Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

Kiliti—Chɔm Kpaaya Mɛlɛkaa Ni

Kiliti—Chɔm Kpaaya Mɛlɛkaa Ni

“Kiliti . . . chɔm kpaaya Mɛlɛkaa ni.”—KƆL. TASOO 1:24.

1. Le yɛɛ Pɔɔl dimi yɛ maa “Kiliti . . . chɔm Kpaaya Mɛlɛkaa ni”?

MI CHƐHOWA ndoo chɔm kpaaya ndɔɔ o Chiisu Kiliti niŋ o nɛila kