Yako kaha kuvihande

Yenu kumitwe yavihande

Yehova Ali Nakutwaminyina Mulimo Wetu Wakunangula Vatu muKaye Kosena

Yehova Ali Nakutwaminyina Mulimo Wetu Wakunangula Vatu muKaye Kosena

“Ami Kalunga kenu Yehova, ngweji kuminangulanga nakumiwahisa, ngweji kumitwalanga jila yatela kuli enu kuya.”—ISA. 48:17.

1. Ukalu muka vanamononga vaka-Kulishitu mumakumbi ano hakuzata mulimo wavo wakwambulula?

KAFWE myaka 130 kunyima, Vaka-kulinangula Mbimbiliya * vamwenenga ukalu wauvulu. Ngana mwavaka-Kulishitu vamulikulukaji lyamyaka lyakulivanga, vambulwilenga mujimbu uze vatu kavasakile kwivwako. Vapwile vavandende, kaha vatu vavavulu mukaye vavamwenenga nge kavalinangulako. Kutwala muze valitalasanyine “namatoto amanene” aSatana Liyavolo. (Kuso. 12:12) Kaha nawa vanazatenga mulimo wavo wakwambulula “hamakumbi [ano] akukuminyina,” omu kuli “lwola lwalukalu.”—Chimo. 2, 3:1.

2. Vyuma muka nalinginga Yehova mangana mulimo wakwambulula uzovoloke makumbi ano?

2 Oloze Yehova ajinyine lyehi ngwenyi vatu jenyi vambulule mujimbu wamwaza kumafuchi osena mumakumbi etu ano, kaha navimwe vyauchi vinahase kumuhonesa kutesamo vyuma kanevi ajinyine. Ngana muze asokwele muyachi wavaIsalele muundungo muMbavilone, Yehova nasokola vangamba jenyi vamakumbi ano kuli “Mbavilone Yayinene,” kulumbununa kwitava chamakuli chamukaye kosena. (Kuso.  18:1-4) Natunangula mangana tunganyale, natulingisa tutwame mukuunda, kaha natukafwe tunangule vatu vyaikiye. (Tangenu Isaya 48:16-18.) Echi kacheshi nakulumbununa nge Yehova eji kuzachisanga uhashi wenyi wakumona vyuma vyakulutwe mangana atachikize vyuma navikasoloka kulutwe mukaye nakwalumunako jino vyuma vimwe mangana mulimo wakwambulula Wangana uzovolokeko. Vyuma vimwe vinasolokanga mukaye vinakafwe vene mulimo wakwambulula uzovoloke, olozenyi Yehova ikiye natukafwe numbanyi tuhase kumika vyuma vyakufwana nge luyanjisa naukalu weka uze unasakenga kuhonesa mulimo wetu wakwambulula mukaye kano katwama mungolo jaSatana.—Isa. 41:13; Yowa. 1, 5:19.

3. Uno ‘chinyingi chamwenemwene’ chinavulu ngachilihi?

3 Yehova ahwiminyine kapolofweto Ndanyele apolofwete ngwenyi ‘chinyingi chamwenemwene’ nachikavula mumakumbi akukuminyina. (Tangenu Ndanyele 12:4.) Yehova akafwile Vaka-Kulinangula Mbimbiliya vatachikize muchano waulemu wamuVisoneka uze wajimbanganyine hamyaka yayivulu mwomwo yakunangula chamakuli chavaka-Kulishitendomu. Oholyapwa ali nakuzachisa vatu jenyi vatandakanyise echi chinyingi chamwenemwene mukaye kosena. Makumbi ano tuli nakumona omu uli nakutesamo upolofweto waNdanyele. Vatu kafwe 8,000,000 vanetavila muchano wamuMbimbiliya, kaha vali nakuwambulula kwalenga kaye kosena. Uno vyuma muka vinakafwe vatu jaYehova vazate ou mulimo wakwambulula mukaye kosena?

