadu bangiri ime wa 900 nga gu naandu ku rogo dungu agbata. Rogo gi gene re, aKristano aima rengba ka ta rogo ringara aRomo dunduko. Akpakarapai adu kinaho, ono gu mokedi nangia Pauro aima rengba ka ta zanga waraga rogo gu ringara re. Abasunge aadunga ho naasasana aboro tipa waraga te. Akuadi andiko anaagunde agunde be gu mbusa nangia ga aRomo, sidu kpakarapai aadunga bangiri agene te. Kpakarapai aadunga ti ta bangiri ime te bambiko abatuka aadunga te. Wa vura duhe nga Pauro ahi pa gberã kurungba bara dunguhe na akpakarapai bangiri ime, Ziazia Kekeapai apenga gupai nga abatuka amangi ko gbegberẽ bangiri gene te.—2 Kor. 11:25, 26.

11. Tipagine abawiriki amangisunge ti ni na pa-Giriki?

¹¹ Dungu aboro naape pa-Giriki ti gu regbo re na si ki sa fugo dagbase taata na ki sa gupai nga agu adungurati nga ga aKristano du na kodatise. Mbikopa zio Bakindo Aregizanda dungu arago, pa-Giriki ada ni gu fugo dungu aboro anaapehe. Rogo gi gene re, si asa gupai nga ga Mbori amoyambu ni fura na ngbatunga aboro dunduko, na gipai re asa gupai nga wene pangba gbandaka. Kurigure, agu aYudo naaraka Ezipeta yo aima sa Ziazia Kekeapai ku rogo pa-Giriki. Aboro aima ino gu Ziazia Kekeapai i ayambaha nga Septuagint, na agu apefuo Yesu naadu ti gu regbo re  anaadia apai adia rogoho. AKristano abi gupai nga pa-Giriki adu ni wenehe tipa ka kepai mbiko si adu na dungu afugoho rogoho naadu ni wenehe tipa saka agu apai nga ga toro.

12. (a) Ginihe nga codex, na gini wenepai naadu ti mangasunge na ni? (b) Gini regbo aKristano atona mangasunge na ni?

¹² Wai ka aKristano arengbe ka mangasunge na Ziazia Kekeapai gene tungusapai? Kaĩkaĩ awaraga adu ni rõrõihe, si anaaida i ni kai he aká na kini zakihe mbiko kekepai anidu ti kpakpuhe sa. Gu Kitabu Wene Pangbanga nga ga Matayo nisaha arengbe ka hiiso kaĩkaĩ waraga sa nabaha. Si du i akusi gu buku i anaakehe na bee nga codex. Si angia akpewaraga i adungura ha ku rogo bangisa ba sa. Gu boro nagedaha anirengbe ka zakaha na ki bi gu veresi ni aidaha niipo. Wa vura duhe nga ani ainongo gu regbo nzunzu aKristano atona mangasunge na ni te, kura buku sa naya: “Agu aKristano naadu rogo zegino dunduko atona ka mangasunge na ni rogo ue kama agarã, ono si nawira wa si aima duho wa agarã 100 kusayo.”

13, 14. (a) Wai Pauro amangisunge na padu ni boro Romo? (b) Wai ga aRomo andiko afu undo fu aKristano?

¹³ Agu andiko nga ga aRomo adu rogo gu bariwara ngbii re dũ, na agu aboro ringara nga aRomo adu na kura arengo beyo na boro arengbanga ka manga yo na pai te. Pauro amangisunge na gu rengo ko adu na ni ni boro Romo bara dunguhe. Ho i aida ka ta Pauro ni Yerusarema yo, ko asana baira asekere nga ga aRomo ki ya: “Ru taka oni gu boro nga Romo, wa i ata sapa nga ngbanga ni ya?” Si arunga te. Ho Pauro ape gupai ni nga i avunguko ni boro aRomo, “agu yo naye ka sana ko nita ko ki guari pati ko tie ni ba sa; bairarivura ki gunde a ho ko aini ni ya Romo nga ko, bambiko wa ko avo ko.”—Amo. 22:25-29.

