Kʼelo li kʼusi yichʼoje

Batan ta saʼobil

Skʼan «ti viqʼuiluc asatique»

Skʼan «ti viqʼuiluc asatique»

«Jaʼ yuʼun ti voʼoxuque, tscʼan ti viqʼuiluc asatique, yuʼun mu xanaʼic cʼusi ora, cʼusi cʼacʼalil chital, vuʼun ti Xnichʼon cristiano licʼote.» (MATEO 25:13)

1, 2. 1) ¿Kʼusi laj yal Jesús ti chkʼot ta pasel li ta slajebal kʼakʼale? 2) ¿Kʼusi ta jchantik li ta xchanobil liʼe?

LI Jesuse te chotol xchiʼuk Pedro, Andrés, Santiago xchiʼuk Juan li ta vits Olivatike. Ti bu oyike xvinaj batel li templo ta Jerusalene. Li Jesuse lik yalbe smelolal kʼusitik chkʼot ta pasel kʼalal tspas xaʼox mantal li ta Ajvalilal yuʼun Diose. Li kʼusi laj yale jaʼ li kʼusitik labalik sba chkʼot ta pasel kʼalal poʼot xaʼox chlaj li chopol balumil liʼe. Laj yal ti tsvaʼan jun «jʼabtel ti jun [«tukʼ», TNM] yoʼnton [...], ti lec bije» ti jaʼ chkʼot ta yajkʼopojel ta Balumil li vaʼ kʼakʼal taje. Li j-abtel taje chakʼbe sveʼelik ta mantal kʼalal jaʼo chtun yuʼunik li yajtsʼaklomtak Cristoe (Mateo 24:45-47).

2 Ta tsʼakale, li Jesuse lik yalbe skʼoplal sloʼilal lajuneb tojol tsebetik (kʼelo Mateo 25:1-13). Li ta xchanobil liʼe jaʼ chkalbetik skʼoplal taje. Oxtos kʼusi ta jchantik. Baʼyel, ¿kʼusi tskʼan chakʼ ta chanel Jesús kʼalal laj yal li loʼilal taje? Xchibal, ¿kʼuxi yakʼoj ta xkuxlejalik li buchʼutik chbatik ta vinajel li kʼusi chakʼ ta chanel taje? Xchiʼuk ¿kʼusi kʼotem ta pasel yuʼunik? Yoxibal, ¿kʼusi sbalil ta jtabetik ta jujuntal?

KʼUSI TSKʼAN CHAKʼ TA CHANEL LI JESUSE

3. 1) ¿Kʼusi toʼox mas chichʼ chapel ta jvuntik ta sventa li sloʼilal lajuneb tojol tsebetike? 2) ¿Kʼusi chkʼot ta pasel kʼalal jaʼ chichʼ albel skʼoplal li kʼusitik bikʼitik noʼox skʼoplale?

3 Li ta xchanobil echʼe la jchantik talel ti oy xa sjayibaluk jabil lik sjel talel ti kʼu yelan chchapbe smelolal junantik loʼiletik li j-abtel ti tukʼ yoʼontone. Leʼ toʼox tale jaʼ toʼox mas chalbe skʼoplal kʼusi van smelolal li jujun loʼiletike. Pe li avie jaʼ xa mas chalbe skʼoplal li kʼusi xuʼ jchantik ti xuʼ xkakʼ ta jkuxlejaltike. Jnopbetik skʼoplal li lajuneb tojol tsebetike. Li ta voʼnee jaʼ toʼox mas chichʼ albel skʼoplal kʼusi skʼan xal li kandile, li aseitee xchiʼuk li yavil aseitee, jaʼ xkaltik, li kʼusitik bikʼitik noʼox skʼoplale. Pe kʼalal jaʼ mas chichʼ albel skʼoplal li kʼusitik taje, xuʼ jaʼ mu xa xkaʼibetik smelolal li kʼusi mas tsots skʼoplal skʼan jchantike. Jaʼ yuʼun li ta xchanobil liʼe ta jchantik kʼusi ti skʼan xkakʼ ta jkuxlejaltike.

4. 1) ¿Buchʼu jaʼ li jnupunele xchiʼuk kʼuxi xuʼ jnaʼtik? 2) ¿Buchʼu jaʼ li tojol tsebetike xchiʼuk kʼuxi xuʼ jnaʼtik?