KWALUMUNA MBIMBILIYA

4. Uno mulimo wakwalumuna Mbimbiliya wazovolokele ngachilihi mumyaka yakukolela kuji 1900?

4 Chuma chimwe chinakafwe ou mulimo wetu wakuvilika mujimbu wamwaza uzovoloke shina kulisala chajiMbimbiliya. Hamyaka yayivulu, vatwamina vamukwitava chaKulishitendomu vanakanyisanga nakwimanyina nakole vatu vaze vanatangenga Mbimbiliya, kaha vatwamina kana vakiko vanajihisa vatu vamwe vaze valumwine Mbimbiliya. Oloze kuheta mumyaka yamuji 1800, vaka-Bible Society vapulitile jiMbimbiliya jamuundu najeji jachihanda mumalimi kafwe 400. Kuheta kumyaka yakukokela kuji 1900, vatu vavavulu vapwile najiMbimbiliya javo, oloze kavapwile nachinyingi chakwoloka chavyuma vyanangula Visonekako.

5. Vyuma muka vanalingi Vinjiho jaYehova kutalisa kukwalumuna Mbimbiliya?

5 Vaka-Kulinangula Mbimbiliya vatachikijile ngwavo vatela kwambulula, kaha vazachile nangolo valumbunwine vatu vyuma yanangula Mbimbiliya. Kaha nawa vatu jaYehova vanazachisanga nakupangila vatu jiMbimbiliya jakulisezaseza. Oloze kufuma mu 1950, vanasonekanga Mbimbiliya yaNew World Translation of the Holy Scriptures, yamuundu chipwe yachihanda mumalimi akuzomboka 120. Eyi Mbimbiliya yayashi kwivwa yaChingeleshi yaNew World Translation eyi valovolanga mu 2013 nayilingisa chipwenga chachashi kwalumuna eyi Mbimbiliya mumalimi eka. Ngocho nachipwa chachashi kuzata mulimo wakwambulula mwomwo yakuzachisa eyi Mbimbiliya yayashi kutanga nakwivwa.

LWOLA LWAKUUNDA

6, 7. (a) Jijita muka jinapungako mumyaka yakalinwaha? (b) Uno kuunda chinapunga mumafuchi amwe chinatukafwe ngachilihi tuzate mulimo wetu wakwambulula?

6 Hamyaka eyi 100 yinahichimo, kunapunga jijita jajivulu kuhakilako najijita jakaye jivali. Vatu vavavulu vanafu. Jino mujila muka kuunda chinakafwe vatu jaYehova vambulule? Omu Jita yaKaye yamuchivali yapwile nakulindumuna vatu mu 1942, ndumbwetu Nathan Knorr uze apwile nakutwaminyina mulimo waVinjiho jaYehova ahanjikile chihande chalikungumbuwa hakukunguluka changalila chize chapwile namutwe wakwamba ngwavo, “Uno Kuunda Nachitwalaho Lika Tahi?” Echi chihande chalumbunwine upolofweto wahali Kusoloka kapetulu 17 wakuvuluka nge eyi jita yapwile nakulindumuna vatu kayeshi kulituva kujita yaAlamangetoneko, oloze nayikuma kaha nakupwa kuunda.—Kuso. 17:3, 11.

 7 Omu Jita yaKaye yamuchivali yakumine, kakwapwile kuunda chamwenemweneko. Kweseka nakuhehwojola chimwe, kunapunga jijita kafwe 331 kufuma mu 1946 nakuheta mu 2013. Vatu vavavulu vanafunga. Oloze mumyaka vene eyi, mumafuchi amavulu munapunga kuunda, kaha vatu jaYehova vanazachisanga elu lwola lwakuunda nakwambulula mujimbu wamwaza. Vyuma muka vinafumumo? Mu 1944, mukaye kosena mwapwile kaha vaka-kwambulula Wangana kafwe 110,000. Oloze makumbi ano vanahete kafwe 8,000,000. (Tangenu Isaya 60:22.) Enga, tuli nakwambulula mujimbu wamwaza kuvatu vavavulu mulwola luno lwakuunda.

