Tshɔka lɛnɛ ele awui

Tshɔka lo ɛtɛ w'awui

Ambola w’oma le ambadi

Ambola w’oma le ambadi

Lo nshi yakete, ekanda aso wakakambaka mbala efula l’awui wa didjidji ndo okotshamelo awɔ, koko lo ɛnɔnyi weke kambeta dui sɔ diakasalema lo pai. Lande na ngasɔ?

Tshoto y’Etangelo ya Ngɔndɔ ka divwa 15, 1950 yakalembetshiya “awui wa didjidji” ɔnɛ: “Efanelo ka dui dimɔtshi diayosalema. Ndo ɔnɛ okotshamelo awɔ ekɔ dui diakikɔ didjidji ko diambosalema. Mbokemaka hwe dia dui diele didjidji koka nembetshiya efanelo ndo okotshamelo koka nembetshiya mɛtɛ ka ɛngɔ kakɔ.”

Aya ɛnɔnyi efula wele ekanda aso wakataka dia apami ndo w’amato wa kɔlamelo wele oko Dɛbɔra, Elihu, Jafɛta, Jɔbɔ, Rahaba ndo Rɛbɛka, mbidja ndo anto akina, wakikɔ didjidji di’akitami kana dia “olui a woke w’anto.” (Ɛny. 7:9) Ɛnyɛlɔ ekanda aso wakataka ɔnɛ Jafɛta, Jɔbɔ, Rahaba wakikɔ didjidji di’akitami ndo Dɛbɔra nde la Rahaba wakikɔ didjidji dia olui a woke w’anto. Koko lo ɛnɔnyi weke kambeta ɛnɛ eokelo kaso komonga ngasɔ. Lande na?

DIDJIDJI

Olambo w’ɔna ɔkɔkɔ wa lo dambo di’Elekanelo lo Isariyɛlɛ w’edjedja aki didjidji.—Wal. 9:2

OKOTSHAMELO

Pɔɔlɔ akate dia Kristo ekɔ “ɔna ɔkɔkɔ [aso] w’elekanelo.”—1 Kɔr. 5:7

Afundelo mɛnyaka di’anto amɔtshi watɛkɛtama lo Bible wekɔ didjidji di’awui amɔtshi w’ohomba. Ɛnyɛlɔ lo Ngalatiya 4:21-31, ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akatɛkɛta dia wamato ahende “lo yoho ya didjidji.” Hangara, ose olimu la womoto laki Abrahama akikɔ didjidji kana efanelo ka Isariyɛlɛ wa lo demba wakayasukanya la Jehowa lo tshimbo y’Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ. Koko Sara “womoto laki la lotshungɔ,” aki didjidji dia wadi aki Nzambi, mbuta ate etenyi ka l’olongo k’okongamelo ande. Lo mukanda wakandafundɛ ase Hɛbɛru, Pɔɔlɔ akɛdika Mɛlɛkisɛdɛkɛ laki nkumekanga ndo ɔlɔmbɛdi, la Yeso lo ntɔtɔmiya awui shikaa wafɔnawɔ. (Hɛb. 6:20; 7:1-3) Ndo nto, Pɔɔlɔ akɛdika Isaya ndo anande w’apami la Yeso Kristo kaamɛ l’ambeki ande w’akitami. (Hɛb. 2:13, 14) Lam’ele Pɔɔlɔ akalɔmbwama la nyuma k’ekila dia mfunda mukanda ɔsɔ, sho mbetawɔka awui wa didjidji asɔ.

Koko naka lo ahole amɔtshi Bible ambɛnya dia onto ɔmɔtshi ekɔ didjidji di’onto okina, hatohombe mbuta ɔnɛ kiambokambo tshɛ ya lo lɔsɛnɔ l’onto ɔsɔ ekɔ didjidji di’awui amɔtshi w’ohomba. Ɛnyɛlɔ, kaanga mbatotɛ ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ dia Mɛlɛkisɛdɛkɛ ekɔ didjidji dia Yeso, Pɔɔlɔ hate ndooko dui diɛnya ɔnɛ lo diaaso dimɔtshi Mɛlɛkisɛdɛkɛ akela Abrahama mapa la waanu dia nde ndjɔngɛnangɛna l’ɔkɔngɔ wa nde nɛndja nkumi ya dikanga nyɛi. Ndooko divɛsa shikaa diatokimanyiya dia mbeya kitshimudi yoshɛmi ya dui sɔ.—Etat. 14:1, 18.

Afundji amɔtshi wa lo ntambe ya l’ɔkɔngɔ wa nyɔi ka Kristo wakayɔkɔka lo djonga shɔ, mbuta ate wakɛnaka akambo paka lo yoho ya didjidji. Dibuku dimɔtshi (The International Standard Bible Encyclopaedia) nembetshiyaka awui wendana la wetshelo waki Origène, Ambroise ndo Jérôme ɔnɛ: “Lo waaso tshɛ, vɔ wakɛnaka akambo tshɛ paka lo yoho ya didjidji, koko paka awui yema tshitshɛ tsho mbakafundama lo Afundelo. [Vɔ wakashɛ] oyadi awui wa mɛtɛ woleki wɔdu ndo wokɛma hwe. . . . Kaanga mbele ambeki wa Yeso wakande nse 153 l’otsho wakɛnɛ Yeso le wɔ, anto asɔ wakalange mbisha tokanyi tawɔ hita lo lofulo la nse lɔsɔ.”