4 Sventa jnaʼtik kʼusi tskʼan chakʼ ta chanel li Jesuse, skʼan baʼyel jnaʼtik buchʼu jaʼ skʼoplalik li buchʼutik te chichʼ alel li ta loʼile. ¿Buchʼu jaʼ li jnupunele? Jaʼ li Jesuse. ¿Kʼuxi xuʼ jnaʼtik? Yuʼun jech xa onoʼox laj yalbe sba skʼoplal ta yan velta (Lucas 5:34, 35). ¿Buchʼu jaʼ li tojol tsebetike? Jaʼ li juteb chijetike, jaʼ xkaltik, li buchʼutik tʼujbil chbatik ta vinajele. ¿Kʼuxi xuʼ jnaʼtik? Yuʼun jun veltae, li Jesuse la skoʼoltas ta mosoiletik li buchʼutik tʼujbil chbatik ta vinajele. Li mosoiletik taje skʼan tsanal skandilik sventa tsmalaik tsut talel li yajvalik ti batem ta kʼin nupunele (Lucas 12:32, 35, 36). Taje chakʼ jnoptik li kʼusi skʼan spasik li tojol tsebetik eke. Li tsebetik taje skʼan lek chapalik, ti tsanaluk skandilik kʼalal chkʼot li jnupunele. Jech xtok, li jtakbol Pabloe la skoʼoltas ta tojol tsebetik li buchʼutik tʼujbil chbatik ta vinajele (2 Corintios 11:2). Taje jamal chakʼ ta ilel ti jaʼ sventa buchʼutik tʼujbil chbatik ta vinajel li kʼusi chakʼ ta chanel Jesús ta sventa li lajuneb tojol tsebetike.

5. 1) ¿Bakʼin chkʼot ta pasel li loʼil ta sventa tojol tsebetike? 2) ¿Kʼuxi xuʼ jnaʼtik?

5 ¿Bakʼin chkʼot ta pasel li loʼil ta sventa li lajuneb tojol tsebetike? Jaʼo chkʼot ta pasel li ta slajebal kʼakʼale. ¿Kʼuxi xuʼ jnaʼtik? Yuʼun li ta slajebal xa loʼil laj yal Jesuse, «ivul» la li buchʼu ta xnupune (Mateo 25:10). Li ta revista Li Jkʼel osil ta toyole ta 15 yuʼun julio ta 2013 la jchantik jun albil kʼop laj yal Jesús ta Mateo 24 xchiʼuk 25. Li ta albil kʼop taje te chal vaxakib ta velta ti chtal o chvul li Jesuse. Jech xtok la jchantik, ti Jesuse jaʼo chvul kʼalal slajebaltik xaʼox li tsatsal vokolile ti jaʼo chtal chapanvanuke xchiʼuk kʼalal chakʼbe slajeb li chopol krixchanoetike. Jech oxal li sloʼilal lajuneb tojol tsebetike lek xkaʼibetik smelolal ti yakal chkʼot ta pasel liʼ ta slajebal kʼakʼale, pe li Jesuse jaʼo chtal kʼalal yakal li mukʼta tsatsal vokolile.

6. ¿Kʼusi tskʼan chakʼ ta chanel Jesús li ta loʼil taje?

6 ¿Kʼusi tskʼan chakʼ ta chanel Jesús li ta loʼil taje? Sventa jnaʼtike jkʼeltik kʼusi chal yan versikuloetik ti bu chal li loʼil taje. Li ta skapituloal 24 ta Mateoe, li Jesuse laj yalbe skʼoplal li j-abtel ti tukʼ yoʼonton, ti lek pʼije, ti jaʼ uni jtsop buchʼutik tʼujbil chbatik ta vinajel ti tsbeiltas yajtsʼaklomtak Cristo li ta slajebal kʼakʼale. Li Jesuse la spʼijubtas ti skʼan tukʼ xakʼ sbaik li jtsop krixchanoetik taje. Kʼalal laj yalbe skʼoplal Jesús li lajuneb tojol tsebetike, jech tskʼan chakʼ ta chanel ek. Pe li kʼusi tskʼan chakʼ ta chanel Jesuse jaʼ sventa skotol li buchʼutik tʼujbil chbatik ta vinajel ti kuxulik ta slajebal kʼakʼale. ¿Kʼusi ti tskʼan chakʼ ta chanel une? Jaʼ ti skʼan vikʼiluk satik sventa oyuk-o spatobil yoʼontonik ti chbatik ta vinajele (Mateo 25:13). ¿Kʼuxi yakʼoj ta xkuxlejalik li kʼusi akʼbat xchanike? Jkʼeltik.