JIJILA JAMWAZA JAKUTAMBUKILAMO

8, 9. Uno jijila jakutambukilamo jinazovoloka ngachilihi, kaha jinatukafwe ngachilihi kumulimo wetu wakwambulula?

8 Jijila jakutambukilamo najikiko jinakafwe chikuma mulimo wakwambulula uzovoloke. Mu 1900, kafwe myaka 21 kufuma haze vaputukile kusoneka Kaposhi Kakutalila, mulifuchi lyaUnited States mwapwile kaha jiminyau 8,000 jakusonekesa kufulumende, kaha mwapwile nawa mikwakwa yamwaza yayindende kaha. Oloze oholyapwa, mukaye kosena muli jiminyau jakusonekesa kufulumende kafwe chimbwa chambiliyoni, kaha nawa kuli mikwakwa yamwaza yayivulu chikuma. Jiminyau namikwakwa vili nakutukafwa tutwale mujimbu wamwaza kuvatu vatwama kujingalila jakupoli. Numba tuhu etu vamwe katwatwama najiminyauko, kaha tuli nakutambuka jitunda jajisuku hamavu, oloze tuli nakukilikita nangolo mangana tutunge tumbaji.—Mateu 28:19, 20.

9 Kuli jijila jeka nawa jakutambukilamo jize jinatukafwe chikuma mumulimo wetu. Vimbayambaya, najimbopolo, namasuwa vikiko tuli nakuzachisa hakutwala mikanda yahanjika haMbimbiliya kuvihela vyakwakusuku muvyalumingo vyavindende kaha. Kumafuchi amwe, jindeke jili nakukafwa tulama vakujinguluka, navandumbwetu vamuKomiti yaMutango, navamishonali, navandumbwetu veka vatambuke washiwashi nakuheta kukukunguluka changalila chipwe kuvihela kuze vali nakuya nakuzata milimo yamuliuka. Kaha nawa vandumbwetu vamuLizavu Lyakutwaminyina naveka vaze veji kutumanga kufuma kuchikota chetu veji kutambukilanga mujindeke hakuya kumafuchi amavulu nakukolezeza vakwavo vaka-kwitava nakuvanangula. Enga, jijila jakalinwomu jakutambukilamo jinakafwe vatu jaYehova valinunge hamwe.—Samu 133:1-3.

LILIMI NAMULIMO WAKWALUMUNA

10. Mwomwo ika natwambila ngwetu lilimi lyaChingeleshi likiko linatande chikuma mukaye?

10 Mulikulukaji lyamyaka lyakulivanga, lilimi lyachiHelase lize vavulukilenga ngwavo Koine likiko vahanjikilenga chikuma muWangana Wavaka-Loma  wosena. Uno makumbi ano kuliko lilimi vali nakuzachisa chikuma vatu nyi? Vatu vavavulu veji kwambanga ngwavo lilimi lyaChingeleshi likiko linatande chikuma. Mukanda umwe wamba ngwawo: “Kafwe chimbwa chavatu mukaye kosena vali nakuhanjika chipwe kwivwa lilimi lyaChingeleshi.” (English as a Global Language) Chingeleshi chikiko vali nakunangula chikuma kumashikola, mwomwo likiko lilimi vali nakuzachisa mukaye kosena kukusekasana, nakumapolitiki, nakusayasi, nakukutungatunga makina.

11. Lilimi lyaChingeleshi linakafwe ngachilihi kulemesa chamuchano chizovoloke?

11 Kutanda chalilimi lyaChingeleshi chinakafwe kulemesa chamuchano chizovoloke. Hamyaka yayivulu, Kaposhi Kakutalila namikanda yeka yahanjika haMbimbiliya vanayisonekanga chatete mulilimi lyaChingeleshi. Lilimi lyaChingeleshi likiko vazachisa hachikota chetu chaVinjiho jaYehova. Kaha nawa likiko lilimi vazachisa hakunangula vandumbwetu kumashikola atwama haWatchtower Educational Center kuPatterson, muNew York, U.S.A.

