Enda bua kuleshe mianda i muanka

Enda bua kuleshe kashibo ka mianda i muanka

Yehowa akukunkusha mudimo wetu wa kulambukisha mu nsenga ishima

Yehowa akukunkusha mudimo wetu wa kulambukisha mu nsenga ishima

“Nnami Yehowa Efil’enu, enulambukishâ myanda ya kwinwikasha bibuwa na kwinukunkusha mwishinda dyanudya kutambukila.”​—YESH. 48:17.

1. Nkalakasho kinyi ipete bena Kidishitu mu mudimo wa bulungudi lelo uno?

BALONGI ba Bible * ba mu siekele a 19 na a 20 mbafumankane na nkalakasho ibungi. Nka bu bena Kidishitu ba mu bipwa lukama bya kumpala, bakwete kupalakasha ngofu mukandu wibuwa kwi bantu. Babaadi bantu bapeela, na bantu ba mu uno ndumbulwilo babaadi abebata bu bantu bashii balongye ngofu. Na dingi, babaadi na kya kufumankana na “nsungu ikile” ya Satana Dyabulu. (Bif. 12:12, EEM) Na mudimo wabo wa kulungula wi na kya kukitshika mu “mafuku a nfudiilo,” mu “bipungo bibukopo.”​—2 Tim. 3:1.

2. Yehowa kwete kukita kinyi bwa kwitukwasha bwatudya kulungula mukandu wibuwa?

2 Sunga mbyabya, mpango ya Yehowa ngya shi bafubi baaye balungule mukandu wibuwa mu nsenga ishima mu ano mafuku eetu , na kintu su nkimune ta nkilombeene kumukutshishwa bwa kulombasha ino mpango yaye. Anka bu bibaadi mupaashe mwilo wa Isalele mu Babilone, Yehowa kwete kupaasha bafubbi baaye ba leelo kwi “Babilone mukata” nsangilo a bipwilo byooso bya madimi. (Bif. 18:1-4) Kwete kwitulambukisha bwa buwa bwetu, kwete kwitupa butaale, na kwitukwasha bwatudya kupalakasha malongyesha aaye kwi bangi. (Badika Yeeshaya 48:16-18.) Bino tabilesha shi Yehowa kwete kumwena myanda kula na kwiyikunkusha bwashi kulumbuluka kwa mwanda ooso aukitshika pano pa nsenga kuyiishe mudimo wa kulungula mukandu wibuwa kumpala nya. Ingi myanda ngikwashe mudimo wetu wa bulungudi, kadi, nka penda ku bukwashi bwa Yehowa nyi kwatudi bakambile kutompiibwa, kubingwabingwa na ingi nkalakasho i bukopo bwa kulombasha mudimo wetu mu ino nsenga ishaale ku matalwa a Satana.​—Yesh. 41:13; 1 Yo. 5:9.

3. Mushindo kinyi utame ‘kiukilo kya binyibinyi’?

3 Ku bukwashi bwa kikudi kiselele, Yehowa baadi mukwashe mutemuki Danyele bwa kulesha kumpala shi: ‘Kiukilo kya binyibinyi’ kibaadi na kya kutama mu mafuku a ku nfudiilo. (Badika Danyele 12:4.) Yehowa mmukwashe balongi ba Bible bwabadya kupusha kalolo malogyesha akata a binyibinyi a mu Bifundwe sunga mbibaabadi bashikiilwe munda mwa mafuku e bungi na malongyesha a bwina Kidishitu bwa madimi. Mmufube binobino na mwilo waye bwaudya kupalakasha kyukilo kya binyibinyi mu nsenga yooso. Lelo, tukwete kumona kulombana kwa butemuki bwa Danyele. Bantu pepi 8 000 000 mbalongye bya binyibinyi bya mu Bible na bakwete kwibilungula mu nsenga ishima. Mmyanda kinyi ikwashe mu kulungula kwa uno mukandu wibuwa mu nsenga ishima?

MUSHINDO WITUKWASHE KWALUULA KWA BIBLE

4. Mushindo kinyi ubaadi kwaluula kwa Bible kupalakane mu siekele a 19?

4 Mwanda umune ukwashe mu kulungula kwa mukandu wibuwa nyi nkupalakana kwa Bible kwi bantu bebungi. Munda mwa nkama ya bipwa, bakata ba bipwilo bya madimi mbatoshe bantu kubadika Bible, na kukita bwashi bayipee bangi babaadi bamwaluule. Byabya, mu siekele a 19, ma societe aatuushaa ma Bible abaadi atuushe ma Bible ashima sunga bipindji mu ndjimi 400. Ku nfudiilo kwa yawa siekele, bantu bebungi babaadi bapete Bible kadi, tababaadi bapete kiukilo kya binyibinyi kya malongyesha a Bifundwe nya.