KʼUXI YAKʼOJ TA XKUXLEJALIK LI KʼUSI AKʼBAT XCHANIKE

7, 8. 1) ¿Kʼuxi laj yakʼ ta ilel ti chapalik li pʼijil tojol tsebetike? 2) ¿Kʼuxi yakʼojik ta ilel ti chapalik li buchʼutik tʼujbil chbatik ta vinajele?

7 Li ta loʼil laj yal Jesuse oy voʼob tojol tsebetik ti «bolic» o chʼabal spʼijilike. Jech laj yal yuʼun muʼyuk chapalik kʼalal kʼot li jnupunele. Pe laj yal xtok ti yan voʼob tsebetike ‹lek pʼijik›. Pe ¿kʼu yuʼun laj yal ti lek pʼijike? Yuʼun lek la xchapan sbaik xchiʼuk vikʼil-o satik. Skʼan vikʼil sat chmalavanik xchiʼuk skʼan tsanaluk-o skandilik sjunul akʼobal. Li pʼijil tsebetike laj yichʼik to batel yan yaseiteik, pe li bol tsebetike mu jechuk la spasik. Vaʼun chaʼa, ¿kʼuxi xchapanoj sbaik sventa tsmalaik xtal Jesús li buchʼutik tʼujbil chbatik ta vinajele?

8 Xchapanoj sbaik sventa tspasik kʼusi albilik yuʼun Jeova kʼalal to ta slajebal. ¿Kʼuxi xchapanoj sbaik? Jkʼeltik. Baʼyel, sventa chtunik ta stojolal Jeovae ta sjunul yoʼontonik mu jaʼuk ta saʼik li kʼusitik x-ayan ta balumile. Xchibal, akʼo mi mu snaʼik kʼusi ora chtal li slajebal kʼakʼale jpʼel yoʼonton tukʼ chakʼ sbaik ta skoj ti skʼanojik tajek Jeova xchiʼuk li Jesuse. Yoxibal, maʼuk chakʼ ta yoʼontonik saʼel skʼulejalik, muʼyuk chmulivajik, muʼyuk tsaʼ kʼusi tskʼan yoʼonton stukik kʼuchaʼal tspas li buchʼutik mu skʼan xchʼunbeik smantal Diose. Li buchʼutik tʼujbil chbatik ta vinajele xkoʼolajik kʼuchaʼal li pʼijil tsebetik ti lek chapalik xchiʼuk tsanal skandilike. Akʼo mi chjalij yilel li jnupunele, lek chapalik ek xchiʼuk oy smalael yuʼunik jaʼ to mi vule (Filipenses 2:15).

9. 1) ¿Kʼu yelan pʼijubtasbilik yuʼun Jesús li buchʼutik tʼujbil chbatik ta vinajel avie? 2) Li buchʼutik chbatik ta vinajele, ¿kʼusi spasojik ta skoj ti oy buchʼu tsots xi avane: «Ital xa li bochʼo ta xnupine»? (Kʼelo li tsʼib ta yok vun xtoke.)

9 Li pʼijil tojol tsebetik taje chapalik xtok yuʼun lek vikʼil satik. Mi jech taje, ¿kʼu yuʼun laj yal Jesús ti och svayelik slajunebal tsebetik kʼalal laj yilik ti jalij li jnupunele? Taje jech laj yal sventa tspʼijubtas avi li buchʼutik tʼujbil chbatik ta vinajel ti tsmalaik xvul li jnupunele, yuʼun xiʼel x-och svayelik o oy kʼusi xchʼay-o yoʼontonik. Yuʼun lek snaʼoj Jesús ti xuʼ x-och svayel jun krixchano akʼo mi chakʼ persa vikʼil lek sat chmalavane. Jaʼ yuʼun yakʼojik tajek persa sventa lek vikʼil satik li buchʼutik tukʼ yakʼoj sbaik ti tʼujbil chbatik ta vinajele. ¿Kʼuxi tspasik taje? Jvules ta joltik ti Jesuse laj yal ti slajunebal tojol tsebetike laj la yaʼiik ti oy buchʼu tsots xi avane: «Ital xa li bochʼo ta xnupine». Pe jaʼ noʼox vikʼil satik kom li buchʼutik pʼijike (Mateo 25:5, 6; 26:41). Li buchʼutik tʼujbil chbatik ta vinajel eke vikʼil-o satik li avie. Yakʼojik lek venta li sprevailtak ti poʼot xa chvul li Jesuse. * (Kʼelo li tsʼib ta yok vune.) Li avi une kalbetik skʼoplal li slajebal loʼile, ti oy lek yorail chkʼot ta pasele.

