Mëjjäˈäytyëjk, ¿wiˈix xytyukniˈˈixëdë wiinkpë?
“Ja ää ayuk diˈibë të xymyëdoy ngajxyëts [...] tuknipëk mij yëˈë jäˈäyëty.” (2 TIMOTEE 2:2)
1. 1) ¿Ti nyijäˈäwëdëbë Dios mëduumbë nuˈun kujkë tiempë nyaxy, ets tiko jyëjpˈamëty parë ëtsäjtëm? 2) ¿Ti nˈixäˈänëm mä tyäˈädë artikulo?
DIOS mëduumbë nyijäˈäwëdëp ko net tijaty oy yajtuny pën të jawyiin yajtukniˈˈixëdë. Extëm nˈokpëjtakëm, Abrahán yaˈˈawäˈätspëtsëëmë Lot ko myënëjkxë ja myëtsip mët ko tpatsoˈony mët ja tyuumbëtëjk diˈibë nety të yajtukniˈˈixëdë wiˈix tsyiptundët (Génesis 14:14-16). Ets ja tiempë mä jyukyˈajtyë David tamˈäjtë jäˈäy diˈib yajtukniˈˈijxëdë wiˈix tkuyˈëw tkuyyäˈäxtëdë Jyobaa (1 Crónicas 25:7). Tyam, nan tsiptuˈunëm mëdë Satanás etsë jyaˈay (Éfesʉ 6:11-13). Ets nan nduˈunëmë mëjää parë nmëjkumäˈäyëmë Jyobaa ko nnimaytyakëm pënën yëˈë (Ebreeʉsʉty 13:15, 16). Duˈun extëm pënaty tëëyëp myëduundë Dios, nan jëjpˈam ets tyam nyajtukniˈˈijxëm wiˈix tijaty yajtuny parë ndukˈoyˈäjtëm. Extëm mä naymyujkën, të Jyobaa ttuknipëkyë mëjjäˈäytyëjk parë wiinkpë ttukniˈˈixët wiˈix tijaty yajtuny (2 Timotee 2:2). Mä tyäˈädë artikulo nˈixäˈänëm tijaty näägë mëjjäˈäytyëjk të ttundë.
TUKNIˈˈIXË PARË NIˈIGYË TTSOKËDË JYOBAA
2. Ko tuˈugë mëjjäˈäy ttukniˈˈixëdë wiinkpë wiˈix tijaty yajtuny, ¿ti mbäät jawyiin ttuny, ets tiko?
2 Tuˈugë mëjjäˈäy yëˈë mëët yaˈijxkijpxyë tuˈugë kamduumbë. Mä kyaniˈipynyëm jawyiin tpëjtaˈaky ja abonë parë oy yonët ja pyëjtaˈaky. Nanduˈun jyaty ko tuˈugë mëjjäˈäy ttukniˈˈixëyaˈany ja nmëguˈukˈäjtëm, tsojkëp jawyiin mëët tkäjpxët tuˈuk majtskë tekstë diˈib pudëkëdëp parë yˈitët listë ets tijaty tjatäˈänët (1 Timotee 4:6).
3. 1) ¿Wiˈix mbäädë mëjjäˈäytyëjk dyajtunyë Markʉs 12:29, 30 ko tmëtmaytyäˈägët ja diˈib tijaty tyukniˈˈixëyaampy? 2) ¿Wiˈix mbäät pyudëkëty ja nmëguˈukˈäjtëm ko xynyinuˈkxtäägët?
3 Pën mijts mduump mëjjäˈäy, jëjpˈam ets xyˈixët pën ja nmëguˈukˈäjtëm kyuytyuumpy wiˈix jyënaˈanyë tëyˈäjtën. Parë xynyijawët, mbäät mëët xykyajpxyë Markʉs 12:29, 30 (käjpx). Ta net xyajtëwët wiˈix të pyudëkëty ko nyaywyandakë mä Jyobaa parë tnijawë ti tyunaampy mä jyukyˈäjtën. Ets mbäädë net mëët xynyimaytyaˈaky wiˈixë Jyobaa tmëdunët amumduˈukjot. Nan oy ko mëët mnuˈkxtäˈägët parë xyˈamdowëdë Jyobaa myëjää ets pyudëkëdët mä ja tuunk diˈib nyikëjxmˈataampy. Ko ja nmëguˈukˈäjtëm xynyinuˈkxtäägët, mbäät yëˈë pyudëkëty parë niˈigyë tyunäˈänët mä ja naymyujkën.
