1. (a) Banda ntama, bansadi ya Nzambi me bakisaka nki na yina me tala kupesa bampangi formasio, mpi nki mutindu beto ke tadilaka yo bubu yai? (b) Inki beto ta tadila na disolo yai?

BANDA ntama, bansadi ya Nzambi me bakisaka nde kupesa bampangi formasio kele mfunu. Abrahami “bingaka bantu” yina yandi pesaka formasio ya bitumba sambu na kugulusa Loti, mpi bo gulusaka yandi. (Kuy. 14:14-16) Na bilumbu ya Ntotila Davidi, bantu yina vandaka kuyimba na nzo ya Nzambi bakaka formasio yina sadisaka bo na ‘kuzaba kuyimba bankunga mbote-mbote,’ mpi bo vandaka kukumisa Yehowa. (1 Bans. 25:7) Bubu yai, beto ke nwanaka mvita ya kimpeve ti Satana mpi bantu na yandi. (Baef. 6:11-13) Diaka, beto ke salaka bikesa sambu na kupesa Yehowa lukumu. (Baeb. 13:15, 16) Yo yina, bonso bansadi ya Nzambi ya ntama, beto ke vandaka na mfunu ya kubaka formasio sambu na kununga na mambu yai yonso. Na dibundu, Yehowa me pesaka bankuluntu mukumba ya kupesa bampangi formasio. (2 Tim. 2:2) Inki bametode bankuluntu yina me salaka bamvula mingi ke sadilaka sambu na kupesa bampangi formasio na dibundu?

2. Na ntwala ya kupesa longoki formasio, inki nkuluntu lenda sala mpi sambu na nki?

² Beto lenda fwanisa nkuluntu ti musadi-bilanga. Na ntwala ya  kukuna bankeni, musadi-bilanga ke tulaka ntete mafuku (fumier) na ntoto, sambu ntoto kubasisa mbutu ya mbote. Mutindu mosi mpi, na ntwala ya kulonga mpangi mambu ya mpa, nge lenda tadila ti yandi baverse ya Biblia yina ta yidika ntima na yandi na kusadila mbote formasio yina nge ke zola kupesa yandi.—1 Tim. 4:6.

3. (a) Inki mutindu nkuluntu lenda sadila bangogo ya Yezu yina kele na Marko 12:29, 30 ntangu yandi ke solula ti longoki? (b) Inki lenda vanda bupusi ya kisambu yina nkuluntu ke sala sambu na mambote ya longoki?

³ Sambu na kuzaba kana longoki ke sepelaka kibeni ti mambu ya kimpeve, nge lenda yula yandi nde: ‘Inki mutindu kieleka me sobaka luzingu na nge?’ Ngiufula yina lenda sadisa beno na kutubila kikuma yina bansadi ya Yehowa ke kudipesaka ya mvimba na kisalu ya Yehowa. (Tanga Marko 12:29, 30.) Na nsuka ya masolo na beno, nge lenda samba sambu na kulomba Yehowa na kupesa longoki mpeve santu yina ta sadisa yandi na formasio yina yandi ke baka. Mpangi yina nge ke pesa formasio ta vanda na kiese kibeni ntangu yandi ke widikila kisambu yina nge ke sala sambu na mambote na yandi!

4. (a) Pesa bambandu ya masolo ya Biblia yina lenda yedisa kimpeve ya longoki. (b) Inki lukanu bankuluntu ke vandaka na yo ntangu bo ke pesa bampangi formasio?

⁴ Na luyantiku ya formasio, tadila masolo ya Biblia yina lenda sadisa longoki na kuvanda ti luzolo ya kubaka formasio, kuvanda muntu yina bo lenda tudila ntima, mpi kuvanda muntu ya kudikulumusa. (1 Bant. 19:19-21; Neh. 7:2; 13:13; Bis. 18:24-26) Bikalulu yai kele mfunu kaka mutindu fumier ke vandaka mfunu na ntoto yina bo ke zola kukuna bankeni. Yo ta sadisa yandi na kuyela nswalu na kimpeve. Jean-Claude, nkuluntu mosi na France ke tuba nde: “Ntangu mono ke pesaka bampangi formasio, lukanu na mono ya ntete ke vandaka ya kusadisa bo na kuyela na kimpeve. Mono ke sosaka mabaku yina beto lenda tanga ti bo mikapu ya nkaka ya Biblia sambu na ‘kukangula meso’ na bo sambu bo ‘mona mambu ya kuyituka’ yina kele na Ndinga ya Nzambi.” (Nk. 119:18) Inki mutindu nkuluntu lenda sadisa kibeni longoki na kuyela na kimpeve?

5. (a) Sambu na nki yo kele mfunu na kusolula ti longoki na yina me tala balukanu ya kimpeve? (b) Sambu na nki bankuluntu fwete pesa mpi batoko formasio? (Tala noti na nsi ya lutiti.)

