KENGGIN E RE KE BABYOR NEY | KE YAN E SCIENCE NGA LON E BIBLE, FA?

Bay Boch Ban’en Ndabiyog ko Science

Chiney e ke yoor ken e babyor ni yibe ngongliy ni be weliy murung’agen e pi n’en ni ma lemnag e piin ni yad ma lemnag ndariy e Got. Boor e girdi’ ni yad baadag ni ngar beeged e yu ke babyor ney, maku gathi ri bay e girdi’ ni be yog ban’en riy ara be togopuluw ngay. Reb e scientist ni ka nog David Eagleman ngak ni ir be’ ni ma fil murung’agen e nguchey nge rogon ni ma maruwel u fithik’ i dowey e yoloy murung’agen e re n’ey ni gaar: “Bay boch e girdi’ ndubrad ni ngar nanged murung’agen e re n’ey . . . ya yad ma lemnag ni gubin ban’en ni manang e pi scientist ara piin llowan’.” Ngemu’, miki yog ni gaar: “Machane tin nib fel’ e scientist e yad ma motoyil ko n’en ni ma yog boch e girdi’, ere aram fan ni boor ban’en ni kar pirieged. Maku reb e ki yag ni ngar pirieged murung’agen boch ban’en ndar lemnaged ni yad ra pirieg.”

Kab kakrom i yib ni boor e deer u murung’agen e pi n’en nib liyegdad ni bod rogon e gamanman, nge woldug, nge ku boch ban’en ni ke yag ni nge pirieg e pi scientist ara piin llowan’ e fulweg riy. Machane, bay boch i yad nde puluw rogon ni kar weliyed murung’agen e pi n’ey. Isaac Newton e ir reb e tin th’abi fel’ e scientist ni immoy. Ir e weliy rogon ni ma ayuweg e gravity ara ban’en ni bod e gamig e pi planet, nge pi t’uf, nge boch e galaxy ni bay u lan e lang ni ngar pared u taabang. Ir e sunmiy reb i kanawoen e matheeg ni yima tay ni ka nog e calculus ngay. Re n’ey ni ka nog e calculus ngay e ireray e n’en ni yima fanay ni ngan fal’eg e computer, maku ma fanay e piin ni yad be yan u lan e lang u wuru’ e fayleng, nge piin ni yad ma fil murung’agen ban’en ni ka nog e nuclear physics ngay. Cha’ney ni ka nog Newton ngak e ku ir e pirieg rogon ni ngan rin’ ban’en ni ka nog e alchemy ngay, ara ngan guy rogon ni ngan fal’eg e wasey nge ngal’ ni gol.

Ba pag 1,500 e duw u m’on ni immoy Newton, ma immoy be’ u Greece ni ma fil murung’agen lan e lang nge pi n’en ni bay riy ni ka nog Ptolemy ngak ni par nge fal’eg i yaliy lan e lang. I yag rok ni nge guy boch e planet ni bay u lan e lang, ma kub salap i ngongliy e map. Machane, i lemnag e cha’ney ni bay e fayleng u lukngun e palpalth’ib. Reb e astrophysicist ni ka nog Carl Sagan ngak ara be’ ni ma fil murung’agen e pi t’uf, nge ku boch ban’en ni bay u lan e lang e yoloy murung’agen Ptolemy ni gaar: “Bochan ni ke gaman 1,500 e duw ni ke mich ban’en u wan’uy nde puluw, ma be dag ni mus ni faanra rib ga’ e llowan’ rok be’, maku rayog ni nge oloboch.”

Ngiyal’ ney e ku ma pirieg e scientist boch e magawon ni aray rogon u nap’an ni yad be guy rogon ni ngar gayed murung’agen boch ban’en. Gur, rayog ni ngari tamilangan’rad u murung’agen urngin ban’en ni bay u lan e palpalth’ib? Yugu aram rogon nib puluw ni ngad weliyed murung’agen e pi n’en ni ke yag ni nge pirieg e pi scientist ney nge angin ni ke yib ngodad, machane kub ga’ fan ni ngad lemnaged e pi n’en ndabiyog rorad. I yog be’ ni ka nog Paul Davies ngak ni ir be’ ni ma fil murung’agen gowelngin ban’en, nge ramaen ban’en, nge gamig, nge ku boch ban’en ni bay rogon ko pi n’ey ni gaar: “Dabiyog ni ngad pirieged gubin ban’en u murung’agen e palpalth’ib nra yan i aw nib puluw ara ba taareb.” Ere, bay ban’en ni be tamilangnag e re n’ey. Be tamilangnag ni: Dabiyog ni nge nang e girdi’ urngin ban’en u murung’agen e re fayleng ney. Ere, nap’an nra yog boch e girdi’ nrayog ko scientist ara piin llowan’ ni ngar nanged urngin ban’en u murung’agen e pi n’en ni bay ko re palpalth’ib rodad ney, ma susun ndab da lemnaged nriyul’ e re n’ey.

