Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Yehowa udi ulombola mudimu wetu wa diyisha wa pa buloba bujima

Yehowa udi ulombola mudimu wetu wa diyisha wa pa buloba bujima

‘Meme ndi Yehowa Nzambi webe, udi ukuyisha bua wewe wikale ne diakalengele, udi ukulombola mu njila uudi ne bualu bua kuendelamu.’​—YESH. 48:17.

1. Nntatu kayi ivua bena Kristo ba tshikondo tshietu etshi bapete bua mudimu wa diyisha?

BALONGI ba Bible * ba mu bidimu bia 1800 ne ba ku ntuadijilu kua bia 1900 bavua bapete ntatu ya bungi. Anu bu bena Kristo ba mu bidimu lukama bia kumpala, bakamanyisha mukenji uvua bantu ba bungi kabayi banange. Bavua bakese ne bantu ba bungi bavua babangata bu bavua kabayi balonge bikole. Kusakidila apu, bavua ne bua kutuilangana ne “tshiji tshikole” tshia Satana Diabolo. (Buak. 12:12) Kabidi, mudimu wabu wa diyisha uvua ne bua kuenzeka mu “matuku a ku nshikidilu,” avua mua kuikala “bikondo bibi bidi bikole mua kupita nabi.”​—2 Tim. 3:1.

2. Ntshinyi tshidi Yehowa muenze bua mudimu wa diyisha udi wenzeka lelu uye kumpala?

2 Kadi Yehowa uvua mulongolole bua bantu bende bamanyishe lumu luimpe mu mushindu wa dikema matuku etu aa, ne tshintu nansha tshimue katshiena mua kumupangisha bua kukumbaja tshipatshila tshiende etshi to. Anu muvua Yehowa musungile tshisamba tshia Isalele wa kale mu Babilona, mmusungile batendeledi bende ba lelu ku bupika bua “Babilona Munene,” nsangilu wa bitendelelu bia dishima bia pa buloba bujima. (Buak. 18:1-4) Mmutulongeshe bua diakalenga dietu, mmutupeshe ditalala ne mmutuambuluishe bua kuambila bantu bakuabu malu ende. (Bala Yeshaya 48:16-18.) Ebi kabiena biumvuija ne: Yehowa udi wenza mudimu ne bukole buende bua kumona malu atshilualua bua kumanya ne kuenzeja kalu ne kalu konso kadi kenzeka pa buloba bua kuyisha mudimu wa kuamba lumu luimpe kumpala to. Imue nsombelu mmiambuluishe bua mudimu wetu wa kuyisha wenzeke, kadi anu ne diambuluisha dia Yehowa, tudi batantamene nsombelu mikole bu mudi dikengeshibua ne ntatu mikuabu idi yenza bua tupangile bua kukumbaja mudimu udibu batupeshe mu bulongolodi ebu budi ku bukokeshi bua Satana.​—Yesh. 41:13; 1 Yone 5:19.

3. Mmunyi mudi dimanya dilelela divulangane?

3 Yehowa wakasaka muprofete Danyele ku diambuluisha dia nyuma muimpe bua kumanyisha ne: “lungenyi” anyi dimanya dilelela divua ne bua kuvulangana mu tshikondo tshia ku nshikidilu. (Bala Danyele 12:4.) Yehowa wakambuluisha balongi ba Bible bua kumvua malongesha manene a mu Mifundu avuabu babuitshidije kudi malongesha a mu bukua buena Kristo munkatshi bua bidimu bia bungi. Udi ukuata mudimu mpindieu ne bantu bende bua kumuangalaja dimanya dilelela pa buloba bujima. Lelu tudi tumona mudi mulayi wa buprofete wa Danyele mukumbane. Bantu batue ku miliyo 8 mbitabe bulelela ne badi babumanyisha pa buloba bujima. Ngamue malu kayi adi menze bua mudimu wa kuyisha pa buloba bujima wenzeke?

MUDI DIKUDIMUNA BIBLE DIAMBULUISHE

4. Mmunyi muvua dikudimuna dia Bible diye kumpala mu bidimu bia 1800?

4 Bualu bumue budi buambuluishe mudimu wetu wa diyisha lumu luimpe budi ne: bantu ba bungi badi ne Bible. Munkatshi mua bidimu nkama ya bungi, bamfumu ba bukua buena Kristo mbaluishe ne mbatekeshe bantu mu mikolo bua kubala Bible, mbafike too ne ku dishipesha bamue bavua bamukudimune. Kadi mu bidimu bia 1800, biapu bia dipatula Bible biakapatula Bible mujima anyi tshitupa tshiende mu miakulu mitue ku 400. Ku ndekelu kua bidimu abi, bantu ba bungi bavua ne Bible, kadi kabavua ne dimanya dijalame dia malongesha a mu Mifundu to.

