Long nau, planti man i save ritim ol buk i kamapim tingting bilong ol man i no bilip long God. Ol dispela buk i mekim na ol man i gat narapela narapela tingting na ol i tok pait. Saientis David Eagleman i tok: “Sampela man husat i ritim ol dispela buk . . . i ting ol saientis i save long olgeta samting. Tasol ol gutpela saientis i save skelim olgeta samting, na oltaim ol i wok long kisim save long ol nupela samting.”

Long bipo na i kam inap long nau, ol saientis i mekim planti wok painimaut bilong painim bekim bilong ol askim bilong ol long ol samting i stap long graun, na ol i kisim save long ol narakain samting. Tasol sampela wok painimaut bilong ol saientis i kamapim ol tingting kranki. Isaac Newton em saveman i gat biknem tru long wok saiens. Em i stori gut long olsem wanem strong bilong graviti i holim ol samting i stap long yunives, olsem ol planet, ol sta, na ol galaksi. Na tu, em i kamapim matematiks ol i kolim kalkulas. Dispela save i helpim ol man long wokim ol kompiuta na ol masin bilong raun long spes, na tu, long mekim wok painimaut long ol atom. Maski em i gat bikpela save, em i kamapim wok painimaut we ol man i glasim ol sta samting na yusim wok mejik bilong tanim ol ain samting i kamap gol.

Tolemi i stap paslain long Newton, winim 1,500 yia. Em i wanpela saveman bilong bipo husat i glasim ol sta na mun samting long ai bilong em yet. Long nait, em i save lukluk i go long ples antap bilong bihainim wokabaut bilong ol planet, na tu, em i gat bikpela save long wokim ol mep. Tasol em i bilip olsem graun i stap long namel bilong yunives. Saveman Carl Sagan i raitim wanpela buk, na em i stori long Tolemi olsem: “Inap 1,500 yia ol man i ting graun i stap long namel bilong yunives. Na dispela i kamapim klia olsem maski man i gat bikpela save, ol wok painimaut bilong em inap kamapim tingting kranki.”

Long nau, sampela taim ol saientis i bungim wankain hevi long wok painimaut bilong ol. Yu ting ol inap save long olsem wanem olgeta samting long yunives i wok gut wantaim? Tru, saiens i kamapim planti gutpela samting i helpim i stap bilong yumi, tasol i gutpela long tingim tu olsem i gat sampela samting em saiens i no inap mekim. Saveman Paul Davies i tok: “I hatwok tru long kisim save long olgeta samting i stap long yunives na kliagut long olsem wanem ol i wok gut wantaim.” Tok bilong em i kamapim klia olsem yumi man i no inap long kliagut long olgeta samting i stap long graun na yunives. Olsem na sapos ol man i tok saiens inap helpim yumi long kliagut long olgeta samting, orait i stret yumi skelim gut dispela tingting.

Baibel i stori long ol samting i stap long graun olsem: “Dispela olgeta samting God i mekim ol i kamap, na yumi save lukim na pilim long en, em i soim yumi liklik hap tasol bilong bikpela strong bilong God. Na dispela i winim save bilong yumi.” (Jop 26:14) I gat planti samting em yumi man i no inap kisim save na kliagut long en. Olsem na yumi ken wanbel long tok aposel Pol i mekim klostu 2,000 yia i go pinis. Em i tok: “Olaman! Ol gutpela pasin bilong God na tingting na save bilong en i pulap tru, na i daun tumas olsem solwara! Yumi man i no inap tru long painim as bilong olgeta tingting bilong en. Yumi no inap tru long bihainim olgeta rot bilong en.”—Rom 11:33.