¹⁴ Padu Pauro ni boro aRomo asa gupai nga i mangi pai fuko kina kuti ga aRomo andiko Firipoi yo. (Amo. 16:35-40) Baringbisipa bakporo amangisunge na ga aRomo andiko tipa ka za agu aboro nazingi Efesa yo na ki gbandaka yo. (Amo. 19:35-41) Ho Pauro adu ni Kaisaria yo, ko amangisunge na gu rengo naadu tipa ka songoda gako idapase barangba  Kaisara. (Amo. 25:8-12) Rogo gi gene re, ga aRomo andiko asa apai taata fu abawiriki i ni “banda wene pangbanga na pa nyakasa ha.”—Frp. 1:7.

15. Wai gu aYudo agbandaka rogo bambata sa kama agarã?

¹⁵ Si nawira wa kurapai kinaho naundo aKristano tipa gayo sunge tungusapai du taata nga aYudo aima gbandaka rogo agu aringara aRomo azihe dunduko. Kama agarã kusayo, aAsuro na aBabero aima ga na aYudo ku rogo gayo aringara. Rogo bisue kama agarã M.B.K, aYudo aima du rogo agbata 127 rogo ga Paraso bariwara ngbii. (Est. 9:30) Ho Yesu adu ni auru kpotosende, aYudo aima du Ezipeta yo, Afirika Pavuruhe ku Nodiyo, ringara aGiriki yo, Asia Minor yo, na Mesopotamia yo. Agu aboro naadu rogo ga aRomo Bariwara Ngbii adu nga amirioni 60, na agu aYudo naadu dagbayo angia amirioni biama. Agu aba dunduko aYudo anaandu ku rogoho, i anaadia gayo pambori na yo wa sa.—Mt. 23:15.

16, 17. (a) Rogo gini gene pa gbandaka aYudo aundo dungu agu aboro nangianga aYudo ya? (b) Gini gene irisombori nangia ga aYudo abawiriki adihe kugume?

¹⁶ Mbikopa gbandaka aYudo, dungu agu aboro nangianga aYudo ya ainidi tiyo na gu papara Ziazia Kekeapai nga Kuru Ndika. I awiriki gupai nga bangisa ndikidi Mbori sa na agu aboro namangasunge fuko naraka kuti agu arugute nga ga ruru mangapai. Kurigure, Kuru Ndika ahi be sangbaanebi tipa Masiya. (Rk. 24:44) AYudo na aKristano dunduko aima rugatiyo na gupai nga Fugo Mbori du nangia Kuru Ndika, na si naasaha taata fu Pauro ko rengbe ka sakapai na agu aboro ngbaduyo yo aakpinyemu rurupai. Mbiko gipai re, Pauro anaandu ku rogo agu bambutiria nga ga aYudo na kini sakipai na yo riipa Ziazia Kekeapai.—Oni gedi Amokedi 17:1, 2.

¹⁷ AYudo aima sigira wai ka irisombori. I anaadungura tiyo rogo abambutiria na rogo gu kura aba tipa ka manga adunguratise. I anaabi abia, kini kpari fu Mbori, na kini sakipai rogo Ziazia Kekeapai. Kina gu bangisapai re namanga areme rogo agu adungurati nga ga aKristano.

18, 19. (a) Wai agu apai namangi rogo bambata sa kama agarã asa apai taata? (b) Agu apai saki ani pai tipaha re nasa roni oni bi Yekova wai?

¹⁸ Agu apai ani nawisigipai tipaha re du naasa gupai nga tungusa wene pangbanga du na diabese. Gu Zereda Nga ga aRomo, wene agene, bangisa fugo rogo zegino, ga aRomo andiko, na pa gbandaka aYudo nangia agu apai naundo ga Yesu abawiriki i mangi gu sunge Mbori afuhe fuyo nga ga tungusapai.

¹⁹ Biama kama agarã kusayo, ga aGiriki wene bawirikipai nangia Plato aya: “Mbumbupai du ngaha nga boro ini gu boro namangi gi zegino re na du ni baha, na ka ani vura inoko, ani arengbanga ka pepako fu aboro dunduko te.” Ono tie, Yesu aya: “Agu apai ka aboro amanga nga ha ya, ka Mbori mangi he amanga dunduko.” (Rk. 18:27) Bakusiahe naida aboro gbiako na ki iniko. Kurigure, Yesu aya fu apefuoko: I ‘sa arikaaboro dunduko ni abawiriki.’ (Mt. 28:19) Mbiko ga Yekova Mbori undo, si taata tipa ani mangi gi sunge re. Gu kekeapai ngbefuo gere nika yugo wai gi sunge re amanga areme.