⁵ Yula longoki nde ‘Inki kele balukanu na nge ya kimpeve?’ Kana yandi kele ve ti balukanu ya pwelele na mabanza, sadisa yandi na kuditudila lukanu mosi yina yandi ta vanda ti makuki ya kulungisa. Zabisa yandi balukanu ya kimpeve yina nge kuditudilaka mpi monisa yandi kiese yina nge waka ntangu nge lungisaka yo. Kusala mpidina ke sadisaka kibeni. Victor, yina kele nkuluntu mpi mupasudi-nzila na Afrika ke tuba nde: “Ntangu mono vandaka toko, nkuluntu mosi yulaka mono bangiufula mosi ya mayele sambu na kuzaba balukanu na mono. Bangiufula yina sadisaka mono na kuyindulula na kisalu na mono ya kusamuna.” Bankuluntu yina me salaka bamvula mingi me monisaka mpi nde yo kele mfunu na kuyantika kupesa bampangi formasio ntangu bo kele batoko, mpi kupesa bo bisalu na dibundu na kutadila bamvula na bo. Ntangu bo ta kuma bambuta, formasio yina ta sadisa bo na kutula dikebi na bo kaka na balukanu ya kimpeve mpi yo ta tanina bo na mambu yina lenda sosa kukatula dikebi na bo na balukanu ya kimpeve yina bo me kuditudilaka.—Tanga Nkunga 71:5, 17. *

6. Inki kele mutindu mosi yina Yezu vandaka kupesa bampangi formasio?

 ⁶ Kana nge ke tendudila longoki mambu yina yandi fwete sala mpi kikuma yina yandi fwete sala yo, nge ta yedisa mpusa na yandi ya kusadila Yehowa. Ntangu nge ke monisa yandi bikuma yina, nge ke landa mbandu ya Yezu, Longi ya Nene. Mu mbandu, na ntwala nde Yezu kupesa bantumwa ntuma ya kukumisa bantu balongoki, yandi tendudilaka bo kikuma yina bo fwete lemfuka. Yandi tubaka nde: “Nzambi me pesaka mono kiyeka yonso na zulu mpi na ntoto.” Ebuna yandi yikaka nde: “Beno kwenda mpi beno kumisa bantu ya makanda yonso balongoki.” (Mat. 28:18, 19) Inki mutindu nge lenda landa mbandu ya Yezu ntangu nge ke pesa bampangi formasio?

7, 8. (a) Inki mutindu bankuluntu ke landaka mbandu ya Yezu ntangu bo ke pesaka formasio? (b) Sambu na nki kusikisa longoki kele mfunu? (c) Inki bangindu bankuluntu lenda sadila ntangu bo ke pesa bampangi formasio? (Tala lupangu “ Mutindu ya Kupesa Bampangi Formasio.”)

⁷ Ntangu nge ke pesa mpangi kisalu, sadila Biblia sambu na kumonisa yandi mfunu ya kisalu yango. Kana nge sala mpidina, nge ta longa yandi mutindu ya kusadila minsiku ya Biblia. Mu mbandu, kana nge ke lomba mpangi na kutula bunkete na Nzo ya Kimfumu, nge lenda sadila Tito 2:10 sambu na kumonisa yandi nde kisalu yina yandi ke sala ta “tomisa malongi ya Ngulusi na beto, Nzambi.” Diaka, sadisa longoki na kubakisa nde bampangi na dibundu ta baka mambote ya kisalu yina yandi ke sala. Kusolula ti yandi mpidina ta sadisa yandi na kutula dikebi ya mingi na bampangi yina yandi ke sadisa kansi ve na bansiku yina ke lomba yandi na kusala yo. Yandi ta vanda na kiese ntangu yandi ta mona bampangi ya dibundu ke baka mambote ya kisalu yina yandi me sala.

⁸ Diaka, sikisa longoki na mutindu yandi ke sala bikesa ya kusadila bangindu na nge. Sambu na nki? Mutindu ndunda yina ke mena ke vandaka na mfunu nde bo losila yo masa, longoki mpi ke vandaka na mfunu nde bo sikisa yandi.—Fwanisa ti Matayo 3:17.

9. (a) Inki mpasi bankuluntu ya nkaka ke kutanaka ti yo na yina me tala kupesa bampangi formasio? (b) Sambu na nki batoko ya nkaka ke tulaka ve kieleka na kisika ya ntete na luzingu na bo?