5. Batemwe ba Yehowa mbakite mudimo kinyi mu kwaluula kwa Bible?

5 Balongi ba Bible abaukile shi abaadi na kya kulungula mukandu wibuwa, na kupatuula kushi kukooka abilongyesha Bible. Kukatusha byabya, bafubi ba Yehowa babaadi bafube na kwabila bantu ma Bible elekeene. Kubanga mu kipwa kya 1950, mbatuushe Bible a Les Saintes Écritures—Traduction du monde nouveau mushima sunga kipindji mu ndimi kukila 120. Mu kipwa kya 2013, mbatushe Bible mupya a Traduction du monde nouveau akyebe kwikala mupeelepeele bwa kumwaluula mu ingi ndimi. Akupu, e na mpushisho mupeelepeele, te bukopo bwa kubadika, etukwasha bwa kulombasha kalolo mudimo wetu wa bulungudi.

MUSHINDO WITUKWASHE BUTAALE

6, 7. (a) Ngoshi kinyi ikitshikye mu ano mafuku eetu? (b) Mushindo kinyi ukwashe butaale mu angi maumbo bwa kulungula mukandu wibuwa?

6 We mulombene kwela binangu mushindo wi butale mu nsenga su? Bu kileshesho, mu siekele a 20, midiyo ya bantu mbafwe ku ngoshi, bikishekishe mu ngoshi ya kumapla na ya kabidi ya nsenga ishima. Kadi, bu bibaadi Ngoshi ya kabidi ya nsenga ishima ikile bukopo, mu kipwa kya 1942, Nathan Knorr, baadi mukunkushi munkatshi mwa Batemwe ba Yehowa baadi mukite mwisambo awamba shi: “Nkulombene kwikala butaale bwa ikalayika su?” Mwisambo ubaadi aulesha myanda i mu shapitre a 17 a mukanda wa Bifumbulwe awamba shi, ngoshi ayikyebe kwikala kwanka, tayiketutwala ku ngoshi ya Armagedone nya, kadi, ku kipungo kya butaale.​—Bif. 17:3, 11.

7 Ku nfudiilo kwa Ngoshi ya kabidi ya Nsenga ishima, takubaadi butale bw’eyendo nya. Muyile kusangisha kwa myanda ikitshikye, kubanga mu kipwa kya 1946 na ku kipwa kya 2013, nkukitshikye ngoshi ya basalayi misango 331. Midiyo ya bantu mbafwe. Byabya, munda mwa yaaya ngoshi yooso, maumbo ebungi abaadi mu kufukama, na bafubi ba Yehowa mbapete mushindo wa kulungula mukandu wibuwa. Nkutuukye bipeta kinyi? Mu kipwa kya 1944, kubaadi balungudi ba mukandu wibuwa bapeela kukila pa 110 000. Kadi leelo, kwi balungudi kukila 8 000 000! (Badika Yeeshaya 60:22.) Tatwi balombene kwikala na lutumbu patukwete kulungula mukandu wibuwa mu kipungo kya butaale su?

MUSHINDO WITUKWASHE MASHINDA EBUWA

8, 9. Nkulumbuluka kinyi kukitshikye mu myanda ya kutwala bintu na ngyendo, na mushindo kinyi wakudi kukwashe mudimo wetu?

8 Kulumbuluka kwa myanda ya kutwala bintu na nyendo kukwete kubofusha mudimo wa bulungudi. Bipwa peepi 21 kunyima kwa kutuushibwa kwa Kitenta kya Mulami mu kipwa kya 1900, kubaadi penda myotoka 8 000 mu États-Unis mushima, na kubaadi penda nkama ya bilometre bya mashinda alumbuule kalolo abaabadi balombene kwiyitambusha. Mu nsenga ishima binobino, takudi myotoka ikile pa mudiyale umune na kipindji na midiyo ya bilometre bya mashinda alumbuule kalolo. Myotoka na mshinda bi na mushindo wa kwitukwasha bwa kulungula mukandu wibuwa kwi bantu bashale mu ma mbalo e kwibula. Byabya, sunga twekala shi tatwi na mashinda ebuwa na abitungu twikale atutambuka lwa ngwa kipindji kiibula, tukwete kutungunuka na kwitatshisha muyile ngobesha yetu bwa kwikasha bantu bu balongi.​—Mat. 28:19, 20.

