1. I ntazi ci zino Aina Klistu ndakai yakaaya nazyo lino yakuomba umulimo wakusimikila?

 LINO antu yakwe Yeova yaatandike ukusimikila ilandwe lisuma ukucila pa myaka 130 iyapitapo, yakwatanga intazi izingi sana. * Wa Ina Klistu yakutandikilako, yaali sile akaliumba akanoono nupya yaasimikilanga vino antu aingi yataatemilwe. Antu yamwi yelenganyanga ukuti antu yakwe Yeova yaali asambilile sana. Lino papisile insita, Satana wasumbiilwe pano nsi, antu yakwe Yeova yaatandike ukuzunyiwa. (Umbw. 12:12) Nupya ukutandika insita kwene iiya, yakaasimikila ilandwe lisuma “mu manda akusyalikizya” umwaya “tusita ututale.”—2 Tim. 3:1.

2. I vyani vino Yeova akaacita pa kutwazwa kuti tutwalilile ukusimikila ndakai?

² Nomba Yeova akaazwa antu yakwe. Akaalonda kuti yasimikile ilandwe lisuma umu nsi yonsi ndakai, nupya atalazumilizya  nanti cimwi ukulesya umulimo kwene uwo. Yeova wavwilizya antu yakwe ukumupepa umu nzila ino wazumilizya ukupitila umu kuyafumya uku mipepele yaufi. Wacisile iciliconga na mpiti kwene lino wakulwile aina Izlaeli ukufuma umu Babiloni. (Umbw. 18:1-4) Nupya Yeova akatusambilizya ukuti vintu vituzipile. Akatwazwa ukuya pa mutende na anji, nupya akatusambilizya kuti twasambilizya yauze pali aliwe. (Welengini Ezaya 48:16-18.) Nanti icakuti Yeova akatungulula umulimo witu, citaalola umukuti akasenula ivintu ivikacitika umu nsi pakuti aatwazwa ukusimikila. I cacumi, ivintu vimwi ivyacitika umu nsi vyaleenga ukuti umulimo witu uwakusimikila wangupale. Nomba tucili tukazunyiwa nupya tukaaya ni ntazi zyuze izikaafuma umu nsi yakwe Satana. Yeova sile aakatwazwa ukuti tutwalilile ukusimikila.—Eza. 41:13; 1 Yoa. 5:19.

3. Uzye usoowelo wakwe Danieli wafikiliziwa uli?

³ Danieli wasoowile ukuti umu manda yakusyalikizya, antu aingi yaali nu kumanya icumi camuli Baibo. (Welengini Danieli 12:4.) Lino kwasiile panono kuti “nsita ya mpela” itandike, Yeova wavwilizye antu yakwe ukumanya ivisambilizyo vya muli Baibo ivicindame nu kukana ivisambilizyo vya mu mipepele ya Ina Klistu yaufi. Ndakai, antu yakwe Yeova yakasambilizya antu icumi camuli Baibo umu nsi yonsi. I cumicumi, usoowelo uwaya umwibuku lyakwe Danieli wafikiliziwa. Apiipi na antu 8 milyoni yaasambilila icumi nupya nayo yakaasambilizyako yauze. Uzye fwandi tungati, i vyani vimwi ivyazwa antu yakwe Yeova ukuti yaasimikila umu nsi yonsi?

4. Uzye umwaka wakwe 1800 wafisile ala Baibo yasenulwa umu ndimi zinga?

⁴ Ndakai, antu aingi yaakwata Baibo, nupya cii cikatwazwa ukusimikila ilandwe lisuma. Nomba asi vino cali imyaka iyapita. Pa myaka iingi, yasimapepo yaufi yataalondanga ukuti antu yaawelenga Baibo. Yaazunyanga yaayo alondanga ukuiwelenga nu kukoma yamwi asenwile Baibo ukuti iye umu ndimi zilekane-lekane. Nomba, umu myaka yakwe ya 1800, utuungwe tumwi twasenulanga nanti ukupulinta Baibo umu ndimi apiipi na 400. Lino umwaka wakwe 1900 wafisile, antu aingi yaakweti Baibo. Nanti cali vivyo, yatiilukanga vino Baibo ikasambilizya.