⁹ Bankuluntu yina ke zingaka na bansi ya kutoma ke kutanaka ti mpasi ya nkaka: kusiamisa bampangi yina kele ti bamvula banda 20 tii na 30 na kudipesa mingi na mambu ya dibundu. Beto yulaka bankuluntu ya bansi kiteso ya 20 yina me salaka bamvula mingi na kutubila kikuma yina batoko ya nkaka ke sepelaka ve na kubaka mikumba.  Bamvutu na bo ke monisa nde, batoko ya nkaka zwaka ve bantu yina fwete siamisa bo na kubaka balukanu ya kimpeve. Na ndambu ya nkaka, batoko ya nkaka kuditudilaka balukanu ya kimpeve, kansi bibuti na bo siamisaka bo na kusala banzo-nkanda ya nda! Batoko ya mutindu yai zwaka ve muntu ya lenda sadisa bo na kutula kieleka na kisika ya ntete na luzingu na bo.—Mat. 10:24.

10, 11. (a) Inki mutindu nkuluntu lenda sadisa mpangi na kusoba mabanza na yandi? (b) Inki baverse nkuluntu lenda sadila ntangu yandi ke solula ti mpangi yango, mpi sambu na nki? (Tala noti na nsi ya lutiti.)

¹⁰ Kana mpangi mosi ke kudipesa ve na mambu ya kimpeve, kusoba mabanza na yandi ke bakaka ntangu mingi mpi yo ke lombaka kumonisila yandi ntima-nda. Mutindu musadi-bilanga ke yidikaka banti ya ndunda yina me kwenda na lweka sambu yo yela mbote, nge mpi lenda sadisa bampangi na kusoba mabanza na bo mpi na kundima mikumba na dibundu. Kansi, inki mutindu nge lenda sala yo?

¹¹ Kumisa mpangi yina nge ke pesa formasio nduku na nge. Monisa yandi nde yandi kele mfunu na dibundu. Na mabaku ya nkaka, sadila baverse ya Biblia yina lenda sadisa yandi na kuyindulula na lusilu yina yandi salaka nde yandi ta sadila Yehowa. (Lon. 5:4; Yez. 6:8; Mat. 6:24, 33; Luka 9:57-62; 1 Bak. 15:58; 2 Bak. 5:15; 13:5) Nge lenda yula yandi nde: ‘Ntangu nge bakaka mbotika, inki diambu nge silaka Yehowa?’ Simba ntima na yandi na nsadisa ya ngiufula yai: ‘Inki vandaka mawi ya Yehowa kilumbu nge bakaka mbotika?’ (Bing. 27:11) ‘Inki vandaka mawi ya Satana kilumbu yina?’ (1 Pie. 5:8) Zaba nde baverse ya Biblia yina nge me pona mbote-mbote lenda simba kibeni ntima ya mpangi.—Tanga Baebreo 4:12. *

12, 13. (a) Inki kikalulu ya mbote Elisa monisilaka longi na yandi? (b) Inki mutindu Yehowa sakumunaka Elisa sambu na kwikama na yandi?

¹² Inki beto ta tuba sambu na batoko yina kele na mfunu ya lusadisu? Inki ta sadisa beno na kubaka mambote ya formasio yina beno ke baka? Bika beto tadila mwa mambu yina longoki mosi kutanaka na yo.

¹³ Bamvula kiteso ya 3 000 me luta, profete Eliya lombaka Elisa, yina vandaka toko, na kukuma nsadi na yandi. Na mbala-mosi, Elisa ndimaka mpi na kwikama yonso yandi kumaka kusadisa mbuta-muntu Eliya na bisalu ya fioti-fioti. (2 Bant. 3:11) Na nima ya bamvula 6 ya formasio, Elisa bakisaka nde kisalu ya Eliya na Izraele kumaka na nsuka. Na ntangu yina, Eliya lombaka Elisa, nsadi yina yandi pesaka formasio ya mbote, na kulanda yandi diaka ve. Kansi, Elisa tubaka mbala tatu nde: “Mono ta bika nge ve.” Yandi bakaka lukanu ya kulanda longi na yandi kisika yonso yina yandi ke kwenda. Yo yina, Yehowa sakumunaka Elisa sambu na kwikama na yandi mpi pesaka yandi dibaku ya kumona mutindu Eliya tombukaka na zulu na mutindu mosi ya kuyituka.—2 Bant. 2:1-12.

14. (a) Inki mutindu balongoki lenda landa mbandu ya Elisa bubu yai? (b) Sambu na nki yo kele mfunu nde longoki kumonisa kwikama?

¹⁴ Inki mutindu longoki lenda landa mbandu ya Elisa bubu yai? yandi fwete ndima kukonda kusukinina bisalu yina bo ke pesa yandi, ata yo kele ya fioti-fioti. Yandi fwete sala kinduku ti longi na yandi, mpi kumonisa nde yandi ke sepelaka na bikesa yina longi ke salaka sambu na mambote na yandi. Kikalulu ya longoki lenda monisa longi na mutindu mosi buna nde: “Mono ta bika nge ve.” Kuluta yonso, longoki fwete lungisa kisalu yina bo me pesaka yandi na kwikama yonso. Kusala mpidina kele mfunu  sambu ntangu longoki ke monisa kwikama mpi ke sala mambu yina ta sala nde bo kuma kutudila yandi ntima, bankuluntu ta bakisa nde Yehowa me sola yandi sambu na kulungisa mikumba ya nkaka na dibundu.—Nk. 101:6; tanga 2 Timoteo 2:2.