CH-AKʼBAT SMOTONIK LI PʼIJIKE, JAʼ CHICHʼIK KASTIGO LI BOLIKE

10. ¿Kʼusi xuʼ jakʼbe jbatik ta skoj li kʼusi laj yalbe sbaik li tsebetike?

10 Kʼalal poʼot xa chtal li jnupunele oy kʼusi laj yalbe sbaik li pʼijil tsebetik xchiʼuk li bol tsebetike. Li bol tsebetike la skʼanbeik yaseiteal skandilik li pʼijil tsebetike. Pe li pʼijil tsebetike muʼyuk xkoltavanik (kʼelo Mateo 25:8, 9). Ti vaʼ yelan chchiʼin sbaik ta loʼile xuʼ van jaʼ skʼoplal li kʼusi chkʼot ta pasel kʼalal poʼot chvul Jesús li ta slajebaltik xaʼox mukʼta tsatsal vokolile. Pe xuʼ van xi jakʼbe jbatike: «¿Mi jaʼ skʼan xal ti muʼyuk xa chkoltavanik li buchʼutik chbatik ta vinajel ti tukʼ yakʼoj sbaik ta stojolal Diose?». Sventa jtakʼtik taje skʼan mu xchʼay xkaʼitik ti akʼbil xaʼox seyoalik ti chakʼ ta naʼel ti ta melel chbatik ta vinajel li buchʼutik tʼujbilike.

11. 1) ¿Kʼusi chkʼot ta pasel kʼalal jutuk xaʼox skʼan xlik li mukʼta tsatsal vokolile? 2) ¿Kʼusi skʼan xal kʼalal albatik ti akʼo xbat smanik talel yaseiteik li bol tsebetike?

11 Kʼalal jutuk xaʼox skʼan xlik li mukʼta tsatsal vokolile, skotolik li buchʼutik tʼujbil chbatik ta vinajel ti liʼ to oyik ta Balumil ti tukʼ yakʼoj sbaike akʼbil xaʼox seyoalik ti chakʼ ta naʼel ti ta melel chbatik ta vinajele (Apocalipsis 7:1-4). Pe ¿kʼusi chkʼot ta stojolalik li buchʼutik muʼyuk la svikʼ satik xchiʼuk ti muʼyuk tukʼ laj yakʼ sbaik kʼalal jutuk xaʼox skʼan xtal li mukʼta tsatsal vokolile? Jaʼ ti muʼyuk ta xichʼik li seyoalike. Kʼalal mi lik li mukʼta tsatsal vokolile xchiʼuk mi laj yilik kʼuxi ta xichʼik lajesel skotol li jecheʼ relijionetike, solel chʼayal to yoʼonton chkomik li buchʼutik muʼyuk tukʼ laj yakʼ sbaike. Jaʼ to van te chaʼibeik smelolal ti muʼyuk chapalik mi tal li Jesuse. ¿Kʼusi van chkʼot ta pasel mi jaʼo te la skʼanik koltaele? Li kʼusi chkʼot ta pasele te chvinaj kʼalal la xchiʼin sbaik ta loʼil li lajuneb tojol tsebetike. Li pʼijil tsebetike muʼyuk xakʼbeik yaseiteik li bol tsebetike, yuʼun jaʼ noʼox laj yalbeik ti akʼo xbat smanik talele. Ta skoj ti oʼlol xaʼox akʼobale muʼyuk buchʼu xchonbatik. Li kʼusi skʼan xal kʼalal albatik jech taje, jaʼ ti muʼyuk xa kʼusi stakʼ pasele.