12. Uno vangamba jaYehova vanalumuna mikanda yahanjika haMbimbiliya mumalimi angahi, kaha makina anavakafwe ngachilihi kuzata ou mulimo?

12 Hakuwana nge tukwechi mulimo wakwambulula mujimbu wamwaza waWangana kuvatu vakumafuchi osena, ngocho tuli nakwalumuna mikanda yetu mumalimi kafwe 700. Kuzovoloka chamakina ajikopyuta, napolongalamu yahamakina yaMEPS (Multilanguage Electronic Publishing System) vinakafwe chipwenga chachashi kwalumuna eyi mikanda. Vyuma vyosenevi vinatukafwe tutandakanyise mujimbu waWangana, nakulinunga hamwe navandumbwetu mukaye kosena. Oloze chuma chachinene chatulingisa tulinunge hamwe shina “lilimi litoma” lyamuchano wamuVisoneka lize tweji kuhanjikanga tuvosena.—Tangenu Zefwanyiya 3:9.

JISHIMBI NAJIZANGO JAKUSOPELA

13, 14. Vaka-Kulishitu vamakumbi ano vananganyala ngachilihi kujishimbi navyuma vanayulunga mujizango jakusopela?

13 Ngana muze twashimutwilanga muchihande chinafumuho, vaka-Kulishitu vakulivanga vanganyalile kujishimbi javaLoma jize vazachishilenga muwangana wavaLoma wosena. Navaka-Kulishitu vamakumbi ano vali nakunganyala kujishimbi vakasa mumafuchi. Chakutalilaho, jishimbi jamuUnited States jahana vatu vamulifuchi kana lisesa lyakulisakwila kwitava vanasake, nakuhanjika vyeshovyo vanasake, nakulikungulwila hamwe. Echi chinalumbununa nge vandumbwetu mulifuchi kaneli vapwa vakulihehwa kulikungulwila hamwe nakwambulula. Vakwechi nawa lisesa lyakutwaminyina mulimo wakwambulula mukaye kosena hachikota chetu muUnited States. Oloze lwola lumwe jizango  jakusopela jikiko jinavayulilanga numba vavahane lisesa lyakwambulula mujimbu wamwaza. (Fwili. 1:7) Omu vatu jaYehova vanavakanyisanga kwambulula mulifuchi lyaUnited States, vanatwalenga vihande vyavo vakavisopele kujizango jajinene jize jinavahakwilanga nge vakwechi lisesa lyakuvilika Wangana.

14 Jizango jakusopela mumafuchi amwe nawa jinatuhakwilanga nge tukwechi lisesa lyakulemesa Kalunga nalisesa lyakwambulila vatu mujimbu wamwaza. Mumafuchi eka, vanatuhanenga milonga mujizango jakusopela, oloze tunatwalenga vihande kana kujizango jatala havihande vyamukaye kosena. Chakutalilaho, putu kunyima nakuheta muJune 2014, Zango Yayinene yamuEurope Yize Yatala haLisesa Vatwama Nalyo Vatu yinatuhakwila havihande 57, kaha vyuma vanayulunga vanavikavangiza kumafuchi amavulu atwama muEurope. Numba tuhu ‘vatuhunga kuli vaka-mafuchi osena,’ oloze jizango jakusopela jamumafuchi amavulu jinayulunga ngwajo tukwechi lisesa lyakulemesa Yehova.—Mateu 24:9.