4. 1) ¿Pënaty yajnimaytyakp mä Biiblyë diˈib mbäät pyudëkëty ja nmëguˈukˈäjtëm parë tmëdatëdë oybyë jäˈäyˈäjtën? 2) ¿Ti mbäät ttuknibëjtäägëdë mëjjäˈäytyëjk ko ttukniˈˈixët tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm?
4 Ko ogäˈän xytyukniˈˈixët ja nmëguˈukˈäjtëm, tukmëtmaytyäˈäk pënaty yajmaytyakp mä Biiblyë, extëm nääk yajnimaytyäˈäktë mä 1 Reyes 19:19-21, Nehemías 7:2, Nehemías 13:13 etsë Apostʉlʉty 18:24-26. Mbäät pyudëkëty ja nmëguˈukˈäjtëm ets tˈixët ko jëjpˈam tmëdatëdë oybyë jäˈäyˈäjtën, extëm tpudëkët ja myëguˈuktëjk, yajtukjotkujkˈatët ets yˈitët yujy tudaˈaky. Duˈumbë jäˈäyˈäjtën, duˈun yëˈë extëm ko ja kamduumbë tpëjtaˈagyë abonë mä ja nax. Ets yëˈë pudëkëyanëp ja nmëguˈukˈäjtëm parë pojënë wyimbatët. Tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈib tuump mëjjäˈäy Francia, jyënaˈany ko diˈib yëˈë tyuknibëjtakëp, yëˈë ets ja myëguˈuk tjatët tijaty ttunët extëmë Biiblyë jyënaˈany, ets ko yˈijxypy näˈä mbäät ttukwingugäjpxë tuˈuk majtskë tekstë parë tjaygyukët “ja oyˈäjt tsujˈäjtën” diˈib yajpatp mä Biiblyë (Salmo 119:18). ¿Wixaty mbäädë mëjjäˈäytyëjk tˈakpudëkëdë myëguˈuktëjk ets niˈigyë ttsoktëdë Jyobaa?
ANËËMË PARË NIˈIGYË TYUNËP ETS TIKO
5. 1) ¿Tiko jyëjpˈamëty ets nyajtëˈëwëm ja nmëguˈukˈäjtëm tijaty tyuknibëjtakëp ttunäˈäny mä Diosë tyuunk? 2) ¿Tiko jyëjpˈamëty etsë mëjjäˈäytyëjk tijaty ttukniˈˈixëdët ja patˈyaaktëjk? (Ixë notë.)
5 Yajtëw ja nmëguˈukˈäjtëm tijaty tyuknibëjtakëp ttunäˈäny mä Diosë tyuunk. Pën kyaj tnijawë, winmäˈänymyoˈoy ti mbäät ttuny. Tukmëtmaytyäˈäk wiˈix mijts xypyëjtakyë mwinmäˈäny xypyäädäˈäny tuˈugë tuunk ets wiˈix jantsy jotkujk mnayjäˈäwë ko xypyaty. Kyaj tsyiptaˈaky duˈun xypyudëkët ja mmëguˈuk ets oy wyimbëtsëmy. Tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈib tuump mëjjäˈäy África tnimaytyaˈaky tiko jyëjpˈamëty ets duˈun nduˈunëm. Jyënaˈany: “Kojëts nˈënäˈkˈäjty ojtsëts tuˈugë mëjjäˈäy xyajtëy tijatyëts nduknibëjtakëp ndunäˈäny. Kojëts duˈun xyajtëëy, tajëts xyajwinmääy pën njantsy myëjpëjtakypyëtsë Diosë tyuunk”. Nimayë mëjjäˈäytyëjk diˈib jeky kujk tyuunëdë, jyënäˈändë ko nan jëjpˈam ets ogäˈän ndukniˈˈijxëmë ënäˈktëjk desde ko yaˈkpëtsëmdë. Mbäät tijaty yajtuknipëktë mä naymyujkën duˈun extëm ja xyëë jyëmëjtëty. ¿Tiko jyëjpˈamëty ets mëjjäˈäytyëjk ttukniˈˈixëdët pënaty yaˈkpëtsëëmdëp? Yëˈko net jamë wyinmäˈäny dyaˈitët mä ti tyuknibëjtakëdëp, oy ti jyaˈˈanäjxtukëdë mientrës yaaktë * (käjpxë Salmo 71:5, 17). *
Tukmëtmaytyäˈäk ja nmëguˈukˈäjtëm ti tyunëp ets tiko, ets mëjkumay ko duˈun ttunët (Ixë parrafo 5-8)
6. ¿Wiˈixë Jesus tijaty ttukniˈˈijxë ja yˈëxpëjkpëty?