12. 1) Mi muʼyuk tukʼ laj yakʼ sbaik kʼalal muʼyuk toʼox yichʼoj seyoalik li buchʼutik tʼujbilike, ¿kʼusi chkʼot ta stojolalik li ta mukʼta tsatsal vokolile? 2) ¿Kʼusi tspasbatik yuʼun Jesús li buchʼutik xkoʼolajik kʼuchaʼal li bol tsebetike?

12 Kʼalal jaʼo yakal li mukʼta tsatsal vokolile, ¿kʼusi chkʼot ta stojolalik li buchʼutik tʼujbil chbatik ta vinajel ti muʼyuk tukʼ laj yakʼ sbaike? Jaʼ ti muʼyuk xa chkoltaatik yuʼun li buchʼutik tukʼike. Yuʼun muʼyuk xa kʼusi stakʼ pasel. Jaʼ jech chkʼot ta stojolalik kʼuchaʼal li bol tsebetik ti bat smanik talel li yaseiteike: «Jaʼo ivul li bochʼo ta xnupine. Li tsebetic ti lec chapalique iʼochic yoʼ bu ta spasic li qʼuin nupinele, jech laj yichʼ maquel li tiʼnae». Kʼalal mi tal Jesús li ta slajebaltik mukʼta tsatsal vokolile, ta stsob ta vinajel li buchʼutik tʼujbil chbatik ta vinajel ti tukʼ laj yakʼ sbaike (Mateo 24:31; 25:10; Juan 14:1-3; 1 Tesalonicenses 4:17). Pe jaʼ ta spʼaj li buchʼutik xkoʼolajik kʼuchaʼal li bol tsebetike. Xuʼ van xi chlik yalike: «Cajval, Cajval, jambuncutic li tiʼnae». Pe xi ta xtakʼbatik yuʼun Jesús jech kʼuchaʼal ta x-albatik li yan krixchanoetik ti muʼyuk tukʼ laj yakʼ sbaike: «Melel li cʼusi chacalboxuque, mu xacotquinoxuc» (Mateo 7:21-23; 25:11, 12).

13. 1) ¿Mi jaʼ van la skʼan laj yal Jesús ti ep chiktaik Jeova li buchʼutik tʼujbil chbatik ta vinajele? 2) ¿Kʼu yuʼun xuʼ xkaltik ti spatoj yoʼonton Jesús ta stojolal li buchʼutik tʼujbil chbatik ta vinajele? (Kʼelo li lokʼol ta slikebale.)

13 ¿Mi jaʼ van la skʼan laj yal ti ep chiktaik Jeova li buchʼutik tʼujbil chbatik ta vinajele xchiʼuk ti ta xichʼ sabel xkʼexolike? Maʼuk jech. Sventa jnaʼtik ti maʼuk jeche, jnoptik li kʼusi chal ta Mateo ta skapituloal 24. Kʼalal la spʼijubtas Jesús li j-abtel ti tukʼ yoʼonton sventa mu xkʼot ta chopol mosoile, maʼuk la skʼan laj yal ti jech onoʼox chkʼot ta pasele. Yuʼun jaʼ noʼox ta spʼijubtas. Jaʼ jechtik chkʼot ta pasel jech kʼuchaʼal li sloʼilal lajuneb tojol tsebetike. Li Jesuse yakal tspʼijubtas li buchʼutik tʼujbil chbatik ta vinajele. Yuʼun ta jujuntal skʼan snop stukik mi tukʼ chakʼ sbaik o mi moʼoj. Yuʼun li ta sloʼilal lajuneb tojol tsebetike jelel li kʼusi kʼot ta nopel yuʼunike, li voʼobe pʼijik, pe jaʼuk li voʼobe bolik. Li Pabloe jechtik la spʼijubtas ek li buchʼutik tʼujbil chbatik ta vinajel ti jaʼo kuxiik ta skʼakʼalile (kʼelo Hebreos 6:4-9; koʼoltaso xchiʼuk Deuteronomio 30:19). Akʼo mi tsots onoʼox laj yal mantal li jtakbole, laj onoʼox yalbe xtok ti spatoj yoʼonton ta stojolalike. Li pʼijubtasel laj yakʼbe Jesús li buchʼutik tʼujbil chbatik ta vinajel kʼalal laj yalbe skʼoplal li lajuneb tojol tsebetike laj onoʼox yakʼ ta ilel xtok ti spatoj yoʼonton ta stojolalike. Snaʼoj ti xuʼ tukʼ xakʼ sbaik ta jujuntale xchiʼuk ti xichʼ li smotonike.