5. Uzye u mulimo ci uno ya Nte Yakwe Yeova yaomba pakuti yasenule Baibo?

⁵ Antu yakwe Yeova yaamanyile ukuti yaali nu kusambilizya antu yauze Baibo, nupya avino yaacisile. Pakutandika, yaomvyanga ama Baibo aaliko pa nsita iiya, nupya yaapeelanga antu ama Baibo. Ukufuma umu mwaka wakwe 1950, yaapanga Baibo wa Malembelo ya Calo Cipya Amuzilo (New World Translation of the Holy Scriptures), umu ciputulwa sile nanti Baibo wensi umupuma, ukucila umu ndimi 120. Umu 2013, yaafumizye Baibo umupitulukwemo uwa Cizungu uwa Malembelo ya Calo Cipya. Baibo wii wene wangupala sana ukuvwa nu kusenula. Nupya ndi tukuomvya Baibo wino yanguvwa zuwa, cikaatwavwa sana ukuti twatwalilila ukuomba ningo umulimo witu uwa kusimikila.

6, 7. (a) Uzye i nkondo ci izyacitika umu myaka 100 iyapitapo? (b) Uzye insita zya mutende umu mpanga zimwi zyatwazwilizya uli ukusimikila?

⁶ Pa myaka 100 iyapitapo, kwacitika inkondo izingi sana, ukwikako sile ni nkondo ziili izya mu nsi yonsi. Antu aingi wakwe cimwi yaafwa. Uzye fwandi u mu nzila ci muno umutende wavwa antu yakwe Yeova ukusimikila? Lino kwali inkondo yakwe ciili iya mu nsi yonsi, ya Nathan Knorr aaliyo yaatungululanga umwiuvi lya yantu yakwe Yeova. Pa ukongano wa citungu uwaliko  umu 1942, yaapeezile ilyasi ilisuma sana ilyali nu mutwe wakuti “Umutende—Uzye Ungatwalilila?” Ya Knorr yaalondolwile usoowelo uwaya umwi buku lya Umbwilo icipande 17 ukuti inkondo iyaliko pa nsita iiya, yali nu kutungulula uku mutende, itaali nu kutungulula uku nkondo yakwe alamagedoni.—Umbw. 17:3, 11.

⁷ Kuya kwene cii citapiliulanga ukuti inkondo yakwe ciili iya mu nsi yonsi ndi yasila kwali nu kuya umutende umu nsi yonsi. Ukufuma pano kwayelile inkondo yakwe ciili iya mu nsi yonsi, antu aingi sana yaafwa umu nkondo. Nomba umu mpanga izingi, mwaya insita zya mutende icalenga ukuti antu yakwe Yeova yaasimikila. Uzye icani icacitika? Lino kwali inkondo yakwe ciili iya mu nsi yonsi, ya Nte Yakwe Yeova yataafisile na 110,000. Nomba ndakai yaafika apiipi na 8 milyoni! (Welengini Eza. 60:22.) I cumicumi, umu nsita zya mutende, tungaasimikila uku yantu aavulileko.

8, 9. Uzye imipitile yangupala uli ndakai, nupya cii cikatwazwa uli umu mulimo witu?

⁸ Lino antu yakwe Yeova yaatandike ukusimikila umu mpanga ya United States, imipitile itaangupiile foo. Umu mwaka wakwe 1900, ala papita imyaka umupiipi na 21 kufuma pano yaatandikiile ukupulinta Lupungu Lwa Mulinzi—kwali apiipi na yamotoka 8,000 ni miseo inono sile iyali ningo umu mpanga iiya. Nomba ndakai, kwaya imyotoka ukucila pali 1.5 bilyoni umu nsi yonsi ni miseo isuma sana iingi umu mpanga izingi. Fwandi lyene tungaomvya imyotoka ni miseo ukuya simikila antu aayela uku ncende izyayela ukutali na matauni nupya izyatala ukufikako. Nomba nanti tukaikala ukucifulo cino imipitile yatala nupya tukaapita intamfu iitali, tukaezya na maka ukusimikila antu konsi kuno yali.—Mate. 28:19, 20.

