1. Nso mfịna ke ikọt Jehovah ẹkenyene ke ini mmọ ẹketọn̄ọde ndikwọrọ ikọ ke eyo nnyịn?

KE INI Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible * ẹketọn̄ọde ndikwọrọ eti mbụk ke n̄kpọ nte isua 130 emi ẹkebede, mmọ ẹma ẹnyene ediwak mfịna. Mme owo ikamaha se mmọ ẹkekwọrọde kpa nte mme owo mîkamaha se mme apostle ẹkekwọrọde. Mmọ n̄ko ikawakke, ndusụk owo ẹkenyụn̄ ẹda mmọ nte mbon emi mîfiọkke n̄wed. Ke ini ẹkesiode Satan ẹduọk ke isọn̄ nte ini akade, enye ama ayat esịt anam ẹtọn̄ọ ndikọbọ mmọ. (Edi. 12:12) N̄ko, mmọ ẹkenyene ndikwọrọ ikọ ke “mme akpatre usen,” kpa ini emi Bible okotde “ndiọkeyo emi ọsọn̄de ndiyọ.—2 Tim. 3:1.

2. Didie ke Jehovah an̄wam nnyịn inam utom ukwọrọikọ ke eyo nnyịn?

² Edi Jehovah okoyom ikọt esie ẹkwọrọ eti mbụk ke ofụri  ererimbot ke eyo nnyịn, ndien n̄kpọ ndomokiet idikpanke utom oro. Ukem nte Jehovah akanyan̄ade nditọ Israel osio ke Babylon, enye ama anyan̄a ikọt esie ke eyo nnyịn osio ke “Akwa Babylon,” oro edi, ofụri nsunsu ido ukpono. (Edi. 18:1-4) Jehovah ekpep nnyịn mme n̄kpọ emi ẹnyenede ufọn ẹnọ nnyịn, anam nnyịn inyene emem, onyụn̄ an̄wam nnyịn ikpep mbon en̄wen Ikọ esie. (Kot Isaiah 48:16-18.) Edi emi iwọrọke ke Jehovah ada odudu esie ọwọn̄ọde kpukpru n̄kpọ ke ererimbot obon ke usụn̄ emi edinamde nnyịn ikeme ndikwọrọ ikọ. Ndusụk n̄kpọ emi ẹtịbede ọfọn ye utom ukwọrọikọ nnyịn. Edi edieke Jehovah mîkpan̄wamke nnyịn, nnyịn ikpekemeke ndikwọrọ ikọ ke ini ẹkọbọde nnyịn ye ke ini n̄kpọ ọsọn̄de ye nnyịn ke ererimbot emi esịnede ke ubọk Satan mi.—Isa. 41:13; 1 John 5:19.

3. Didie ke “ata ifiọk” okpon ke eyo nnyịn?

³ Jehovah ama anam prọfet Daniel etịn̄ ke “ata ifiọk” oyokpon ke utịt ini. (Kot Daniel 12:4.) Jehovah ama an̄wam Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible ẹfiọk akpanikọ Bible emi nsu oro ederi ẹkpepde mîkayakke mme owo ẹdiọn̄ọ. Enye ọdọn̄ ikọt esie ẹkwọrọ akpanikọ emi ke ofụri ererimbot. Imokụt nte prọfesi Daniel osude ke eyo nnyịn. N̄kpọ nte owo miliọn 8 ẹnyịme ndikpep akpanikọ, ke ẹnyụn̄ ẹkwọrọ enye ẹnọ mme owo ke ofụri ererimbot. Mme n̄kpọ ewe ẹn̄wam ikọt Jehovah ẹkwọrọ ikọ ke ofụri ererimbot?

4. Ẹkekabade Bible ke usem ifan̄ mbemiso 1900?

⁴ N̄kpọ kiet emi an̄wamde nnyịn ikwọrọ ikọ edi ke ata ediwak owo ẹnyene Bible. Ke ata ediwak isua ke eset, mme ọkwọrọ ederi Christendom ikesiyakke mme owo ẹkot Bible. Mmọ ẹma ẹsikọbọ mbon emi ẹkotde Bible, ẹnyụn̄ ẹwot ndusụk mbon emi ẹkekabarede Bible. Edi ọtọn̄ọde ke 1800, nsio nsio n̄ka ẹma ẹtọn̄ọ ndikabade nnyụn̄ mmịn̄ Bible ke n̄kpọ nte usem 400. Mbemiso 1900, ata ediwak owo ẹma ẹnyene Bible, edi Bible ikan̄wan̄ake mmọ.