6 Parë xypyudëkët tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm ets niˈigyë tyunët, kyaj jeˈeyë xyˈanëëmët ti tyunëp. Nan tsojkëp xytyukmëtmaytyäˈägët tiko jyëjpˈamëty ttunët. Duˈunë Jesus ttuuny ko ttukniˈˈijxë wiinkpë wiˈix tijaty yajtunäˈäny. Ojts tˈanëëmë ja yˈëxpëjkpëty parë kyäjpxwäˈkxtët. Per jawyiin ojts ttukˈawanë tiko jyëjpˈamëty, duˈun tˈanmääy: “Ëjts të xymyoˈoy ja Dios tëgekyë kutujkën, dëˈën jam tsäjpotm es dëˈën yä naxwiiny. Pääty nëjx yaˈëxpëktë jäˈäyëty mä tëgekyë naxwinyëdë esëts ëj njäˈäyˈattët” (Matewʉ 28:18, 19). ¿Wiˈix mbäät xypyanëjkxë yˈijxpajtënë Jesus?
7, 8. 1) ¿Wiˈix mbäädë mëjjäˈäytyëjk tpanëjkxëdë yˈijxpajtënë Jesus? 2) ¿Tiko jyëjpˈamëty yajmëjkumayët ja nmëguˈukˈäjtëm? 3) ¿Tijaty mbäädë mëjjäˈäytyëjk ttundë parë wiinkpë ttukniˈˈixët? (Ixë rekuäädrë “ ¿Tijaty mbäät xytyuny parë wiinkpë xytyukniˈˈixët?”.)
7 Ko ti ja nmëguˈukˈäjtëm xytyukˈanaˈamët, tukmëtmaytyäˈäk mëdë Biiblyë tiko jyëjpˈamëty duˈun ttunët. Net tjatët tijaty ttunët extëmë Biiblyë jyënaˈany ets kyaj mët ko yajtukˈaneˈemy. Extëm nˈokpëjtakëm, mbäät xykyajpxyë Titʉ 2:10 ko xyˈanëëmët parë dyaˈitët wäˈäts ets tëˈëts ja jënwiin tëjkwiin mä nˈëxpëjkëm. Tukmëtmaytyäˈäk ko wäˈäts dyaˈitët, yëˈë nety niˈigyë yaˈoytyëjkëp ja Diosë yˈëxpëjkën. Nan yajtëw wiˈix ttukˈoyˈatäˈändë pënaty të myëjjäˈäyëndë ko yˈitët tëˈëts ja pisë. Ko duˈun mëët mgäjpx mmaytyäˈägët ja nmëguˈukˈäjtëm, yëˈë pudëkëyanëp parë nyaytyukjotmaytyunëdët ja myëguˈuktëjk ets kyaj mët ko yajtukˈaneˈemy. Ko tˈixët wiˈix ja nmëguˈukˈäjtëm ttukˈoyˈattë ko duˈun tyuny, ta jantsy jotkujk nyayjawëyaˈanyëty.
8 Mëjkumay ja nmëguˈukˈäjtëm ko ttunët extëm të xyˈanëëmë. ¿Tiko jyëjpˈamëty ets xymyëjkumayët? Yëˈko duˈun xypyudëkët ets wyimbatët mä Diosë tyuunk. Ko yajmëjkumay tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm, duˈunxyëp extëm nyajxoˈkëm tuˈugë ujts parë yonët (nanduˈun jyënaˈany mä Matewʉ 3:17).
TAAˈÄJTP JATUˈUGË JOTMAY
9. 1) ¿Ti tuun jäjtëp mä näägë paˈis mä mëkjäˈäytyëjk tsyëënëdë? 2) ¿Tiko näägë ënäˈktëjk kyaj jëjpˈam tpëjtäˈäktë Diosë tyuunk?