⁹ Tukaomvya ni mipitile yuze iyayako. Tukatuma ama Baibo ni mpapulo zyuze ukuomvya yamotoka, amato, na masitima. Cii cikupiliula ukuti umu milungu inono sile, tungatuma impapulo uku ina itu na ya nkazi aaya uku vifulo ivyayela ukutali. Angalizi ya viputulwa, aina aaya muli ya Komiti ya Misambo, ya misyonali, na yauze, yakaapita ukuomvya indeke ukuyalanda amalyasi pa maukongano ya citungu nu kwazwa ivilongano. Aina aaya Umwiumba Ilikatungulula na ina yauze aakafuma uku maofesi yakalamba yakwe ya Nte nayo yakapita ukuomvya indeke ukuya-komelezya nu kusambilizya aina na yankazi. Vyonsi vii vikaazwa  antu yakwe Yeova ukuya alemane.—Masa. 133:1-3.

10. Uzye Icizungu cikaomviwa uli umu nsi yonsi?

¹⁰ Umu nsita ya atumwa, antu aingi aikalanga umu mpanga zino aina Loma yateekanga yavwanganga iciGliki. Ndakai, antu aingi yakavwanga Icizungu umu nsi yonsi. Ibuku limwi (English as a Global Language) likati antu aingi umu nsi yonsi yakavwanga nanti ukuvwa Icizungu. Antu aingi yakasambililila Icizungu pano i cikaomviwa umu nsi yonsi pa kucita uculuzi, mu vikanza vya miteekele, ukusambilila vyakwe sayansi, nu kusambilila ivya kupangapanga.

11. Uzye Icizungu cavwa uli umulimo wa yantu yakwe Yeova?

¹¹ Ukuomvya Icizungu umu nsi yonsi kwalenga kuti icumi cisalangane. Mpiti, impapulo zitu zyatandikiilepo ukuyako umu Cizungu. Antu aingi yaaziwelenganga pano aingi yaavwanganga Icizungu umu nsi yonsi. Nupya Icizungu i cikaomviwa pa maofesi itu akalamba. Nupya aina na yankazi aakafuma umu mpanga zipusane-pusane aamanya Icizungu yakaiza umu kusambiliziwa pa masukulu itu aayela uku Patterson, New York, U.S.A.

12. U mu ndimi zinga muno twasenula impapulo zitu, nupya amapulogalamu ya pa kompyuta yaatwazwa uli ukucita vivyo?

¹² Nomba twakwata umulimo ukalamba sana uwakusimikila antu ilandwe lisuma umu nsi yonsi. Ali mulandu uno tukasenwila impapulo umu ndimi ukucila pali 700. Uzye cii cacitika uli? Ya kompyuta na ma pulogalamu ya pa kompyuta, wakwe MEPS, vyatwazwa ukuomba umulimo wakusenula. Ni cafumamo i cakuti, ya Nte Yakwe Yeova umu nsi yonsi yakauvwa “ululimi lusanguluke” ulwa cumi camuli Baibo nupya yaalemenkana.—Welengini Zefaniya 3:9.

13, 14. Uzye amasunde nu kupingula kwa mu vilye kwatwazwa uli?

¹³ Amasunde ya ina Loma yavwile aina Klistu yakutandikilako umu nzila izingi kuti yaasimikila. Na ndakai kwene, amasunde ya mu mpanga izingi yakatwazwa lino tukusimikila. Amasunde ya mu mpanga ya United States yakaapeela antu insambu zya kuisoolwela ukwakupepa, ukuneena antu pali vino yaazumilamo, nu kukomaana capamwi umu kupepa. Cii caleenga ukuti aina amu United States yaaya nu untungwa wa kukomaana umu kupepa alino yakasimikila yauze vino yaasambilila. Nupya cii caleenga  ukuti aina yaye nu untungwa wa kwangalila umulimo wa kusimikila umu nsi yonsi ukufuma uku maofesi yakalamba aayela umu mpanga ya United States. Kuya kwene, kwali insita zimwi zino yaayanga uku vilye kuti yakacingilile insambu izya kusimikila ilandwe lisuma. (Filipi 1:7) Nupya lino yakapingula na maumba ya antu yaalondanga ukuyapoka insambu zya kusimikila, yaayanga ukuvilye vikalamba kuno yaayapingwilanga ningo.

