Ke ndondo emi, mbon oro ẹdọhọde ke Abasi idụhe ẹsion̄o ediwak n̄wed. Mmọ ẹdomo ndida n̄wed emi n̄wụt ke Abasi idụhe, edi ediwak owo inyịmeke se mmọ ẹtịn̄de emi. Ataifiọk emi ekerede David Eagleman ama ewet aban̄a mme n̄wed emi ete: ‘Ndusụk mme andikot n̄wed emi ẹkere ke ntaifiọk ẹdiọn̄ọ kpukpru n̄kpọ.’ Enye ama adian do ete: ‘Edi akpana ntaifiọk ẹnyịme ndikop ekikere mbon en̄wen ẹnyụn̄ ẹben̄e idem ndikpep mbufa n̄kpọ sia nte utom mmọ etiede edi oro.’

Toto ke eset, ntaifiọk ẹnam nnyịn ifiọk ediwak n̄kpọ iban̄a ekondo nnyịn emi. Edi ndusụk mmọ ẹnam ikpọ ndudue n̄ko. Da Isaac Newton ke uwụtn̄kpọ. Enye ekedi ataifiọk emi ẹnen̄erede ẹkpono ke ntak ediwak n̄kpọ oro enye akanamde. Enye akanam ẹdiọn̄ọ ke enyene odudu emi esinamde kpukpru n̄kpọ ke ekondo nnyịn asan̄a ke nde ke nde. Kpa odudu emi esinam mme ekondo eken, mme ntantaọfiọn̄, ye mme uyọ ntantaọfiọn̄ ẹdu ke nnennen itie mmọ. Enyene orụk ibat emi Newton okosiode edi, emi ẹkedade ẹnam kọmputa. Kpa ibat emi esin̄wam mbon oro ẹsikade ọfiọn̄. Ibat emi n̄ko esin̄wam ntaifiọk emi ẹkpepde n̄kpọ ẹban̄a atọm, oro edi, n̄kpri-n̄kan n̄kpọ emi odude ke ekondo nnyịn emi. Edi Newton ama ọtọn̄ọ ndibre mfọni, ekere ke ifiọk ntaifiọk ke osụk edi. Enye ama ada ifiọk usiak ntantaọfiọn̄ ye mfọni an̄wana ndinam n̄ket ye ukwak ẹkabade gold.

Ke se ibede isua 1,500 mbemiso eyo Newton, ataifiọk emi ekekerede Ptolemy ama esida ata enyịn ese se ikade iso ke ikpaenyọn̄. Enye ama esida ke okoneyo ese itie emi nsio nsio ekondo ẹdude, enye okonyụn̄ edi àtá anam map. Edi enye ekekere ke isọn̄ odu ke ufọt ekondo. Ataifiọk en̄wen emi ekerede Carl Sagan ama ewet aban̄a Ptolemy ete: “Ke ofụri isua 1,500, mme owo ẹma ẹnịm ke isọn̄ emi odu ke ufọt ekondo nte enye ọkọdọhọde, ndien emi anam ikụt ke owo emi enen̄erede ọdiọn̄ọ n̄kpọ osụk ekeme ndinam ndudue.”

Ntaifiọk ẹsụk ẹnyenyene ukem mfịna emi mfịn. Ndi mmọ ẹyefiọk kpukpru n̄kpọ ẹban̄a ekondo nnyịn emi? Imọdiọn̄ọ ke ntaifiọk ẹkpep ediwak n̄kpọ ẹnyun̄ ẹnam ediwak ufọn ẹnọ owo, edi inaha ifre ke mmọ idiọn̄ọke kpukpru n̄kpọ. Ataifiọk emi ekerede Paul Davies ọkọdọhọ ete: ‘Idụhe owo emi ekemede ndidiọn̄ọ kpukpru n̄kpọ mban̄a ekondo nnyịn emi.’ Ikọ ete emi edi ata ofụri akpanikọ. Ntre, sia owo ndomokiet ke isọn̄ emi mîkemeke ndidiọn̄ọ kpukpru n̄kpọ mban̄a ekondo, ke ini okopde se ntaifiọk ẹtịn̄de ẹban̄a nte kpukpru n̄kpọ ẹkesan̄ade ẹdidu, tịm kere mbemiso afo enịm.

Kop se Bible ọdọhọde mi aban̄a se idude ke ekondo emi: “Sese! Emi edi ekpri ke otu se ubọk [Abasi] anamde, ndien se ẹkopde ẹban̄a enye ekpri didie ntem!” (Job 26:14) Ọwọrọ ata ediwak n̄kpọ ẹsụk ẹdodu emi nnyịn mîdiọn̄ọke mîdinyụn̄ idiọn̄ọke-diọn̄ọ. Se apostle Paul ekewetde n̄kpọ nte isua 2,000 emi ẹkebede osụk ededi akpanikọ. Enye ọkọdọhọ ete: “Inyene ye ọniọn̄ ye ifiọk Abasi ẹtụn̄ọ adan̄a didie! Mme ikpe esie ẹkak owo ndidụn̄ọde adan̄a didie onyụn̄ ayan̄a owo ndifiọk mme usụn̄ esie didie ntem!”—Rome 11:33.