Ankan kxpulakni

Ankan kliputsan

Tuku lu lanka xtapalh xala makgasa tekgska kbasura

Tuku lu lanka xtapalh xala makgasa tekgska kbasura

¿TUKU min kmintalakapastakni akxni kgaxpata niku makgankan basura? Max lakpuwana pi niku makgankan nema nitlan kankala chu ni xlakpuwanti pi natekgsa tuku xlakaskinka, nipara tuku lu lanka xtapalh.

Wa tuku uma lalh akgtuma siglo: tekgska kbasura tuku lu lanka xtapalh. Maski ni wa oro, nipara atanu lakstlan chiwix, tekgska tuku lu xlikana lanka xtapalh. ¿Tuku uma tekgska? ¿La kinkamakgtayayan uma tuku tekgska?

KAJ XALAN WI TUKU TEKGSKA

Akxni ksputat siglo 19, makgalhtawakgena Bernard Grenfell chu Arthur Hunt xalak Universidad xla Oxford ankgolh kʼEgipto. Niku xmakgankan basura lakatsu kNilo tekgskgolh lhuwa akatsunin xla papiro. Alistalh, kkata 1920, akxni xlakkaxwilimakgolh tuku tekgska, Bernard Grenfell tamawalh amakgapitsi tatsokgni nema xkatekgskanit kʼEgipto xlakata xtawi kBiblioteca Universitaria John Rylands (Mánchester, Inglaterra). Pero, umakgolh makgalhtawakgenanin nikgolh chu nila lakkaxwilikgolh.

Uma taskujut masputulh makgalhtawakgana Colin Roberts, na xalak Universidad xla Oxford. Akxni xkalakkaxwilima tatsokgni, akxilhli aktsu papiro nema 9 centímetros xlilhman xwanit chu 6 centímetros xlitilanka. Tlakg katsiputulh tuku likgalhtawakgalh, xlakata wi tuku xtachuna xwanit. Uma papiro klakamaktum xlimin versículos 31 asta 33 xalak capítulo 18 xla Evangelio xla Juan chu xaʼalakgaputu xlimin akatsunin xla versículos 37 chu 38 xla watiya capítulo. Makgalhtawakgana Roberts katsilh pi xtekgsnit tuku xlikana lu lanka xtapalh.

¿LU MAKGASA XTSOGKANIT?

Colin Roberts xlakpuwan pi uma aktsu papiro lu makgasa xtsokgkanit. Pero ¿tukuya kata tlawaka? Xlakata xkatsilh, maklakaskilh paleografía. * Tamalakxtumilh atanu tatsokgni nema xkgalhikgoya fecha chu chuna tlan lakpuwa tukuya kata tatsokgli. Pero, liwana xkatsiputun komo chuna. Wa xlakata kamalakgachanilh fotografías xla uma tatsokgni kgalhtutu tiku xputsananikgo papiros xlakata xwanikgolh tukuya kata tsokgka. ¿Tuku wankgolh?

Akxni akxilhkgolh la tatsokgnit nema tamaklakaskilh chu la tapitsinit, xkgalhtutukan wankgolh pi uma tatsokgni tatlawalh kxʼitat siglo akgtiy akxni xminita Cristo; akxni nina lhuwa décadas xtitaxtunit lata akxni nilh apóstol Juan. Pero, paleografía na akgtsankga, chu makgapitsi lakpuwankgo pi uma texto max tsokgka katuwa kata akxni xtitaxtuma siglo akgtiy. Maski chuna, uma aktsu tatsokgni wa tlakg xamakgan xliputum tuku katekgskanit xla Nuevo Testamento, o Escrituras Griegas.

LA XLILANKA XTAPALH TATSOKGNI XLA RYLANDS XʼEVANGELIO XLA JUAN

¿Tuku xlakata lu xlakaskinka uma tatsokgni xpalakata tiku likgalhtawakgakgo Biblia? Pulaktiy tuku xlakata. Pulana, chuna la tatsokgnit uma papiro limasiya pi kstalaninanin Cristo xalak xapulana siglo lu xlakaskinka xʼakxilhkgo xTachuwin Dios.