¹⁴ Umu mpanga zyuze namo, twayanga uku vilye ukuti tukacingilile insambu zitu izya kupepa Yeova nu kusimikila. Ndi yakapingula yafilwa ukupingula ningo, twayanga uku vilye vikalamba ivikapingula imilandu ya mu nsi yonsi. Ilingi tukaaya uku cilye cikalamba cino yakaama yakuti Icilye ca ku Ulaya Icikalolekesya pa Nsambu Zya Yantunze (European Court of Human Rights). Lino twafisile umu Juni umwaka wakwe 2014, kwali imilandu 57 ino yatupingwilile ningo umu cilye ciici, nupya vino icilye kwene cii capingula, impanga izingi umu Ulaya zilinzile ukuuvwila. Nanti icakuti ‘amu nko zyonsi yaatupata,’ amasunde ya mu mpanga izingi yaatwazwa ukuya nu untungwa wa kupepa Yeova.—Mate. 24:9.

15. Uzye inzila zya mipulintile zyazipilako uli, nupya cii catwazwa uli?

¹⁵ Inzila zipya izya kupulintilamo zyatwazwa ukusimikila ilandwe lisuma uku yantu aingi cuze. Pa myaka ingi, antu yaomvyanga imipulintile ino yapanzilwe nu monsi uwizina lyakuti Yoanesi Gutenibegi apiipi nu mwaka wakwe 1450. Nomba pa myaka 200 iyapitapo, imipulintile yaalunduluka umu nzila izingi. Kwizile kuya imipulintile ipya; lyene, ukupulinta kwizile ikwangupala nupya kwazipiileko. Nupya, cizile icangupala sana ukupanga amapepala na amabuku. Uzye ivintu kwene vii ivyasenwike vyalenzile kuti ciye uli uku mpapulo zitu? Umu mwaka wakwe 1879, Ulupungu Lwa Mulinzi ulwakutandikilako lwapulinsilwe umu Cizungu. Lutaakweti ivikope, nupya amakoope 6,000 aapulinsilwe. Ndakai, Ulupungu Lwa Mulinzi lukapulintwa umu ndimi ukucila pali 200. Lukakwata ivikope ivisuma sana, nupya ukucila apa makoope 50 milyoni yakapulintwa lyonsi lino yapanga ulupya.

16. I viombelo ci ivyatwazwa ukusimikila umu nsi yonsi? (Lolini icikope cakutandikilako.)

¹⁶ Ivintu ivingi ivyapangwa pa myaka 200 iyapitapo vyavwa antu yakwe Yeova ukusimikila ilandwe lisuma. Twati-tulumbula mpiti amasitima, yamotoka, ni zyandeke. Nomba kwaya na majinga, ya taipilaita, ya masyini yakulembelako Ivilembo vya mpafu, ya telegalafu, ama foni, ama kamela, ya masyini yakukopelako amazwi, ya masyini yakukopelako ama vidyo, wayalesi, TV, ma sinema, ya kompyuta, na Intaneti. Nanti cakuti asi ya Nte Yakwe Yeova aapanga ivintu vii, yakaviomvya ukupangilako ama Baibo ni mpapulo zyuze umu ndimi izingi nu kusimikila umu nsi yonsi. Umu nzila kwene ii, “yakaamwa umukaka wa antu amu nko,” wakwe vino casoowilwe muli Baibo.—Welengini Ezaya 60:16.

17. (a) Uzye usoowelo uwaya umwibuku lyakwe Ezaya 60:16 wafikiliziwa uli? (b) U mulandu ci uno Yeova akaalonda kuti twaombela pamwi nawe?

¹⁷ Ukwaula nu kutwisika Yeova aakatungulula umulimo witu uwa kusimikila. Yeova ataatupeela umulimo uu pa mulandu wakuti atanga auombe ndi tutavwilizyeko, lelo a pa mulandu wakuti watutemwa nupya akalonda kuti twaomba nawe. Ndi tukusimikila, tukalanga ukuti twamutemwa nu kuti twatemwa antu yanji. (1 Kol. 3:9; Mako 12:28-31) Tukataizya sana Yeova ukuti akaatwazwa umu mulimo wakusimikila umu nsi yonsi. Fwandi lekini lyonsi lino twakwata isyuko twasimikila antu pali Yeova nu Wene wakwe!