KʼUSI SBALIL XUʼ STABEIK LI YAN CHIJETIKE

14. ¿Kʼu yuʼun xuʼ stabeik sbalil ‹yan chijetik› ek li sloʼilal lajuneb tojol tsebetike?

14 Li kʼusi chakʼ jchantik li ta loʼil laj yal Jesuse jaʼ ti skʼan vikʼiluk jsatike. Akʼo mi jaʼ laj yal sventa li buchʼutik tʼujbil chbatik ta vinajele, xuʼ stabeik sbalil li ‹yan chijetik› eke (Juan 10:16). ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun xi laj yal li Jesuse: «Li cʼusi laj calboxuque jaʼ jech ta xcalbe scotolic: Viqʼuiluc me asatic» (Marcos 13:37). Li kʼusi tskʼan Jesuse jaʼ ti vikʼiluk sat skotolik li yajtsʼaklomtake xchiʼuk ti chapalikuke. Jaʼ yuʼun li ‹yan chijetike› xuʼ xchanbeik li buchʼutik tʼujbil chbatik ta vinajele xchiʼuk ti jaʼuk mas tsots skʼoplal xilik li cholmantale. Jech xtok, jvules ta joltik ti bol tojol tsebetike la skʼanbeik aseite li pʼijil tojol tsebetike, jaʼ yuʼun mu me jchanbetik. Ta jujuntal skʼan tukʼ xkakʼ jbatik, skʼan jchapan jbatik o skʼan vikʼiluk lek jsatik, mu me jnoptik ti oy buchʼu yan jech tspas ta jtojolaltike. Poʼot xa chtal xchapan skotol krixchanoetik li Jesuse, vaʼun ta jujuntal chkʼot kaltik li kʼusi la jpastike. Jaʼ yuʼun skʼan me lekuk chapalutik.

Mu me jpastik jech kʼuchaʼal li bol tojol tsebetik ti la skʼanbeik aseite li pʼijil tojol tsebetike. Jvules ta joltik ti jujuntal skʼan tukʼ xkakʼ jbatik o skʼan vikʼiluk lek jsatike, mu me jnoptik ti oy buchʼu xuʼ yan jech tspas ta jtojolaltike

15. ¿Kʼu yuʼun jkotoltik li yajtsʼaklomutik Cristo xijmuyubaj ti chnupun li Jesuse?

15 Skotol li yajtsʼaklomutik Cristoe xijmuyubaj ti laj yalbe skʼoplal ti oy jun nupunel kʼalal laj xchap li loʼile. Kʼalal mi tsuts li Armagedone, chkʼot ta yajnil Cristo li buchʼutik tʼujbil chbatik ta vinajele (Apocalipsis 19:7-9). Li buchʼutik liʼ chkuxiik ta Balumile ta stabeik sbalil ek. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun jaʼ senyail ti chlik spas mantal jun ajvalil ti muʼyuk xchopolale. Jaʼ yuʼun mi tʼujbilutik sventa chijbat ta vinajel o mi chijnaki ta Balumile kakʼtik persa sventa chapalutik xchiʼuk sventa vikʼiluk jsatik. Yuʼun jaʼ noʼox jech xuʼ jkʼupintik li kuxlejal yaloj Jeova ti chakʼbutike.

^ par. 9 Li ta loʼile chal kaʼitik ti oy la buchʼu tsots xi laj yale: «Ital xa li bochʼo ta xnupine», pe oy kʼuk sjalil echʼ kʼalal vul li buchʼu ta xnupune (Mateo 25:6, 10). ¿Kʼusi chakʼ jchantik taje? Li buchʼutik tʼujbil chbatik ta vinajele lek vikʼil satik xchiʼuk lek kʼotem ta yoʼontonik li senyail ti «ital xa» li Jesuse, ti yakal xa tspas mantal ta vinajel li ta Ajvalilal yuʼun Diose. Jaʼ noʼoxe jech-o skʼan vikʼil satik jaʼ to mi vule.