1. ¿Tiko Dios mëduumbëty të tsyiptakxëdë kyäjpxwäˈkxtët?

JYOBAA tyestiigëty ja kujk tkäjpxwäˈkxtë oybyë ayuk 130 jëmëjt. * Të tsyiptakxëdë extëm ja Jesusë yˈëxpëjkpëty diˈib mä primer siiglë, pes niwaanë nety yajpäättë ets yëˈë nety tukniˈˈijxëdëp diˈib mayë jäˈäy kyaj tmëdowäˈändë. Mayë jäˈäy nanduˈunë nety wyinmaytyë ko kyaj ti tjat tnijawëdë. Ets ko Jesukristë tˈëxkejxyë Satanás jam tsäjpotm, ta ja Dios mëduumbëty yajpajëdijtsondaktë (Diˈibʉ Jatanʉp 12:12). Mä tadë tiempë, ta tyëjkëdë käjpxwäˈkxpë mä “ayoˈon mëët yˈaknaxäˈäny ja xëë tiempë” (2 Timotee 3:1).

2. ¿Wiˈixë Jyobaa xypyudëjkëm parë ngäjpxwäˈkxëm?

² Jyobaa tsyejpy ets ngäjpxwäˈkxëm abëtsemy nyaxwinyëdë  ets kyaj tnasˈixëyaˈany parë tii xyajtuˈuˈadujkëm. Pääty yëˈë tyam xypyudëjkëm parë ngäjpxwäˈkxëm. ¿Wiˈix? Ko të xyajpëtsëˈëmëm mä relijyonk diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty, extëm ko dyajpëtsëëmy ja israelitëty jam Babilonia (Diˈibʉ Jatanʉp 18:1-4). Nan të kajaa tijaty xytyukniˈˈijxëm diˈib niduˈuk niduˈuk xypyudëjkëm, extëm wiˈix ngäjpxwäˈkxëm ets wiˈix tuˈugyë nnayaˈijtëm mëdë nmëguˈukˈäjtëm (käjpxë Isaías 48:17, 18). * Extëm nˈijxëm, Jyobaa yëˈë xypyudëjkëm parë ngäjpxwäˈkxëm. ¿Yëˈë tyäˈädë yˈandijpy ko Jyobaa yëˈë nyikëjxmˈäjtypy tijaty tuun jäjtëp yä Naxwiiny parë mbäät ngäjpxwäˈkxëm? Kyaj, kyaj yëˈë tˈandijy. Ko näˈäty tijaty tyuny jyatyëty yä Naxwiiny, xypyudëjkëm parë mbäät ngäjpxwäˈkxëm. Per kyaj nˈawäˈätspëtsëˈëmëm mä tyamë Satanás yˈaneˈemy, päätyë jäˈäy xyˈaxëkˈijxëm ets wiˈixëmë amay jotmay nbatëm. Diˈib tëyë Jyobaa tyuumpy, yëˈë xypyudëjkëm parë nwinguwäˈkëmë amay jotmay ets duˈunyëm ngäjpxwäˈkxëm (Isaías 41:13; 1 Juan 5:19, Traducción del Nuevo Mundo).

3. ¿Wiˈix të yˈadëy diˈib ojts yajnaskäjpxë mä Daniel 12:4?

³ Daniel ojts tnaskäjpxë ko “mä ja tiempë diˈib jëjpkëxanëp”, mayë jäˈäy tjaygyukëyäˈändë ja tëyˈäjtën diˈib tukniˈˈijxëbë Biiblyë (käjpxë Daniel 12:4). * ¿Wiˈix të yˈadëy? Ko nety tsyondäˈäganë tyäˈädë tiempë diˈib jëjpkëxanëp, ta Jyobaa tpudëjkë pënaty mëduunëp parë tjaygyukëdët tijaty jëjpˈam tukniˈˈijxëbë Biiblyë ets tjëjpkudijëdët ja tukniˈˈijxën diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty. Tyam, abëtsemy nyaxwinyëdë nimaytyakëm ti Biiblyë tukniˈˈijxëp. Naa tuktujk miyongënë jäˈäy kujk yajtuknijawë tëyˈäjtën ets nanduˈun ttukniˈˈixëdë wiinkpë. Per ¿tijaty xypyudëjkëm parë ngäjpxwäˈkxëm abëtsemy nyaxwinyëdë? Min nˈokˈijxëm.