5. Nso ke ikọt Abasi ẹnam man mme owo ẹnyene Bible ke usem mmọ?

⁵ Ikọt Jehovah ẹma ẹdiọn̄ọ ke ana mmimọ ikpep mme owo Bible, ntre mmọ ẹma ẹsịn ifịk ẹnam emi. Mmọ ẹma ẹkot nsio nsio edikabade Bible emi okodude ini oro, ẹnyụn̄ ẹnọ mme owo mme Bible emi ke an̄wautom. Edi ọtọn̄ọde ke 1950, mmọ ẹmịn̄ Edisana N̄wed Abasi—Edikabade Eke Obufa Ererimbot ke usem 120. Idisọn̄ke ndikabade New World Translation of the Holy Scriptures emi ẹkesiode ke 2013 ke mme usem en̄wen. Ukwọrọikọ isisọn̄ke ke ini ikamade Bible emi ọsọpde an̄wan̄a owo.

6, 7. (a) Mme ekọn̄ ewe ke ẹn̄wana ke isua ikie emi ẹbede? (b) Didie ke emem ndidu ndusụk ini ke ndusụk idụt ọfọn ye utom ukwọrọikọ nnyịn?

⁶ Ke isua ikie emi ẹbede, ẹn̄wana ekọn̄ ke ererimbot emi etieti. Ediwak miliọn owo ẹkpan̄a ke ekọn̄ emi, akpan akpan ke akpa ye udiana ekọn̄ ererimbot. Ke ini ẹkesụk ẹn̄wanade Ọyọhọ Ekọn̄ Ererimbot Iba ke 1942, nditọete ẹma ẹkere ke ekọn̄ oro ayaka iso tutu Armageddon ọtọn̄ọ. Edi Nathan Knorr emi akadade usụn̄ ke utom Mme Ntiense Jehovah ini oro ama ọnọ utịn̄ikọ emi ibuotikọ ekedide, “Emem—Ndi Enye Ekeme Ndibịghi?” Enye ama ada Ediyarade ibuot 17 owụt ke ididịghe ntre, ke emem oyodu ekọn̄ oro ama okụre.—Edi. 17:3, 11.

 ⁷ Edi idịghe nte emem ama odu ke kpukpru ebiet ke udiana ekọn̄ ererimbot ama okokụre. Ndụn̄ọde kiet owụt ke ẹn̄wana ekọn̄ 331 ọtọn̄ọde ke 1946 esịm 2013. Ata ediwak miliọn owo ẹkpan̄a ke ekọn̄ emi. Edi ediwak idụt ẹdu ke emem ke ufan̄ isua emi, ndien ikọt Jehovah ẹda ifet emi ẹkwọrọ eti mbụk. Nso idi utịp utom mmọ? Mme asuanetop Obio Ubọn̄ 110,000 ẹkedu ke ofụri ererimbot ke 1944, edi imekpere ndisịm owo miliọn 8 idahaemi. (Kot Isaiah 60:22.) Ndi emesikọm Abasi nte ekemede ndisan̄a n̄kwọrọ ikọ owo ifịnake fi?

8, 9. Nso inam mîsọn̄ke ndika isan̄ idahaemi, ndien didie ke emi an̄wam nnyịn inam utom nnyịn?

⁸ Isọn̄ke ndika isan̄ idahaemi, ndien emi ọfọn ye utom ukwọrọikọ nnyịn. Ke 1900—n̄kpọ nte isua 21 tọn̄ọ ẹkesio akpa Enyọn̄-Ukpeme (Ikọmbakara)—ubomisọn̄ 8,000 kpọt ẹkedu ke ofụri United States, ndien nti usụn̄ ikenen̄ekede iwak ini oro. Edi ubomisọn̄ awak idahaemi ẹbe miliọn 500 ke ofụri ererimbot, nti usụn̄ onyụn̄ awak n̄ko. Nti usụn̄ emi ẹsiakde ye ubomisọn̄ ẹsinam ikeme ndika n̄kọkwọrọ eti mbụk nnọ mbon emi ẹdụn̄de ke ebiet emi enen̄erede oyom usụn̄ ọkpọn̄ ikpọ obio mînyụn̄ imemke utom ndika. Ekpededi ubomisọn̄ idụhe ndimen nnyịn, imesisan̄a ke ukot ikodomo ofụri ukeme ndinam mme owo ẹdi mbet Jesus, inamke n̄kpọ m̀mê ufọk mmọ oyom usụn̄ adan̄a didie.—Matt. 28:19, 20.