VYUMA VYEKA VIZE VINAKAFWE MULIMO WETU WAKUNANGULA VATU

Tuli nakuhana vatu mikanda yahanjika haMbimbiliya kwalenga kaye kosena

15. Makina muka akupulita mikanda aze vanatungu vamanjimela makumbi ano, kaha anatukafwe ngachilihi?

15 Makina akalinwomu akupulita mikanda nawakiko anakafwe mulimo wamukaye kosena wakwambulula mujimbu wamwaza. Hamyaka yayivulu vatu vazachishilenga makina akupulita mikanda aze vatungile kuli manjimela Johannes Gutenberg kafwe mu 1450. Oloze hamyaka eyi 200 yinahichimo, vamanjimela vanatungu makina akulisezaseza. Ano makumbi kuli makina amanene aze ali nakupulita mikanda washiwashi, kaha nawa ali nakuzata mujila yakukomwesa chiyovo. Kutunga mapapilo nakulamika mikanda kacheshi nakulya jimbongo jajivuluko. Uno vyumevi vinakafwe ngachilihi mulimo wetu? Achishinganyekenu hachumechi: Kaposhi Kakutalila watete waJuly 1879 vapulitile jikope 6,000 kaha, kapwile namivwimbimbiko, kaha nawa apwile mulilimi lyaChingeleshi kaha. Oloze makumbi ano, omu munahichi myaka 136, vali nakupulita nakupangila vatu jikope kafwe 50,000,000 jaKaposhi hiKaposhi uze ali nakulovoka. Kaposhi Kakutalila ali nakupwanga namivwimbimbi yamwaza yakutamuka, kaha ali nakulovoka mumalimi akuzomboka 200.

16. Vyuma muka vanatungu vatu vize vinatukafwe mumulimo wakwambulila vatu mukaye kosena? (Talenu muvwimbimbi wakulivanga.)

16 Achitalenu vyuma vimwe vanatungunga vatu mumyaka eyi 200 yinahichimo vize vanazachisanga vatu jaKalunga hakwambulula mujimbu wamwaza. Tunavuluka kaha masuwa, najiminyau najindeke, oloze kunapunga nawa vyuma vyakufwana nge jikinga, namakina akusonekela (typewriter), namakina akusonekela vasona vatupuputa, najitelengalamu, najishinga, najikamela, namakina akukopa mazu najivindiyo, navisaji vyamazu kaha, navisaji vyamivwimbimbi, namivwimbimbi yakutambuka, najikopyuta, naInternet. Vyuma kanevi vinatukafwe mujijila jajivulu hakutesamo mulimo wetu wakutunga tumbaji. Upolofweto uze wambile ngwawo vatu jaYehova ‘navakanwa mavele avaka-mafuchi’ uli nakutesamo chikupu, mwomwo tuli nakuzachisa vyuma vali nakutunga vaka-mafuchi, vyakufwana nge makina, hakusoneka jiMbimbiliya namikanda yahanjika haMbimbiliya mumalimi amavulu.—Tangenu Isaya 60:16.

17. (a) Vyuma muka tunamono kutalisa kuli Kalunga? (b) Mwomwo ika Yehova atwitavishila tupwenga “tuvaka-kuzachila milimo hamwe” naikiye?

17 Pundu vene, tunamono ngwetu Kalunga ali nakukisula mulimo wetu. Numba tuhu Yehova kapendamina hangolo jetu hakutesamo vyuma ajinako, oloze ou Setu wamwilu wazangi atwitavisa tupwenga “tuvaka-kuzachila milimo hamwe” naikiye. Kaha nge natuzata ou mulimo, natusolola ngwetu twamuzanga nakuzanga nawa vakwetu vatu. (Koli. 1, 3:9; Mako 12:28-31) Ngocho tuzatenu nangolo ou mulimo wakwambulula mujimbu waWangana mwomwo ukiko mulimo waulemu chikuma hano hamavu. Enga, tusololenu ngwetu twasakwilila chikuma hakutachikiza ngwetu Yehova ali nakutwaminyina nakukisula ou mulimo wetu wakunangula vatu mukaye kosena.

^ par. 1 Vaka-Kulinangula Mbimbiliya valilukile lijina lyaVinjiho jaYehova mu 1931.—Isa. 43:10.