4. Mä jëmëjt 1900, ¿näk ayukë nety pyëtsëmyë Biiblyë?

⁴ Tyam, mayë jäˈäy tmëdattë Biiblyë, ets yëˈë xypyudëjkëm parë ndukniˈˈijxëmë oybyë ayuk. Per diˈib nyiwintsënˈäjttëbë relijyonk, kanäk mëgoˈpx jëmëjt ojts dyajkuboktë parë kyaj pënë Biiblyë tkäjpxët. Pyajëdijttë pënatyë Biiblyë kyäjpxtë ets axtë yaˈoˈktë nääk diˈib ojts tkäjpxnaxtë. Per tam nyëjkxnë naa 200 jëmëjt, ko kanäägë organisasion tkäjpxnäjxtë ets dyajpëtsëëmdë Biiblyë, naa 400 ayukën. Pääty mä jëmëjt 1900, myëdäjttëbë nety mayë jäˈäy tuˈugë Biiblyë diˈib kaˈpxy o diˈib jeˈeyë tuk pëky miimp. Per nimay kyaj nety yajxon tjaygyukëdë.

5. ¿Ti Jyobaa tyestiigëty të ttundë parë mayë jäˈäy tjaygyukëdët wiˈixë Biiblyë jyënaˈany?

⁵ Ja Dios mëduumbëty nyijäˈäwëdëbë nety ko tsojkëbë jäˈäy tpudëkëdët parë tjaygyukëdët wiˈixë Biiblyë jyënaˈany, ets duˈunën ttuundë. Yëˈë ogäˈän yajtuundë Biiblyë diˈibë netyë jäˈäy të dyajpëtsëmdë ets yëˈë yajwäˈkxtë. Per mä jëmëjt 1950, ta dyajpëtsëëmdë tuˈugë jembyë Biiblyë diˈib xyëˈäjtypy Traducción del Nuevo Mundo. Tyäˈädë Biiblyë ja tyam pyëtsëmy naxy 120 ayuk, duˈun kaˈpxy o näˈäty jeˈeyë tuk pëky. Ets mä jëmëjt 2013 ja të pyëtsëmyë Traducción del Nuevo Mundo diˈib inglés extëm mbäät mas oy yajjaygyukë.  Tyäˈädë Biiblyë pojënë yajjaygyukë ets kyaj nëgoo tsyiptaˈaky yajkäjpxnaxët wiink ayuk. Ets nan kyaj tsyiptaˈaky ndukniˈˈijxëmë jäˈäy wiˈixë Biiblyë jyënaˈany.

6, 7. 1) ¿Diˈibatyë tsip të tyunyëty nuˈun kujk nyaxy 100 jëmëjt? 2) Ko mä kanäägë paˈis jyaˈˈatyë jotkujkˈäjtën, ¿ti të yajtuny mä tadë tiempë?

⁶ Nuˈun kujk nyaxy 100 jëmëjt, të kanäägë tsip tyunyëty, majtsk diˈib abëtsemy nyaxwinyëdë. Ets mä tyäˈädë tsip miyonkˈamë jäˈäy të yˈooktë. Pääty, ¿tiko njënäˈänëm ko jyamˈäjtyë jotkujkˈäjtën yëˈë të xypyudëjkëm parë ngäjpxwäˈkxëm? Min nˈokˈijxëm. Mä tyuunë Segunda Guerra Mundial, yëˈë netyë nmëguˈukˈäjtëm Nathan Knorr myënëjkxypyë jëjpˈamˈäjtën mä Diosë kyäjpn. Ets mä jëmëjt 1942, ta dyajnäjxy tuˈugë diskursë diˈib xëˈäjt: “Jotkujkˈäjtën, ¿jakäämbëdaa?”. Yëˈë nyimaytyak diˈib ojts yajnaskäjpxë mä Diˈibʉ Jatanʉp kapitulo 17. Nan ojts tnimaytyaˈaky ko Armajedon kyajnëm nyaminy, ets ko jyëjpkëxët ja tsip, ta tuk tiempë myinäˈänyë jotkujkˈäjtën (Diˈibʉ Jatanʉp 17:3, 11).