9 Mishindo ilekeene ya kutwala bintu ngikwashe dingi mu mudimo wetu. Myotoka ikata, mashuwa a mema, na mashuwa a ndjandja akwete kukwasha mu kutwala kwa mikanda yetu munda mwa mbingo ipeela mu maumbo ebungi. Ndekye ipeela ikwete kukwasha bakunkushi ba bifunda, beena Komite a Filiale, ba misionere na bangi bwabadya kwenda bukidi ku bikongeno sunga kwenda mu kulombasha ingi midimo ya teokrasi. Akupu, beena kasaka ka Bakunkushi Bakulu na bangi bakwetu ba ku biro byeetu bikata bakwete kwenda mu bibundji bibungi bwa kunyingisha na kulongyesha bakwetu. Kulumbuluka kwa myanda mu mushindo wa kutambuka nkwitukwashe bwatudya kwikala mu buumune munkatshi mwa mwilo wa Yehowa.​—Mis. 133:1-3.

MUSHINDO WITUKWASHE LUDIMI

10. Bwakinyi twi balombene kwamba shi Anglais ndudimi lwabakula mu nsenga ishima?

10 Mu bipwa lukama bya kumpala, ludimi lwa Koine sunga kiina Greke kya bantu booso kibaadi akyakudiibwa mu bufumu bwa beena Looma. Kwi ludimi lwabakwete kwakula byabya lelo su? Bebungi abakula shi ludimi lwa Anglais lwi byabya. Mukanda aulesha Anglais bu ludimi lwabakwete kwakula mu nsenga ishima (mu anglais) awakula shi: “Kimune kya ku binanka kya bantu be mu nsenga ishima bakwete kupusha sunga kwakula ludimi lwa anglais.” Bakwete kwilulonga ngofu mu nsenga ishima, mwanda nyi lwabesamba mu myanda ya bu sunga, ya politike, ya sianse na ya teknoloji.

11. Mushindo kinyi wi ludimi lwa Anglais lukwashe bwa kuyisha lulangwilo lwa binyibinyi kumpala?

11 Kupalakana kwa ludimi lwa Anglais nkukwashe bwa kuyiisha lulangwilo lwa binyibinyi kumpala. Munda mwa bipwa bibungi, Kitenta kya Mulami na ingi mikanda ibaadi ayituuku nka mpenda mu Anglais. Nyi ludimi lwabakwete kwakula ku biro bikata bya nsenga ishima bya Batemwe ba Yehowa. Bakwete kulongyesha nalo dingi balongi ku mbalo ikata ya malongyesha a Watchtower mu Patterson mu New York.

12. Tukwete kwaluula mikanda yeetu mu ndimi bungi kinyi, na mushindo kinyi witukwashe ma ordinatere mu uno mudimo?

12 Bu byatudi na kinemo kya kulungula mukandu wibuwa kwi bantu ba bisamba byooso, tukwete kwaluula mikanda yeetu mu ndjimi ifikye ku 700. Kutuuka kwa ma ordinatere, na kwa programe a mu ordinatere abetamina bu MEPS (Système électronique d’édition multilingue), mbitukwashe ngofu mu uno mudimo ukata. Yaaya myanda ngitukwashe bwa kupalakasha mukandu wibuwa na kufuba mu buumune mu nsenga ishima. Kadi, kikabe kwitubunga nyi ‘ndudimi lwiselele’ lwa bya binyibinyi bya mu Bifundwe lwatukwete kwakula.​—Badika Sofonii 3:9, NWT.

MUSHINDO WITUKWASHE MIIYA

13, 14. Mushindo kinyi witukwashe miiya na bitshibilo bya tumilaadi?

13 Nka bu byatumwene mu mwisambo ushale, beena Kidishitu ba kumpala babaadi bapete bukwashi ku miiya ya beena Looma ibaadi mu bufumu bwabo. Mu mushindo umune, beena Kidishitu ba lelo bakwete kupeta bukwashi ku miiya ya mbulamatadi. Bu kileshesho, mu États-Unis mwi biro byetu bikata bya nsenga ishima mwi Mwiya wa mbulamatadi aupa bantu bulungantu bwa lulangwilo, bwa kwakula na bwa kwibunga. Bino mbipe bakwetu ba mu Étas-Unis bulungantu bwa kwibunga na kwisambila myanda ya mu Bible na kwipaana mu kulungula bangi byabakwete kulonga. Byabya, bulungantu bwa kukita ingi myanda mbutudiibwe na miiya ya ku tumilaadi. (Fid. 1:7) Nsaa ibaadi ba nsushi na bantu abelaa miiya ku twatwa tumilaadi abatompo kwimika mudimo wa mwilo wa Yehowa, bakwetu abaadi abende ku tumilaadi tukata twi kunundu bwabadya kulesha matalwa aabo a kulungula mukandu wa Bufumu.

