Ku va muaka-tiko wa le Rhoma a swi endla leswaku munhu a va ni timfanelo ni malunghelo yo karhi kun’wana ni kun’wana laha a a ya kona emfun’weni wolowo. Muaka-tiko wa le Rhoma a a fanele a yingisa nawu wa le Rhoma, ku nga ri milawu ya swifundzha. Loko a hehliwa, a a ta pfumela leswaku a avanyisiwa hi ku ya hi nawu wa ndhawu leyi a nga eka yona, kambe a a ha ri ni mfanelo ya ku yingisiwa hi huvo ya le Rhoma. Loko xigwevo xa kona ku ri rifu, a a ri ni mfanelo yo endla xikombelo eka mufumi.

Malunghana ni timfanelo teto, Cicero, loyi a a ri murhangeri wa le Rhoma hi va-100 B.C.E., u te: “Ku boha muakatiko wa le Rhoma i vugevenga; ku n’wi ba i vuhomboloki; kasi ku n’wi dlaya kona swi fana ni ku dlaya mutswari wa munhu un’wana kumbe xaka ra le kusuhi.”

Muapostola Pawulo u chumayele hi ku hiseka eMfun’weni hinkwawo wa le Rhoma. U ti tirhise kahle timfanelo ta yena ta ku va muaka-tiko wa le Rhoma eka swiendlakalo swinharhu: (1) U byele majistarata wa le Filipiya leswaku u soholote timfanelo ta yena hi ku va va n’wi bile. (2) U vule leswaku i Murhoma leswaku a papalata ku biwa eYerusalema. (3) U endle xikombelo malunghana ni nandzu wa yena leswaku wu yisiwa eka Khezari, mufumi wa le rhoma leswaku a ta titwela hi yexe.—Mintirho 16:37-39; 22:25-28; 25:10-12.

Mupatriyaka Yakobe u rise ntlhambi wa malume wakwe Labani malembe ya 20. Yakobe u tirhe malembe ya 14 leswaku a ta teka vana va vanhwanyana vambirhi va Labani naswona malembe ya tsevu lama saleke, u hakeriwe hi ku nyikiwa ntlhambi. (Genesa 30:25-33) Magazini wa Biblical Archaeology Review wu vula leswaku “mintwanano yo risa yo fana ni lowu endliweke hi Labani na Yakobe a yi tolovelekile swinene eka vatsari ni vahlayi va khale va Bibele.”

Mintwanano ya khale leyi yimburiweke eNuzi, eLarsa ni le tindhawini tin’wana eIraq wa manguva lawa yi tiyisekisa swona. Ntwanano lowu tolovelekeke a wu hundzela ni le ka lembe rin’wana. Varisi a va byarha vutihlamuleri byo khathalela ntlhambi wo karhi hi ku ya hi malembe ni rimbewu ra wona. Endzhaku ka lembe, n’wini a a kuma voya, ntswamba, swifuwo leswitsongo ni swin’wana hilaha a va twanane hakona. Loko ku va ni leswi engetelekeke eka leswi va twananeke ha swona a swi va swa murisi.

Leswaku ntlhambi wu tala a swi titshege hi nhlayo ya tinyimpfu leti murisi a a nyikiwa tona leswaku a ti risa. Hi ntolovelo a ku languteriwe leswaku tinyimpfu ta dzana ti veleka swinyimpfana swa 80. Murisi a a fanele a tiyiseka leswaku a ti lahleki. Hikokwalaho a a fanele a swi khathalela swinene swifuwo leswi a a nyikiwe swona leswaku a swi risa.