⁷ Perë tyäˈädë kyaj yëˈë tˈandijy ko abëtsemy nyaxwinyëdë jyaˈäjtyë jotkujkˈäjtën, pes ko nyajxyë Segunda Guerra Mundial, të jyaˈˈatyë wiinkpë tsip ets të yˈooktë miyonkˈamë jäˈäy. Per mä kanäägë paˈis jaˈäjtpë jotkujkˈäjtën, ets nyajtuˈunëmë tyäˈädë tiempë parë niˈigyë ngäjpxwäˈkxëm. ¿Wiˈix të wyimbëtsëmy? Ko tyuunë Segunda Guerra Mundial ja nety jyaˈˈaty naa 110 milë Jyobaa tyestiigë, per tyam të jyantsy nyimayëdë, jawaanë kyatuktujk miyongëty (käjpxë Isaías 60:22). * Extëm nˈijxëm, ko kanäägë paˈis yajpäättë jotkujk, ta niˈigyë jäˈäy nduknijäˈäwëm ja oybyë ayuk.

8, 9. 1) ¿Tiko tyam kyaj nëgoo tsyiptaˈaky muum nëjkxëm? 2) ¿Tijaty yajtuump mët ko jyaˈˈaty extëmë karrë etsë abionk?

⁸ Ko Dios mëduumbëty tyëjkëdë käjpxwäˈkxpë, tsiptakpë nety jyäˈttët mä tuˈugë lugäär. Pes mä jëmëjt 1900, jap Estados Unidos jeˈeyë nety jyapˈaty tuktujk milë karrë ets kyajnëmë nety nëgoo oybyë karreteerë. Per tyam ja jyaˈˈaty abëtsemy nyaxwinyëdë 1,500 miyongë karrë ets mä mayë lugäär oyë karreteerë. Tyäˈädë yëˈë diˈib xypyudëjkëm parë ngäjpxwäˈkxëm jagambäät. Ets ¿pën jam ntsënäˈäyëm mä tuˈugë lugäär diˈib nidëkë ets jeky njantsy tyuˈuyoˈoyëm parë muum njäjtëm? Pes nduˈunëmë mëjää parë njäjtëm mäjatyë jäˈäy tsyëënëdë ets ndukmëtmaytyakëmë Diosë yˈayuk (Matewʉ 28:19, 20).

⁹ ¿Tijaty nanduˈun xypyudëjkëm parë mbäät ngäjpxwäˈkxëm? Ko jyaˈˈatyë kamionk, barkë etsë tren, ta tsojkˈam jyaˈtyë Biiblyë etsë ëxpëjkpajn mä nmëguˈukˈäjtëm diˈib jagam tsënääytyëp. Ets ko jyaˈˈatyë abionk, ta nmëguˈukˈäjtëm diˈib tuundëp sirkuitë, komitee mä sukursal, misioneerëty etsë wiinkpëty nyëjkxtë diskursaräjtpë mä  asamblee ets tpudëkëdë naymyujkën. Diˈib wyooyoˈoytyëbë Jyobaa tyestiigëty etsë nmëguˈukˈäjtëm diˈib tuundëp Betel Estados Unidos, nëjkxtëp abiongoty mä kanäägë paˈis parë tmëjämoˈoytyë ets tpudëkëdë myëguˈuktëjk. Ko duˈun yajtuny, ta Diosë kyäjpn yˈity tuˈugyë (Salmo 133:1-3).

10. ¿Tiko mbäät njënäˈänëm ko tyam yëˈë tuumbë ayuk inglés abëtsemy nyaxwinyëdë?

¹⁰ Ja tiempë mä jyukyˈäjttë ja Jesusë yˈëxpëjkpëty yëˈë nety mayë jäˈäy kyäjpxtëbë ayuk grieegë nuˈun ja it naxwinyëdë diˈibë Roma yˈaneˈempy. ¿Ets tyam? Yëˈë mayë jäˈäy kyäjpxtëbë inglés abëtsemy nyaxwinyëdë. Tuˈugë liibrë diˈib nyimaytyakypyë tyäˈädë ayuk, jyënaˈany ko abëtsemy nyaxwinyëdë mä nimäjtaxkpë jäˈäy, tuˈuk diˈib jyajtypyë inglés o jyaygyujkëp. Mayë jäˈäy tjattë tyäˈädë ayuk mët ko yëˈë niˈigyë tuump mä nyegosyëtundë, mä politikë, mä tijaty jemybyëtsëëmp ets mä tijatyë ëxpëkyjyaˈay tˈëxpëjkpëtsëmdë.

11. ¿Wiˈixë Jyobaa tyestiigëty dyajtundë inglés?