5. Ntshinyi tshidi Bantemu ba Yehowa benze mu mudimu wa dikudimuna Bible?

5 Balongi ba Bible bavua bamanye ne: bavua ne bua kuyisha, ne bakumvuija malongesha a mu Bible kabayi batshioka. Kusakidila apu, bantu ba Yehowa bavua benze mudimu ne nkudimuinu ya Bible mishilashilangane ne bayabanyine bantu. Katshia ku 1950, mbapatule Bible wa Nkudimuinu wa buloba bupiabupia mujima peshi tshitupa tshiende mu miakulu mipite pa 120. Nkudimuinu wa buloba bupiabupia wa mu Anglais udibu bapatule mu 2013 neambuluishe bua kukudimunabu Bible mu miakulu mikuabu kakuyi lutatu lua bungi. Nunku, kuenza mudimu ne Bible udi umvuika bimpe, mupepele bua kubala kudi kutuambuluisha bua kuyisha bimpe.

MUDI DITALALA DITUAMBULUISHE

6, 7. a) Mmunyi mudi mvita mienzeke mu bikondo bietu ebi? b) Mmunyi mudi ndambu wa ditalala mu amue matunga muambuluishe mudimu wetu wa diyisha?

6 Udi mua kudiebeja ne: ‘Nditalala dia mushindu kayi divuaku pa buloba?’ Tshilejilu, mu bidimu bia 1900, bantu miliyo ya bungi bavua bafue mu mvita, nangananga mu mvita ibidi ya buloba bujima. Kadi pavua Mvita mibidi ya buloba bujima itua ipela mu 1942, muanetu Nathan Knorr uvua tshikondo atshi ulombola mudimu wa Bantemu ba Yehowa wakenza muyuki uvua ne tshiena-bualu tshia ne: “Ditalala nedinenge anyi?” mu mpungilu. Wakalejamu bijadiki bia mu Buakabuluibua nshapita wa 17 bivua bileja ne: mvita ivua mijuke ivua mua kufikisha ku tshikondo tshia ditalala kadi ki nku Armagedone to.​—Buak. 17:3, 11.

7 Pakajika Mvita mibidi ya buloba bujima, kakuvua ditalala miaba yonso to. Bilondeshile mukanda kampanda, mvita ya bingoma mmienzeke misangu 331 kumbukila mu 1946 too ne mu 2013. Bantu miliyo ya bungi bavua bafue. Kadi mu bidimu abi, matunga a bungi avua ne ndambu wa ditalala, ne bantu ba Yehowa bakababidila nsombelu au bua kuyisha lumu luimpe. Mbipeta kayi bidi bimueneke? Mu 1944, kuvua bamanyishi ba Bukalenge bashadile ku 110 000 pa buloba bujima. Lelu mbatue ku miliyo 8. (Bala Yeshaya 60:22.) Katuenaku ne dianyisha bua mutudi mua kuyisha lumu luimpe mu bikondo bia ditalala anyi?

MUDI DIENZA NGENDU BIPEPELE DITUAMBULUISHE

8, 9. Mbintu kayi bia dienza nabi ngendu bidibu bapatule? Mmunyi mudibi bituambuluishe mu mudimu wetu?

8 Diya kumpala dia mushindu wa dienza ngendu ndiambuluishe mudimu wetu wa diyisha. Mu 1900, mmumue ne: bidimu bitue ku 21 panyima pa dipatuka dia Tshibumba tshia Nsentedi tshia kumpala, kuvua anu mashinyi 8 000 avua mamanyike kudi mbulamatadi mu États-Unis mujima, ne kuvua njila mimpe ya kuendela kilometre mikese. Lelu pa buloba bujima kudi mashinyi mapite pa muliyare mujima ne tshitupa adi mamanyike kudi mbulamatadi ne kudi njila mimpe kilometre miliyo ya bungi. Mashinyi ne njila mbiambuluishe bantu ba bungi ba kutudi bua kupetesha bantu badi miaba ya kule lumu luimpe. Kadi nansha tuetu katuyi ne bintu bimpe bia kuenza nabi ngendu ne bikale benzejibue bua kuenda ntanta mile, tudi tudienzeja muetu muonso bua kuvuija bantu bayidi.​—Mat. 28:19, 20.