15, 16. (a) Inki mutindu Elisa monisilaka longi na yandi luzitu? (Tala kifwanisu yina kele na luyantiku ya disolo.) (b) Inki mambu Elisa salaka yina ndimisaka baprofete ya nkaka na kutudila yandi ntima?

¹⁵ Disolo ya Elisa ke monisa mpi mutindu bampangi lenda monisila bankuluntu luzitu. Ntangu Eliya kwendaka ti Elisa na kutala kimvuka ya baprofete na Yeriko, bo kwendaka na nzila ya Nzadi ya Yordani. Ebuna, “Elia bakaka kazaka na yandi, yandi kangaka yo, ebuna yandi bulaka yo na masa; masa kabanaka na ndambu zole.” Na nima ya kusabuka masa, bo landaka ‘kusolula na nzila.’ Ya kieleka, Elisa yindulaka ve nde yandi me zaba mambu yonso. Tii kilumbu Eliya bikaka yandi, Elisa vandaka kusadila mpi kundima mambu yonso yina longi na yandi vandaka kulonga yandi. Na nima, Eliya tombukaka na mupepe ya ngolo. Ntangu Elisa vutukaka na nzadi ya Yordani, yandi bulaka kazaka ya Eliya na masa mpi tubaka nde: “Wapi Mfumu Nzambi, Nzambi ya Elia?” Ebuna, masa kabwanaka na ndambu zole.—2 Bant. 2:8-14.

¹⁶ Keti nge me mona ve nde kimangu ya ntete yina Elisa salaka kele kiteso mosi ti kimangu ya nsuka yina Eliya salaka? Sambu na nki yo fwete benda dikebi na beto? Ziku, Elisa yindulaka ve nde sambu yandi me kuma ti kiyeka, yandi fwete soba mambu na mbala mosi. Elisa landaka bitambi ya Eliya, mpi yo monisaka nde yandi zitisaka longi na yandi. Yo ndimisaka baprofete ya nkaka nde yandi kele muntu yina bo lenda tudila ntima. (2 Bant. 2:15) Na bamvula 60 yina Elisa salaka bonso profete, Yehowa sadilaka yandi sambu na kusala bimangu mingi kuluta yina Eliya salaka. Inki dilongi balongoki lenda baka na mbandu na yandi?

17. (a) Inki mutindu balongoki lenda landa mbandu ya Elisa bubu yai? (b) Na nima ya bamvula, inki mutindu Yehowa lenda sadila balongoki yina ke monisa kwikama?

¹⁷ Kuyindula ve nde sambu nge me baka mukumba na dibundu, nge fwete soba na mbala mosi mutindu ya kutwadisa mambu. Nsoba ke salamaka na dibundu na kutadila bampusa ya dibundu mpi mutindu organizasio ke tambusa mambu, kansi ve na kutadila bampusa ya bantu yina kele ti mukumba. Bisalu ya Elisa ndimisaka baprofete ya nkaka nde yandi kele muntu ya me fwana, mpi yandi monisaka luzitu na mutindu yandi landaka bitambi ya Eliya. Nge mpi lenda ndimisa bampangi nde nge kele muntu yina bo lenda tudila ntima mpi nge ta monisa nde nge ke zitisa bankuluntu yina pesaka nge formasio kana nge ke landa bitambi na bo. (Tanga 1 Bakorinto 4:17.) Na nima ya bamvula, sambu nge ke baka eksperiansi, nge lenda soba mambu ya nkaka kana yo me fwana sambu na kusadisa dibundu na kutambula kumosi ti organizasio ya Yehowa. Bonso Elisa, kwikama na nge lenda sala nde Yehowa kusadila nge na kusala mambu mingi ya nene kuluta balongi na nge.—Yoa. 14:12.

18. Sambu na nki kupesa bampangi formasio kele mfunu bubu yai?

¹⁸ Beto ke tula kivuvu nde mambu ya beto me tubila na disolo yai mpi yina me luta ta pusa bankuluntu yonso na kupesa bampangi formasio. Bika nde bampangi kundima formasio yai na kiese yonso mpi kusadila yo na mayele yonso sambu na kutanina mameme ya Yehowa. Kusala mpidina ta kumisa mabundu yonso ngolo, mpi yo ta sadisa konso muntu na kubikala ya kwikama na mambu ya nene yina ke kwisa.