9 Mä näägë paˈis mä tsyëënëdë mëkjäˈäytyëjk, tsiptakxëdëp diˈib tuundëp mëjjäˈäy ets tˈanëëmëdët pënaty naa ënäˈkatynyëm parë niˈigyë tyundët mä naymyujkën. Tuk grupë nmëguˈukˈäjtëm diˈib jeky kujk tyuunëdë mëjjäˈäy ets tsyoondë 20 paˈis, ojts tnimaytyäˈäktë tiko tsyiptakxëdë. Nimay jyënandë ko pääty tsyiptakxëdë tpudëkëdët mët ko ja tyääk tyeety kyaj tyukniˈˈijxëdë desde mutsknëm parë niˈigyë tmëdundëdë Jyobaa. Ets ko nääk tjamëdunandë niˈigyë Jyobaa, ja tyääk tyeety yëˈë tukmëtsojkëdë ets tˈëxpëktët tuˈugë karreerë parë niˈigyë myeenybyäättët. Pääty, ninäˈä jëjpˈam tkapëjtaktë Diosë tyuunk (Matewʉ 10:24).
10, 11. 1) ¿Wiˈix mbäädë mëjjäˈäytyëjk tpudëkë wanaty wanaty tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm parë wyinmääytyëgatsët? 2) ¿Diˈibatyë tekstë mbäät ttukwingugäjpxë, ets tiko? (Ixë notë.)
10 Tsiptakp nbudëjkëm tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈib nˈijxëm ko kyaj jyawë niˈigyë tnikëjxmˈatäˈänyë tuunk. Mëk tsyekyëty nmëmaˈkxtujkëm, per mbäät nbudëjkëm. Nˈokjamyajtsëm ja ijxpajtën diˈib të yajmaytyaˈaky mä ja kamduumbë. Parë tuˈugë ujts kepy yonët tëyë, jëjpˈam ets ja kamduumbë wanaty wanaty dyajtëwët. Nanduˈun mijts mbäät xytyuny mët ja nmëguˈukˈäjtëm, wanaty wanaty mbäät xypyudëkë parë wyinmääytyëgatsët ets tkupëkët niˈigyë tuunk. ¿Wiˈix?
11 Juudë tiempë parë mët ja nmëguˈukˈäjtëm mnaymyaaybyëkëdët. Anëëmë ko mbäät tpudëkë ja naymyujkën. Tukwingugäjpxë tekstë diˈib yajwinmayëdëp tidën yˈandijpy ko ojts nyaywyandaˈagyëty mä Jyobaa (Eclesiastés 5:4; Isaías 6:8; Matewʉ 6:24, 33; Lukʉs 9:57-62; 1 Korintʉ 15:58; 2 Korintʉ 5:15; 13:5). Mbäät xyjotjäˈtë ko xyajtëwët: “Ko mnaywyandakë mä Jyobaa, ¿ti mdukwandak? ¿Wiˈixëdaa nyayjäˈäwë ko mnëbejty?” (Proverbios 27:11.) “¿Wiˈixë Satanás nyayjäˈäwë?” (1 Peedrʉ 5:8.) Jëjpˈam ets xykyäjpxëdë duˈumbë tekstë, pes mbäät mëjwiin kajaa yajwinmayëty ja nmëguˈukˈäjtëm ets xyjotjäˈtëdët (käjpxë Ebreeʉsʉty 4:12). *
ËNÄˈKTËJK, KUYTYUN DIˈIB MYAJTUKNIPËJKP
12, 13. 1) ¿Diˈibë jäˈäyˈäjtënë yaˈijxë Eliseo ko Elías tijaty tyukniˈˈijxë? 2) ¿Wiˈixë Jyobaa ojts tkunuˈkxyë Eliseo ko kyaj tmastutyë Elías?
12 Yaˈayˈënäˈk, miitsëty mëjwiin kajaa mdundë mä naymyujkën. ¿Ti mbäät mbudëkëdë parë agujk jotkujk mnayjawëdët ko xymyëdundë Jyobaa? Min nˈokˈijxëm tuˈugë Dios mëduumbë yˈijxpajtën diˈib jukyˈäjt tëëyëp: txëˈäjty Eliseo.