¹¹ Jyobaa tyestiigëty jekyë tyäˈädë ayuk të dyajtundë, pes të pyudëkëdë parë kyäjpxwäˈkxtët. Tëëyëp jeˈeyë ijty pyëtsëmyë ëxpëjkpajn inglés, ets mayë jäˈäy ojts tkäjpxtë mët ko mä kanäägë paˈis yëˈëyë nety yajkäjpxpë inglés. Tyäˈädë ayuk inglés nan yëˈë yajkäjpxp mä kyopkë Jyobaa tyestiigëty. Ets nan yëˈë kyäjpxtëbë nmëguˈukˈäjtëm diˈib yajwoodëp kanäk paˈis ko tpäädäˈändë kursë jap Patterson (Nueva York).

12. 1) ¿Nääk ayuk yajkäjpxnaxyë ëxpëjkpajn? 2) ¿Wiˈix xypyudëjkëmë programë diˈib mä komputadoorë?

¹² Per diˈib nikëjxmˈäjtëm, yëˈë ngäjpxwäˈkxëm ja oybyë ayuk abëtsemy nyaxwinyëdë. Pääty yajkäjpxnaxyë ëxpëjkpajn naxy 700 ayuk. ¿Wiˈix pyëtsëmy kanäk ayuk? Yëˈë tuumbë komputadoorë etsë programë extëm diˈib yajtijp MEPS parë pyëtsëmyë ëxpëjkpajn kanäk ayuk. Ko jyaˈˈatyë tyäˈädë naybyudëkë, ta abëtsemy nyaxwinyëdë Jyobaa tyestiigëty yajpäättë tuˈugyë ets tkäjpxtë “tuˈugë ayuk diˈib wäˈäts”, jaˈa njënäˈänëm tijaty tukniˈˈijxëbë Biiblyë (käjpxë Sofonías 3:9). *

13, 14. ¿Wiˈix kanäkˈok xypyudëjkëmë ley etsë yajkutujkpëty?

¹³ Mä jatuˈukpë artikulo ojts nˈijxëm ko ja Jesusë yˈëxpëjkpëty pudëjkëdë ja ley diˈibë nety myëdäjttëp ja romanë jäˈäy. Tyam nanduˈun mä kanäägë paˈis jyaˈˈatyë ley diˈib pudëjkëdëbë nmëguˈukˈäjtëm parë kyäjpxwäˈkxtët. Extëm nˈokpëjtakëm, Estados Unidos tapˈäjtpë ley diˈib nyasˈijxëp parë jäˈäy tmëdatëdë ryelijyonk, tnimaytyäˈäktët tijaty myëbëjktëp ets tyuˈukmuktët. Tyäˈädë yëˈë pudëjkëdëp ja nmëguˈukˈäjtëm parë kyäjpxwäˈkxtët agujk jotkujk. Ets nan yajnasˈijxëp parë jap yajpäädëdë kyopkë Jyobaa tyestiigëty diˈib tyukniwijtsëdëp parë abëtsemy nyaxwinyëdë yajkäjpxwäˈkxët ja oybyë ayuk. Per näˈäty yajmëdäjtpë jotmay ets kuanë ko nëjkxëm mä yajkutujkpë parë nitsiptuˈunëm ja madakën diˈib nmëdäjtëm mä ngäjpxwäˈkxëm (Filipʉs 1:7). Ets ko näˈäty ja yajkutujkpë dyajkubokyë tyäˈädë tuunk, ta nëjkxëm mä diˈib niˈigyë këjxmë kutujkën myëdäjtypy, ets të kanäkˈok xypyudëjkëm.

¹⁴ Mä näägë paˈis të nmëguˈukˈäjtëm jyäˈttë gobiernë windum ets tnitsiptundë ja madakën diˈib myëdäjttëp parë tˈawdatëdë Jyobaa ets kyäjpxwäˈkxtët. Per ko kyamadäˈäktë, ta tninëjkxtë diˈib niˈigyë kutujkën myëdäjtypy. Extëm nˈokpëjtakëm, të kanäkˈok jyäˈttë mä Tribunal Europeo de Derechos Humanos, tyäˈädë Tribunal ja kujk xypyuwäˈkëm 57 ok, axtë junië 2014. Ets kanäägë paˈis diˈib yajpatp Europa kuanë ko tmëmëdowdët extëm dyajnigutukë. Oy xyˈaxëkˈijxëm “nidëgekyë naxwinyëdë jäˈäyëty”, xypyudëjkëmë ley diˈib jaˈäjtp mä kanäägë paˈis parë nmëduˈunëmë Jyobaa jotkujk (Matewʉ 24:9).