⁹ Mme n̄kpọ emi ẹdade ẹka isan̄ awak etieti idahaemi, ndien emi enen̄ede an̄wam nnyịn inam utom nnyịn. Imesida ubomisọn̄ mbiomo, nsụn̄ikan̄, ye tren imen mme n̄wed nnyịn ika nsio nsio itie, ukọm ibietke ke ikan̄. Mme esenyịn circuit, mbon Kọmiti N̄kọk Itieutom, mme isụn̄utom, ye mbon en̄wen ẹsidụk ubomofụm ẹka ẹkenọ utịn̄ikọ ke ikpọ mbono mîdịghe ẹkenam utom esop Abasi en̄wen. Ke adianade do, mbon Otu Emi Ẹsede Ẹban̄a Utom Mme Ntiense Jehovah ye nditọete en̄wen ke ibuot itieutom nnyịn ẹsidụk ubomofụm ẹka nsio nsio idụt ẹken̄wam nditọete ẹnyụn̄ ẹkpep mmọ Ikọ Abasi. Ndinyene nsio nsio n̄kpọisan̄ ye nti usụn̄ anam ikọt Jehovah ẹdiana kiet.—Ps. 133:1-3.

10. Ntak emi ẹkemede ndidọhọ ke ata ediwak owo ẹdiọn̄ọ Ikọmbakara?

¹⁰ Ke eyo mme apostle, ẹkesisem Greek ke ofụri Obio Ukara Rome. Ndi enyene usem emi mme owo ẹnen̄erede ẹdiọn̄ọ ke ererimbot mfịn? Ediwak owo ẹdọhọ ke Ikọmbakara ke ẹdiọn̄ọ ẹkan. N̄wed kiet emi ekerede English as a Global Language ọdọhọ ke edieke ẹbaharede mme owo ke ererimbot ke itie inan̄, ke mbahade kiet ẹdiọn̄ọ Ikọmbakara. Ediwak owo ke ererimbot ẹkpep Ikọmbakara koro enye ke mme anam mbubehe, mme ebre mbre ukara, ye ntaifiọk ẹsitịn̄.

11. Didie ke Ikọmbakara an̄wam nnyịn ikwọrọ eti mbụk?

¹¹ Ediwak owo ndidiọn̄ọ Ikọmbakara enen̄ede an̄wam nnyịn ikwọrọ eti mbụk. Ke ediwak isua, ẹkesimịn̄ Enyọn̄-Ukpeme ye mme n̄wed nnyịn eken ke Ikọmbakara kpọt. Ikọmbakara ke ẹsitịn̄ ke ebiet emi ibuot itieutom Mme Ntiense Jehovah odude. Enye n̄ko ke ẹsida ẹkpep mme owo n̄kpọ ke Ufọkn̄wed Mme Ntiense Jehovah ke Patterson, ke New York, U.S.A.

12. Ikọt Jehovah ẹkabade n̄wed mmọ ke usem ifan̄, ndien didie ke kọmputa an̄wam mmọ?

¹² Imakabade mme n̄wed nnyịn ke usem 700 man ikeme ndikwọrọ eti mbụk nnọ mme owo ke kpukpru idụt. Ndutịm kọmputa emi ẹkotde MEPS esin̄wam nnyịn imịn̄ n̄wed ke nsio nsio usem. Emi anam nnyịn idiana kiet ikwọrọ etop Obio Ubọn̄ ke ofụri ererimbot. Edi “edisana usem” emi isemde enen̄ede anam idiana kiet. “Edisana usem” edi akpanikọ Bible emi ikpepde.—Kot Zephaniah 3:9.

13, 14. Didie ke ibet ukara ye ikpe emi mme esop ẹbierede ọfọn ye nnyịn?

¹³ Nte ikenemede ke ibuotikọ emi ebede, ibet emi mbon Rome ẹkenịmde ke ofụri Obio Ukara Rome ama an̄wam mbet Jesus ẹkwọrọ eti mbụk. Ukem ntre, ibet emi ukara ẹnịmde an̄wam nnyịn mfịn. Ke uwụtn̄kpọ, ke United States emi ibuot itieutom nnyịn odude, ibet enyịme mme owo ẹka ufọkabasi emi mmọ ẹmade, ẹtịn̄ se mmọ ẹnịmde ẹnọ mbon en̄wen, ẹnyụn̄ ẹtie kiet ye mbon en̄wen ẹtuak ibuot ẹnọ Abasi. Nditọete ke idụt oro ẹnyene  unen ndidụk mbono esop nnyụn̄ nsan̄a n̄kpep mme owo Bible. Edi enyene mme ini emi isikade esopikpe mbemiso ẹyakde nnyịn isan̄a ikwọrọ ikọ. (Phil. 1:7) Ke ini mme ebiereikpe ke n̄kpri esop ẹdomode nditre nnyịn ndikwọrọ ikọ, imesision̄o ikpe imen ika ikpọ esopikpe, ndien imesikan ediwak ini.