¿Tuku xlakata lu xlakaskinka uma aktsu tatsokgni Evangelio xla Juan xpalakata tiku likgalhtawakgakgo Biblia?

Xlipulaktiy siglo, pulaktiy la xkatsokgkan: rollo chu códice. Rollos xkgalhikgo laktsu papiros o pergamino nema xkatsapakan o xkaslamakan xlakata lhman xkatlawakan, nema xkgesmilikan o xpuxkutkan chuna la xtalakaskin. Atsinu ni putum kilhtamaku kaj lakamaktum xtsokgkan.

Pero, tatsokgni nema makgalhtawakgana Roberts tekgsli lakamaktiy xtsokgkanit. Uma wamputun pi xmakgtapakgsi kʼakgtum códice chu ni kʼakgtum rollo. Códices nixtachuna la rollos, xlakata códices xkatsapakan chu xkakgapskan chuna la libros xala uku.

¿Tuku xlakata códice tlakg tlan xwanit nixawa rollo? Xlakata xapulana kstalaninanin Cristo xkalitachuwinankgo latamanin tuku wan Biblia niku xkatatanokglhkgo, kxchikkan, kmercados chu ktiji, tlakg tlan xwanit komo xlinkgolh xTachuwin Dios tuku ni lu lanka (Mateo 24:14; 28:19, 20; Hechos 5:42; 17:17; 20:20).

Kʼuma xasasti formato tlakg ni tuwa xkgalhikgolh xTachuwin Dios xlakata tlan xmaklakaskinkgolh o xlakata xtamaklakaskilh kcongregación. Wa xlakata, Evangelios makglhuwa kacopiaxtuka, chu wa xlakata lakapala tamalakgatumilh xtamasiy Cristo.

Laktsu tatsokgni xla Rylands

Xlipulaktiy tuku xlakata uma tatsokgni lu xlakaskinka xpalakata kstalaninanin Cristo xla uku, wa pi tuku wan Biblia nitu talakgpalima. Maski uma kaj tsinu xlakata tuku wan Evangelio xla Juan, tuku wan xtachuna tuku wilakgolh kBiblias xala uku. Uma aktsu tatsokgni limasiya pi Biblia nitu talakgpalitilhama maski lhuwa copias katlawakanit xliputum siglos nema titaxtunit.

Xlikana, uma papiro kaj pulaktum xlakata anan lhuwa miles tatsokgni nema limasiya pi tuku wan Biblia putum matitaxtikanit. Anta kxlibro Y la Biblia tenía razón, tiku wan tuku lanita Werner Keller wan: «Umakgolh xalakgmakgan tatsokgni wa tuku makanajlinan xlakata ni nawankan pi textos xalak Biblia nitlan la tamatitaxtinit».

Xtakanajlakan xaxlikana kstalaninanin Cristo ni anta takilhti xlakata tuku katekgskanit, xlakata liwana katsikgo pi «xlipaks yuma ntatsokgnun, paks ntimapuwanikgolh Dios lantla natsokgkgoy» (2 Timoteo 3:16). Pero, tuku lu laklanka xtapalh la uma limasiyakgo pi Biblia lhuwata siglos chuna wan: «Xtachuwin nkimpuchinakan, xaliʼankgalhin wi» (1 Pedro 1:25).

^ par. 8 Chuna la wan Diccionario de la lengua española, paleografía «wa tuku putsanani la tsokgnankan chu tukuya signos limin libros chu tatsokgni xalamakgasa». Chuna la titaxtutilha siglos, talakgpalitilha la tsokgnankan. Xlakata natakatsi tukuya kata tsokgka akgtum tatsokgni, tiku putsananikgo tamalakxtumikgo la tatsokgnit atanu tatsokgni nema kgalhikgoya fecha.