Be weliy e Bible murung’agen e pi n’en nib liyegdad ni bod rogon e gamanman, nge woldug, nge ku boch ban’en ni gaar: “Pi n’ey e kemus ni be yip’ fan gelngin, kemus ni kathkath e kad rung’aged.” (Job 26:14, BT) Ka boor ban’en ni ka bay ndabiyog ko girdi’ ni ngar nanged fan. Riyul’ fapi thin ni yoloy apostal Paul ni ke chugur ni nge gaman 2,000 e duw n’umngin nap’an ni faani gaar: “Ri ba ga’ e flaab rok Got! Ma rib toar e gonop rok nge llowan’ rok! Mini’ e rayog ni nge weliy rogon ni ma turguy Got ban’en? Mini’ e manang rogon kanawoen ni ma maruwel?”​—Roma 11:33.

 [Blurb ko page 7]

Ba tamilang ni boor ban’en nrayog ni nge ayuwegdad e Bible riy ndabiyog ni nge ayuwegdad e science riy

[Kahol ko page 7]

Boch Ban’en Ndabiyog ni Nge Ayuwegey e Science Riy

Yugu aram rogon ni boor ban’en ni ke pirieg e pi scientist ara piin llowan’ u murung’agen e gamanman, nge woldug, nge pi n’en nib liyegdad, machane yigoo Bible e rayog ni ngan pirieg riy e pi kenggin e motochiyel nge fonow nrayog ni nge ayuweg e girdi’ ni ngar pired nib gapas thilrad ma yad ba felfelan’. Am lemnag boch e pi n’ey.

Rogon ni Ngan Taleg e Girdi’ Ndab Kur Ngongliyed e Oloboch

Ngan tayfan e yafas

“Dab mu li’ be’ ngem’.”​—Exodus 20:13.

“En ni be fanenikay walagen ni girdien Kristus e be’ ni ma thang e fan ko girdi’.”​—1 John 3:15.

Ngan guy rogon ni nga i par nib aw e gapas u thiliy

“Mpied keru’med ko kireb ngam rin’ed e tin nib fel’; me t’uf romed e gapas mi gimed athamgiliy nge yog ngomed.”​—Psalm 34:14.

“Tin nib mat’aw e ngongol e wom’engin ni yib ko awoch ni piin ni ma fal’eg thiliy e ra yunged u fithik’ e gapas.”​—James 3:18.

Ngan taleg e cham

“Ma fal’eg i yaliy e fel’ nge kireb ni taareb rogon; ma piin der fol ko motochiyel e ma fanenikayrad u polo’ i gum’irchaen.”​—Psalm 11:5, BT.

“Dabi awan’um ko girdi’ ni maangach ara mu lemnag ni ngam ngongol ni bod yad, ya Somol e ba fanenikan e girdi’ ni ma rin’ e kireb, machane ma fek e girdi’ nib mat’aw ngar manged tafager rok.”​—Proverbs 3:31, 32, BT.

Rogon ni Nge Yib e Felfelan’ Nga Lan e Tabinaw

Mu fol ko gallabthir rom

“Piin ni bitir, thingar mu folgad rok e gallibthir romed nrogon girdien Kristus, ya ereray e tin nib mat’aw ni ngan rin’. ‘Mu liyor ko chitamam nge chitinam’ e bin som’on e motochiyel ni bay bbugithin nni yigey ngay ni gaar: ‘ni fan e nguum par nib fel’ rogom, me n’uw nap’an ni mu par u daken e binaw.’”​—Efesus 6:1-3.

Mu fil ban’en ko bitir rom nib fel’ rogon

“Dab um puwan’gad ngak pi fakmed nge pag rogon ngam k’aringed e damumuw ngorad. Machane ngam chuguluyed yad mi gimed llowan’nagrad nrogon, mi gimed fonownagrad nrogon girdien Kristus.”​—Efesus 6:4.

“Yugu dabi pag rogon e puwan’ ni nguum tiyed ngak pi fakmed ngam k’aringed e damumuw ngorad, ya ri mulan’rad.”​—Kolose 3:21.

Ngaum t’ufeg ma ga be tayfan e en mabgol rom

“Urngin e pumoon e thingari t’uf rok leengin ni gowa ir, ma urngin e ppin ni thingari ta’ fan figirngin.”​—Efesus 5:33.

Ngan ayuweg e fayleng nge pi n’en ni bay riy

Be weliy e Bible murung’agen e piin nda ur ayuweged e pi n’en ni bay u fayleng u Israel kakrom ni gaar: “Girdi’ e kar alitniged e fayleng . . . Girdi’ riy e bayi fek machan e tin ur rin’ed.” (Isaiah 24:5, 6, BT) Ra gechignag Got e piin ndarur ayuweged e pi n’en nib liyegdad ni bod rogon e gamanman, nge woldug, nge ku boch ban’en. Ra “kirebnag e piin ni kar kirebniged e fayleng!” (Revelation 11:18) Dabiyog ni ngar thaygad ko gechig rok Got.