9 Bintu bikuabu bishilashilangane bia dienza nabi ngendu mbiambuluishe kabidi mudimu wetu. Mashinyi manene, mazuwa ne tuwulu bidi biambuluisha bua kufikisha mikanda yetu idi yumvuija Bible miaba ya kule mu mbingu mikese. Ndeke idi yambuluisha batangidi ba tshijengu, bena mu komite ya filiale, bamisionere ne bantu bakuabu bua kuya ne lukasa mu mpungilu anyi kuenza midimu ya malu a Nzambi. Kabidi, bena mu Kasumbu kaludiki ne bana betu bakuabu ba ku biro bietu bidi bilombola mudimu wa pa buloba bujima batu baya mu matunga a bungi ku ndeke bua kukolesha ne kulongesha bena Kristo netu. Nunku diya kumpala dia bintu bia kuenza nabi ngendu ndiambuluishe bantu ba Yehowa bua kuikalabu mu buobumue.​—Mus. 133:1-3.

MUDI MUAKULU MUTUAMBULUISHE

10. Ntshinyi tshidi tshileja ne: Anglais mmuakulu udibu bakula bikole pa buloba bujima?

10 Mu bidimu lukama bia kumpala, bantu ba bungi ba mu ampire wa Lomo bavua bakula Koine, tshiena Greke tshia bantu bonso. Lelu kudiku muakulu udi mutangalake pa buloba bujima anyi? Bantu ba bungi badi mua kuamba ne: mmuakulu wa Anglais. Mukanda kampanda udi wamba ne: “Tshia binayi tshimue tshia bantu ba pa buloba bujima ntshimanye Anglais ne tshidi tshiyakula bimpe.” (English as a Global Language) Anglais ke muakulu muenyi udibu batamba kulongesha bantu pa buloba, yoyi ke idibu bakuata nayi mudimu pa buloba bujima mu malu a bungenda, a tshididi, a sianse, ne malu a biamu.

11. Mmunyi mudi Anglais miambuluishe bua kutuma ntendelelu mukezuke kumpala?

11 Dienza mudimu ne Anglais pa buloba bujima ndiambuluishe bua malu a ntendelelu mukezuke aye kumpala. Tshilejilu, bavua banji kupatula Tshibumba tshia Nsentedi ne mikanda yetu mikuabu ya malu a mu Bible mu Anglais. Anglais ke muakulu wa kumpala udibu bakula ku biro bia Bantemu ba Yehowa bidi bilombola mudimu wa pa buloba bujima. Batu benza nayi mudimu bua kulongesha balongi mu tshilongelu tshia Watchtower ku Patterson mu New York mu États-Unis.

12. Mmushindu kayi udi bantu ba Yehowa bakudimune mikanda idi yumvuija Bible? Mmunyi mudi biamu bidibu bapatule biambuluishe mu bualu ebu?

12 Bu mutudi ne diakalenga dia kuyisha lumu luimpe lua Bukalenge kudi bantu ba mu bisamba bionso, tudi bakudimune mikanda yetu mu miakulu mitue ku 700. Dipatula dia biamu bipiabipia, kusangisha ne programe wa MEPS (Multilanguage Electronic Publishing System), ndituambuluishe mu mudimu munene eu. Bintu ebi mbituambuluishe bua kumuangalaja mukenji wa Bukalenge ne bua tuetu kuikala mu buobumue pa buloba bujima. Kadi tudi mu buobumue nangananga bualu tudi tuakula muakulu mukezuke udi ne mushinga wa bungi, anyi ‘muaku wa ku mishiku milengejibue.’​—Bala Sefanya 3:9.

MUDI MIKENJI MIAMBULUISHE

13, 14. Mmunyi mudi mikenji ne mapangadika bia ku tubadi biambuluishe bena Kristo ba lelu?

13 Anu mutuvua bamone mu tshiena-bualu tshishale, mikenji ya mu Lomo ivuaku tshikondo atshi mu ampire mujima ivua miambuluishe bena Kristo ba kumpala. Bia muomumue, mikenji idi mbulamatadi yela idi yambuluisha bena Kristo ba lelu. Tshilejilu, mu États-Unis, muaba udi biro bietu bia pa buloba bujima, mikenji ya ditunga idi yanyishila bantu bua kutendelela, bua kuakula ne bua kudisangisha. Ebi mbipeteshe bana betu ba mu États-Unis budikadidi bua kudisangisha, kuakula malu a mu Bible patoke ne kuambila bantu bakuabu malu adibu balonga. Kadi, bivua bibalomba kuya ku tubadi bua kupetabu budikadidi bua kuenza amue malu. (Filip. 1:7) Pavuabu bafunda bantu ba Yehowa ku tubadi, Bantemu bavua misangu ya bungi baya ku tubadi tunene bua banemeke bukenji buabu bua kumanyisha Bukalenge.