13 Tam nyëjkxnë tëgëk mil jëmëjt, ko Elías tˈanmääyë Eliseo pën tsyojkënyëˈajtypy pyudëkëdët. Eliseo, ta pojën tkupëjky, kyaj tmastuty ja kugajpxy Elías ets yëˈë tyukpudëjkë diˈib kyaj tyim jëjpˈamëty (2 Reyes 3:11). Elías tëdujk jëmëjt tijaty ttukniˈˈijxë Eliseo. Ets ko netyë Elías dyajjëjpkëxanë ja tyuunk jam Israel, ta tˈanmääyë Eliseo ko të jabäät pyudëkëty. Perë Eliseo, ta tëgëkˈok yˈanmääyë: “Kyaj nmastuˈudäˈäny”. Të netyë wyinmäˈäny tpëjtaˈaky ko xëmë tyunäˈäny mëdë Elías. Jyobaa ojts kyunuˈkxyëty ko kyaj tmastuty. ¿Wiˈix? Ko tyukˈijxë wiˈix ojts tmënëjkxyë Elías mä “tuˈugë pojxujtyky” (2 Reyes 2:1-12).
14. 1) ¿Wiˈix mbäädë yaˈayˈënäˈk tpanëjkxëdë yˈijxpajtënë Eliseo? 2) ¿Tiko jyëjpˈamëty ets ttundët tijaty yajtuknipëjktëp?
14 ¿Wiˈix mbäät xypyanëjkxë yˈijxpajtënë Eliseo? Ko xondaˈakyˈää xondaˈakyjyot xykyupëkët oy ti tuunk myajtuknipëkët, oy yëˈëjëty diˈib kyaj tyim jëjpˈamëty. Jamyats ko ja mëjjäˈäy diˈib tijaty mdukniˈˈijxëp mmëtnaymyaayëbëˈäjtypy. Anëëmë ko mëjjäˈäwëp tijaty mdukniˈˈijxëp ets ko mˈakjataampy niˈigyë ets tun tijaty myajtuknipëjkp. Net ja mëjjäˈäytyëjk tpëktëdë kuentë ko Jyobaa tsyejpy ets niˈigyë tuunk myajtuknipëkët (Salmo 101:6; käjpxë 2 Timotee 2:2).
WINTSËˈËGË JA MËJJÄˈÄYTYËJK
15, 16. 1) ¿Wiˈixë Eliseo dyaˈijxë ko wyintsëˈkë ja myaˈestrë? (Ixë dibujë mä tsyondaˈaky.) 2) ¿Tiko ja wiinkpë kugajpxyëty tmëjˈijxtë Eliseo?
15 Extëm yajnimaytyaˈagyë Eliseo, yëˈë xytyukˈijxëm ko jëjpˈam ets xywyintsëˈëgëdë mëjjäˈäytyëjk diˈib jeky kujk tyuunëdë. Pes ko netyë Elías mëdë Eliseo jyëmbittë mä ojts të tkuˈixëdë ja kugajpxyëty diˈib Jericó, ta jyäjttë mä ja Jordán mëj nëë. Ta ja “Elías tjeeny ja wyit diˈib pyëjtakypy ets ta tˈabijty ets twojpy ja nëë, ets ta ojts nyaywyaˈkxyëty”. Ta nimajtsk nyäjxtë windëˈëtstuuy. Ets myentrës ojts tyuˈuyoˈoytyë, Eliseo yajxon tmëdoogujkë tijatyë Elías tukmëtmaytyakë ets tjäjty. Eliseo kyaj ok wyinmääy ko niˈigyë tijaty tnijawë. Pes ko Jyobaa ojts dyajnëjkxyë Elías mä “tuˈugë pojxujtyky”, ta Eliseo jyëmbijty mä ja Jordán mëj nëë. Ets ta twojpy ja nëë mët ja wyitë Elías ets tˈamdooyë Jyobaa naybyudëkë diˈib Diosˈäjtypyë Elías. Ta jatëgok ja nëë ojts nyaywyaˈkxyëty (2 Reyes 2:8-14).
16 Extëm nˈijxëm, ja tim jawyiimbë mëjˈäjtën diˈibë Eliseo tyuun duˈun meerë extëm ja diˈib ok yˈaktuunë Elías. Eliseo kyaj wyinmääy ko myëdäjtypyë net ja madakën parë tijaty ttunët extëm yëˈë ttseky. Yëˈë duˈunyëm tijaty ttuuny extëmë Elías. Duˈun dyaˈijxë ko wyintsëˈkëp ja myaˈestrë diˈib tijaty tukniˈˈijxë. Ets nan pääty ja wiinkpë kugajpxyëty ojts myëjˈixëdë (2 Reyes 2:15). Eliseo ja tyuuny kugajpxy 60 jëmëjt, ets ojtsë Jyobaa myoˈoyëtyë mëjää parë niˈigyë ttunëdë mëjˈäjtën ets kyaj dyuˈunëty ja Elías. ¿Ti tyäˈädë tukniˈˈijxëbë ënäˈktëjk?