Augustin d’Hippone nde la wɔ akatɛkɛta efula dia ɔkɔndɔ wata dia Yeso akalesha apami 5000 l’ekimanyielo ka mapa etanu ndo nse hiende. Lam’ele asami kɔmbɔsamaka la nɛmɔ oko eponga, Augustin akate dia mapa etanu w’asami wekɔ didjidji di’abuku atanu wa Mɔsɛ (“asami” waki kondekaka mbɔsama la nɛmɔ waki didjidji dia “Daka di’edjedja” diɔsama oko diɔ bu la nɛmɔ di’efula). Ko kayotota lo kɛnɛ kendana la nse hiende? L’ɔtɛ wa ɛkɔkɔ ɛmɔtshi, nde akɛdika nse shɔ la nkumekanga kɛmɔtshi ndo la ɔlɔmbɛdi ɔmɔtshi. Ombewi ɔmɔtshi w’awui wa lo Bible wakangɛnangɛnaka awui wa didjidji ndo okotshamelo awɔ akate ɔnɛ woho wakasombe Jakɔba lotshungɔ l’ɔna enondo oma le Esau l’ɔtɛ w’osawo wa beela, aki didjidji dia woho wakasombe Yeso anto dia vɔ tolɛ l’olongo diɛsɛ la dikila diande dia beela.

Naka elembetshielo ɛsɔ mɛnamaka dia wekɔ kashi, kete ondo wɛ amboka okakatanu wele l’ana w’anto. Anto hawokoke mbeya ɛkɔndɔ wa lo Bible wele didjidji di’akambo wayosalema ndo wɛnɛ wele bu didjidji. Kɛnɛ kele mɛtɛ ele: Lo ahole wata Afundelo ɔnɛ onto, dui kana ɛngɔ kɛmɔtshi kekɔ didjidji dia ɛngɔ kekina ko sho mbetawɔ. Koko hatohombe mbisha wetshelo wa shikaa oma lo dui dimɔtshi lo kɛnɛ kendana l’onto kana ɔkɔndɔ ɔmɔtshi naka sho bu la divɛsa shikaa diɛnya dui sɔ.

Ko ngande wakokaso nkondja wetshelo oma lo dui kana bɛnyɛlɔ dimɔtshi dia lo Afundelo? Lo Rɔmɔ 15:4, sho tanaka dako diaki Pɔɔlɔ diata ɔnɛ: “Akambo tshɛ wakafundama lo nshi y’edjedja wakafundama dia tosha wetshelo, dia oma lo ekikelo kaso ndo oma lo esambelo k’oma lo Afundelo, sho monga la elongamelo.” Laanɛ, Pɔɔlɔ aki lo mbuta ɔnɛ anango w’akitami wa lo ntambe ka ntondo wakakoke nkondja wetshelo w’ohomba oma lo awui amɔtshi wɔkɔndwami lo Afundelo. Koko ekambi waki Nzambi wa lo nɔnga tshɛ oyadi akitami kana “ɛkɔkɔ ekina,” wasɛna “lo nshi y’ekomelo” kana bu koka nkondja wahɔ ndo wakakondja wahɔ oma lo “akambo tshɛ wakafundama lo nshi y’edjedja.”—Jni. 10:16; 2 Tim. 3:1.

Hatohombe mbɔsa dia ɛkɔndɔ ɛsɔ tshɛ mendanaka paka la olui ɔtɔi oto, mbuta ate akitami kana olui a woke w’anto kana ɔnɛ dui sɔ mendanaka paka l’anto wa lo etena kɛmɔtshi ato. Teye dia ekambi waki Nzambi oyadi wa lo olui akɔna ndo l’etena kakɔna kakawasɛnɛ, koka nkondja wetshelo oma lo ɛkɔndɔ ɛsɔ. Ɛnyɛlɔ, hatohombe nkomɛ lo wetshelo washa dibuku dia Jɔbɔ paka lo woho wakakikɛ akitami etena kakalɔmaka Ta dia ntondo di’andja w’otondo. Ekambi waki Nzambi efula oyadi apami kana wamato, akitami kana ɛkɔkɔ ekina wakahomana l’asui wele oko wanɛ wakahomana la Jɔbɔ ‘wakɛnyi oma lo woho wakɔɔtshɔkɔla Jehowa dia Jehowa ekɔ la ngandji k’efula ndo la kɛtshi.’—Jak. 5:11.

Lo tshumanelo diaso dia nshi nyɛ sho tanaka esombe wa wamato wele la kɔlamelo l’ɛnyɛlɔ ka Dɛbɔra, ɛlɔngɔlɔngɔ wakamba oko dikumanyi diele la tomba l’ɛnyɛlɔ ka Elihu, ambatshi mboka wele la dihonga ndo la ohetoheto l’ɛnyɛlɔ ka Jafɛta ndo apami la wamato wele la kɔlamelo wakikɛ l’ɛnyɛlɔ ka Jɔbɔ. Tekɔ la lowando lo woho wakatolamɛ Jehowa “akambo tshɛ wakafundama lo nshi y’edjedja,” l’oyango wa sho nkondja “esambelo k’oma lo Afundelo, sho monga la elongamelo.”

Ɔnkɔnɛ, l’ɔtɛ w’ɛkɔkɔ ɛsɔ, lo ɛnɔnyi weke kambeta ekanda aso wakaleke mbika epole ɔsɛkɛ lo wetshelo wakokaso nkondja oma lo ɛkɔndɔ wa lo Bible lo dihole dia tɛkɛtaka tsho di’awui wa didjidji kana di’okotshamelo awɔ.