14 Tumiladi twa mu angi maumbo ntukwashe dingi mu kukalwila bulangantu bwa lulangwilo na matalwa a kulungula mukandu wibuwa. Mu angi ma mbalo, mbetudimbiile na kwituponeesha bilumbu ku tumiladi, kadi, twi bende ku tumiladi tukata twa nsenga ishima. Bu kileshesho, twi basembe misusa ibungi ku Tumiladi twa bulungantu bwa matalwa a muntu twa mu Éurope (CEDH), mu mweshi wa 6/2014, tubaadi babingye mu myanda 57 na twatwa tumilaadi, tubaadi twate bitshibilo bibaadi abitungu shi maumbo ebungi e mu Éurope ebineemekye. Sunga ‘betushikwa kwi baa-maumbo booso,’ tumilaadi twa mu maumbo ebungi ntwitupe bulungantu na matalwa a kukita lulangwilo lwa binyibinyi.​—Mat. 24:9.

MUSHINDO WI INGI MYANDA IKWASHE MU MUDIMO WETU WA KULONGYESHA

Tukwete kwabila mikanda ayipatuula Bible kwi bantu mu nsenga ishima

15. Nkulumbuluka kinyi kukitshikye mu myanda ya kutuusha mikanda, na mmushindo kinyi wabidi bitukwashe?

15 Kulumbuluka kwa myanda ya kutuusha mikanda nkwitukwashe ngofu mu mudimo wa kulungula mukandu wibuwa mu nsenga ishima. Munda mwa bipwa nkama na nkama, bantu mbafube na mishindo ya kutuusha mikanda ibaabadi batushe kwi Johannes Gutenberg pepi na kipwa kya 1450. Byabya, mu siekele ibidi ishale, mishindo ya kutusha mikanda ngishintulukye bikata. Byamo bya kutusha mikanda mbifikye bikata, na kutusha mikanda bukidibukidi mu mushindo wa kukanya. Kukita kwa masaki na bipusu bya mikanda nkufikye kupeelepeele ngofu. Mishindo ya kumpala ya kutusha mikanda mbeyipyanyishe na ingi mishindo ipya ayitusha mikanda bukidi na ilumbulukye. Bino byoso mbikwashe bwa kulumbuula mudimo wetu naminyi? Banda kutala uno mwanda: Kitenta kya Mulami kya kumpala kya mu mweshi wa 7/1879 kibaadi akituuku ma jurnale 6 000, kushi bifwatulo na nka penda mu ludimi lwa Anglais. Kadi lelo, kunyima kwa bipwa 136, Kitenta kya Mulami kyooso kikwete kutuuka na kwabidibwa peepi na jurnale 50 000 000. Ki na bifwatulo bi na malangi ebuwa na ki kwanka mu ndimi ikile pa 200.

16. Mishindo kinyi yabadi batuushe itukwashe mu kulungula mukandu wibuwa mu nsenga ishima? (Tala kifwatulo ki kumbangilo kwa mwisambo.)

16 Banda kutala ingi mishindo yabadi batuushe mu bipwa 200 ifube nayo mwilo w’Efile Mukulu mu kulungula kwa mukandu wibuwa. Tubaakwila mashuwa a meema na a ndjandja, myotoka, na ndekye ipeela, kwi dingi ma nkinga, mashinyi a ku masa, bifundwe bya ba mpofu, ma foni, ma telephone, ma kamera, miisambo yabadi bakobole i na bifwatulo, bisaashi, televizio, bifwatulo abisana, ma ordinatere na Internet. Mu mishindo ilekeene, bino bintu mbitukwashe bwa kulombasha mudimo wetu wa kwikasha bantu bu balongi. Mu kulombana kwa butemuki abulesha shi mmwilo wa Yehowa ‘aukafifi mabeele a mu maumbo’, twi bafube kalolo na bupeta bwa maumbo bwa ano mafuku bu myanda ya teknoloji bwa kutuusha Bible na mikanda ayipatuula Bible mu ndimi ibungi.​—Badika Yeeshaya 60:16.

17. (a) Bishinkamiisho byatudi nabyo abitulesha kinyi? (b) Bwakinyi Yehowa akumiina ‘bwatudya kufuba naaye’ pamune?

17 Eyendo, twi na bishinkamiisho abilesha shi Efile Mukulu kwete kwitwelela myabi. Byabya, Yehowa nyi kwete kwitukwasha bwa kulombasha mpango yaaye. Nsunga mbyabya, kifulo kyetu bwa Nshetu e mwiyilu nyi kikwete kwitutakula bwatudya ‘kufuba pamune naaye,’ kwitupa mushindo watudya kulesha kifulo kyetu kwadi na kwi muntu neetu. (1 Kod. 3:9; Mak. 12:28-31) Twateyi na muulo ukata mudimo wetu wa kulungula mukandu wibuwa mu nsenga ishima. Mu mishindo yooso, tuyididileyi na kulesha lutumbu kwi Yehowa byakwete kwitukunkusha na kwitwelala myabi mu mudimo wetu wa kulongyesha mu nsenga ishima!

^ par. 1 Balongi ba Bible babaadi baate eshina dya bu Batemwe ba Yehowa mu 1931.​—Yesh. 43:10.