17. 1) ¿Wiˈix mbäädë ënäˈktëjk tpanëjkxëdë yˈijxpajtënë Eliseo? 2) Ko tiempë nyaxët, ¿ti mbäät ttundë ja ënäˈktëjk?
17 Pën myajtuknipëjkp niˈigyë tuunk mä naymyujkën, kyaj mwinmayët ko mbäät xyajtëgatsy wiˈix tijaty yajtuny, jaayë ko tyëgoyˈatët o ko Diosë kyäjpn jyënäˈänët. Ninäˈä mbäät tijaty xykyatuny mët ko duˈun xytsyeky. Jamyats ko Eliseo duˈunyëm tijaty ttuuny extëmë Elías. Duˈun dyaˈijxë ko wyintsëˈkëp ja myaˈestrë diˈib tijaty tukniˈˈijxë, ets pääty myëjˈixëdë ja wiinkpë kugajpxyëty. Nanduˈun mijts, duˈun tijaty xytyunët extëm ja mëjjäˈäytyëjk të mdukniˈˈixëty, diˈib xëmë tijaty tyuundëp extëmë Biiblyë jyënaˈany, net xyaˈixëdët ko mwintsëˈkëp. Etsë nmëguˈukˈäjtëm diˈib mä naymyujkën nan nëjkxëp mwintsëˈëgëty (käjpxë 1 Korintʉ 4:17). Ko nety jeky kujk mduny, mbäät nëjkx tijaty xyajtëgatsy diˈib pudëkëdëp ja naymyujkën parë tpanëjkxëdë Diosë kyäjpn extëm nyijkxy. Ets ko tiempë tpäädët, ta Jyobaa nëjkx mbudëkëty extëmë Eliseo. Nëjkxëp niˈigyë tijaty xytyuny ets kyaj dyuˈunëty pënaty tijaty mdukniˈˈijxë (Fwank 14:12).
18. ¿Tiko jyëjpˈamëty etsë mëjjäˈäytyëjk ttukniˈˈixëdë wiinkpë wiˈix tijaty yajtuny mä naymyujkën?
18 Nˈawijxëm etsë tyäˈädë majtskpë artikulo tpudëkëdë mëjjäˈäytyëjk parë tjuuttëdë tiempë ets ttukniˈˈixëdë wiinkpë wiˈix tijaty yajtuny mä naymyujkën. Ets nmënuˈkxtakëmë Jyobaa parë niˈigyë nmëguˈukˈäjtëm tnikëjxmˈatäˈändët ja tuunk. Net abëtsemy nyaxwinyëdë yˈitët mëk tuˈuk tuˈuk ja naymyujkën. Ets nan nëjkxëp niˈamukë xypyudëjkëm parë kyaj nmastutëmë Jyobaa mä ja tiempë diˈib miin këdakp.
^ parr. 5 Pën tuˈugë mixy patˈyaak, yaˈijxëp ko tapë jyot wyinmäˈäny, yujy tudaˈaky ets ko myëdäjtypyë oybyë jäˈäyˈäjtën parë tyunët mä naymyujkën. Mbäädë mëjjäˈäytyëjk tˈanëëmë sirkuitë ets tyunët diˈib pyudëjkëbë mëjjäˈäy, oy kyajnëmë jyëmëjt 20 (1 Timotee 3:8-10, 12; ixë La Atalaya 1 äämbë julië diˈib 1989, pajina 29).
^ parr. 5 Salmo 71:5, 17: “Mët ko mijtsën nˈawijxy njëjpˈijxypy, Wintsën Jyobaa diˈib yajkutujkp abëtsemy nyaxwinyëdë; mijts ndukˈijxpejtypy desde kojëts nˈënäˈkˈäjty. Dios, mijts të xytyukniˈˈixë desde mäjëts nˈënäˈkˈäjty. Ets axtë tyambäät duˈunyëmëts nimaytyaˈagyë mgojy mbëjtaˈaky”.
^ parr. 11 Ko xymyëtmaytyäˈägët tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm, mbäät xyajtunyë Diˈib Xytyukˈawäˈänëm 1 äämbë abril 2012, pajina 20-22, parrafo 8-13, etsë liibrë “Nayaˈitëdë xëmë mä ja Diosë tsyojkën” kapitulo 16, parrafo 1-3.