¹⁴ Mme esop ke mme idụt en̄wen ẹsinyịme ikwọrọ ikọ inyụn̄ isop idem ikpono Abasi. Ẹsikan nnyịn ke ikpe ke ndusụk idụt, edi imesision̄o ikpe oro ika ikpọ esopikpe. Ke uwụtn̄kpọ, ke June 2014, ima ibat ofụri ikpe oro ikosion̄ode ika Esopikpe Europe Oro Ẹsede Ẹban̄a Unen Owo, inyụn̄ ikụt ke ẹtebe nnyịn ikpe utịm ike 57. Ediwak idụt ke Europe ẹsinam se esop emi ẹbierede. Kpa ye emi “kpukpru mme idụt ẹsuade” nnyịn, ediwak mmọ ẹnyịme nnyịn ituak ibuot inọ Abasi.—Matt. 24:9.

15. Didie ke mme masịn umịn̄n̄wed oro ẹsion̄ode ẹdi ẹkpụhọde ye n̄kani oro ẹkesidude, ndien didie ke mbufa masịn emi ẹn̄wam nnyịn?

¹⁵ Nte ẹmịn̄de n̄wed ke eyo nnyịn enen̄ede an̄wam nnyịn ikwọrọ eti mbụk inọ ediwak owo. Johannes Gutenberg ama osio obufa usụn̄ umịn̄n̄wed edi ke 1450, ndien mme owo ẹma ẹtiene enye ẹsimịn̄ n̄wed ntem ke ediwak isua. Edi ke isua 200 emi ẹbede, ẹsion̄o mbufa masịn umịn̄n̄wed ẹdi. Mme masịn emi ẹkeme ndisọp mmịn̄ ata ediwak ndiye n̄wed emi ẹsọn̄de idem. Isọn̄ke ndinyene babru inyụn̄ isọn̄ke urua ndidian m̀mê ndikịm n̄wed. Edi kpukpru emi anam n̄wed nnyịn etie didie idahaemi? Akpa Watch Tower emi ikemịn̄de ke July 1879 ekedi ke Ikọmbakara kpọt, ikenyeneke ndise, ikonyụn̄ imịn̄ idem tọsịn itiokiet kpọt. Edi mfịn, imemịn̄ Enyọn̄-Ukpeme ke se ibede usem 200, idọn̄ ndiye uduot ndise, ndien imesimịn̄ magazine kiet kiet emi isiode ibe idem 50,000,000.

16. Siak mme n̄kpọ emi ẹsion̄ode ẹdi emi an̄wamde nnyịn ikwọrọ ikọ ke ofụri ererimbot. (Se akpa ndise ibuotikọ emi.)

¹⁶ Mme n̄kpọ emi ẹsion̄ode ẹdi ke isua 200 emi ẹbede ẹn̄wam ikọt Jehovah ẹkwọrọ eti mbụk. Imasasiak tren, ubomisọn̄, ye ubomofụm, edi ẹsion̄o n̄kpọ en̄wen ẹdi n̄ko utọ nte enan̄ukwak, ukwak utaip n̄wed, masịn emi ẹsidade ẹwet n̄wed mme nnan, fon, n̄kpọ usio ndise, radio, ekebe ndise, kọmputa, ye Intanet. Mme n̄kpọ emi ẹn̄wam nnyịn ke nsio nsio usụn̄ inam utom emi ẹkedọn̄de nnyịn. Jehovah ama etetịn̄ ke ikọt imọ ‘ẹyewap mmọn̄eba mme idụt.’ Prọfesi emi osu. Nnyịn ke ida mme n̄kpọ emi mme idụt ẹsion̄ode ẹdi imịn̄ Bible ye mme n̄wed emi ẹdade ẹkpep Bible ke ediwak usem.—Kot Isaiah 60:16.

17. (a) Nso ke kpukpru se inemede emi owụt? (b) Ntak emi Jehovah ayakde nnyịn idi “nsan̄autom” esie?

¹⁷ Imokụt ediwak n̄kpọ emi owụtde ke Abasi ọdiọn̄ nnyịn etieti. Edi imọdiọn̄ọ ke Jehovah okposụk ananam se enye oyomde ndinam ekpededi nnyịn inyịmeke ndinam utom emi. Edi edima Ete nnyịn eke heaven ayak nnyịn idi “nsan̄autom” esie, ndien emi an̄wam nnyịn iwụt adan̄a nte imade enye ye mbọhọidụn̄ nnyịn. (1 Cor. 3:9; Mark 12:28-31) Imọkọm Jehovah ke ndin̄wam nnyịn ikwọrọ ikọ ke ofụri ererimbot. Ntre ẹyak ida kpukpru ifet emi inyenede inam utom ukwọrọikọ, kpa akakan utom emi ẹnamde ke ererimbot!