14 Tubadi tua mu matunga makuabu tuvua patu tuimanyine budikadidi buetu bua ntendelelu ne bukenji buetu bua kuyisha patoke. Tubadi tua mu amue matunga tuvua tutupishe, kadi tuvua baye ne bilumbu abi ku tubadi tua bukua matunga. Tshilejilu, mu ngondo 6 wa 2014, Kabadi kanene ka manême a bantu ka ku Mputu kakatubingisha mu bilumbu 57 bidi bitangila matunga onso a mu Tshipangu tshia ku Mputu. Nansha mudi ‘bantu ba mu bisamba bionso batukine,’ tubadi tua mu matunga a bungi ntuleje ne: tudi ne bukenji bua kutendelela Yehowa.​—Mat. 24:9.

MUDI BINTU BIKUABU BIAMBULUISHE MUDIMU WETU WA DIYISHA

Tudi tuenza bua bantu ba pa buloba bujima bapete mikanda idi yumvuija Bible

15. Leja mudi malu a dipatula mikanda maye kumpala. Mmunyi mudibi bituambuluishe?

15 Diya kumpala dia malu a kupatula mikanda ndiambuluishe bua mudimu wetu wa kuyisha lumu luimpe kuyawu kumpala. Munkatshi mua bidimu bia bungi, bantu bavua benza mudimu ne tshiamu tshia dipatula natshi mikanda tshivuabu benze kudi Johannes Gutenberg mu 1450. Kadi mu bidimu 200 bishale ebi, malu mmashintuluke bikole mu malu a dipatula mikanda. Biamu bia dipatula nabi mikanda bikadi bienza mudimu lukasa ne bipatula mikanda mimpe. Dienza mabeji ne dilamakaja mikanda mbipueke mushinga. Bakenza biamu binene bia dipatula nabi mikanda (bia offset) bidi bipatula mikanda ne lukasa ne bidi biakaja bimfuanyi bia mu mikanda bidi bipingane pa muaba wa biamu bivuaku kale. Bualu ebu mbuambuluishe mudimu wetu mushindu kayi? Tshilejilu, bavua bapatule Tshibumba tshia Nsentedi tshia kumpala (tshia ngondo wa 7 wa 1879) bibejibeji 6 000 bivua kabiyi ne bimfuanyi, ne tshivua anu mu muakulu umue wa Anglais. Lelu, kukadi bidimu 136 bidibu batungunuka ne kupatula Tshibumba tshia Nsentedi ne badi bapatula nimero yonso bibejibeji bipite pa miliyo 50 mu miakulu mipite pa 200 bikale ne bimfuanyi bia mekala.

16. Mbintu kayi bidi bantu benze bidi bituambuluishe mu mudimu wa kuyisha pa buloba bujima? (Tangila tshimfuanyi tshia ntuadijilu.)

16 Tumone bimue bintu bidibu bapatule mu bidimu 200 bishale bidi bantu ba Nzambi benze nabi mudimu wa diyisha lumu luimpe. Tuvua bakule bua tuwulu, mashinyi, ne ndeke, kadi kuvua kabidi makalu, mashinyi a mikanda, biamu bia mifundu ya bampofo, biamu bia kutuminangana nabi mesaje (telegrafe), telefone, kamera, bisanji bia kukuata nabi mêyi ne bindidimbi, tudiomba, televizion, bimfuanyi bidi binyunga, ordinatere ne Enternete. Bintu ebi mbituambuluishe mu mishindu mishilashilangane bua kukumbaja mudimu wetu wa kuvuija bantu bayidi. Mu dikumbana dia mêyi a buprofete a ne: bantu ba Yehowa bavua ne bua ‘kuamua mabele a bisamba bia bantu,’ tudi benze mudimu bimpe ne bintu bidi bisamba bipatule bu mudi: biamu bidiku lelu, bua kupatula Bible ne mikanda idi imumvuija mu miakulu ya bungi.​—Bala Yeshaya 60:16.

17. a) Ntshijadiki kayi tshitudi natshi? b) Bua tshinyi Yehowa mmutuanyishile bua tuikale ‘benzejanganyi nende ba mudimu’?

17 Kakuyi mpata, tudi ne tshijadiki tshinene tshia ne: Nzambi udi utubenesha. Bushuwa, Yehowa kena windila bua ne: tuetu tumuambuluishe bua kukumbaja malu adiye mulongolole to. Kadi Tatuetu wa mu diulu udi ne dinanga udi wanyisha bua tuikale ‘benzejanganyi nende ba mudimu,’ nunku udi wenza bua tuleje mutudi bamunange ne banange muntu netu. (1 Kol. 3:9; Mâko 12:28-31) Tuenzayi mudimu bimpe ne mpunga itudi nayi bua kumanyisha mukenji wa Bukalenge, mudimu mutambe bunene wa pa buloba. Nunku tulejayi dianyisha bua mudi Yehowa mulombole ne mubeneshe mudimu wetu wa diyisha pa buloba bujima.

^ tshik. 1 Balongi ba Bible bakangata dîna dia Bantemu ba Yehowa mu 1931.​—Yesh. 43:10.