15. ¿Wiˈix tyam yˈoyëtyë makinë diˈib yajpëtsëëmbyë ëxpëjkpajn, ets wiˈix xypyudëjkëm?

¹⁵ Tam nyëjkxnë naxy 500 jëmëjt mä ojts kyojy tuˈugë makyënë diˈib yajpëtsëëmbyë liibrë, diˈib jekyë jäˈäy të dyajtundë. Per nuˈun kujk nyaxy 200 jëmëjt, të kanääk jyemybyëtsëmyë makyënë. Ets mbäät kyojˈyë liibrë etsë rebistë mas peˈtypy, mas oy ets kyaj nëgoo nyimeenyëty. Mëjwiin kajaa  xypyudëjkëmë tyäˈädë makyënë diˈib yajpëtsëëmbyë ëxpëjkpajn. ¿Tiko duˈun njënäˈänëm? Parë njaygyujkëm nˈokwinmäˈäyëmë tyäˈädë: ja tim jawyiimbë rebistë diˈib pëtsëëm mä jëmëjt 1879, jeˈeyë pyëtsëëmy inglés, kyaj tmëdatyë retratë ni dibujë ets jeˈeyë pyëtsëëmy tëdujk mil. Per tyamë tyäˈädë rebistë Diˈib Xytyukˈawäˈänëm, ja pyëtsëmy naxy 200 ayuk, oyatyë dibujë tmëminy, kanäk koloor ets tuˈukpë numero ja pyëtsëmy naxy 50 miyonk.

16. ¿Tijaty të jyemybyëtsëmy parë abëtsemy nyaxwinyëdë ngäjpxwäˈkxëm? (Ixë dibujë mä tsyondaˈaky.)

¹⁶ Nuˈun kujk nyaxy 200 jëmëjt, të tijaty jyemybyëtsëmy diˈib xypyudëjkëm parë ngäjpxwäˈkxëm abëtsemy nyaxwinyëdë. Të nˈokmaytyakëmbë extëmë karrë, tren etsë abionk. Per nan të jyemybyëtsëmyë bisikletë, makyënë diˈib yajtukjaapy, aparatë diˈib yajpëtsëëmbyë ëxpëjkpajn parë jäˈäy diˈib wiints, telégrafo, telefënë, kamara diˈib yajpëtsëëmbyë retratë, diˈib yajpëtsëëmbyë bideo, ëëbë, raadyë, telebisionk, pelikula, komputadoorë etsë Internet. Tukëˈëyë tyäˈädë kyaj yëˈë Jyobaa tyestiigëty të dyajjemybyëtsëmdë, per yajtuundëp parë dyajkojtë Biiblyë etsë ëxpëjkpajn kanäk ayuk ets parë kyäjpxwäˈkxë abëtsemy nyaxwinyëdë. Duˈun yˈadëy extëm ojts yajnaskäjpxë mä Isaías ko Jyobaa tˈanmääyë kyäjpn: “Nëjkxëp xyˈuuky ja nax käjpnë lyetsyë” (Isaías 60:16).

17. 1) ¿Ti diˈib yajxon nˈijxëm mä ngäjpxwäˈkxëm abëtsemy nyaxwinyëdë? 2) ¿Tiko Jyobaa ttseky ets mëët nduunmujkëm?

¹⁷ Yajxon nˈijxëm ko Jyobaa yëˈë diˈib yˈijxypyë tyäˈädë tuunk mä ngäjpxwäˈkxëm abëtsemy nyaxwinyëdë. Yëˈë kyaj dyajtëgoyˈatyë naybyudëkë, per të xytyuknipëjkëmë tyäˈädë tuunk mët ko xytsyojkëm ets nan tsyejpy parë mëët nduunmujkëm. Ko duˈun nduˈunëm, ta ndukˈijxëm ko ntsojkëm ets ko nan ntsojkëmë wiink jäˈäy (Markʉs 12:28-31; 1 Korintʉ 3:9). Seguurë ko niˈamukë nmëjjäˈäwëm ko Jyobaa xypyudëjkëm parë ngäjpxwäˈkxëm abëtsemy nyaxwinyëdë. Pääty kyaj nyajtëgoˈoyëmë tiempë, nˈoknimaytyakëmë Jyobaa ets ja yˈAnaˈam Kyutujkën.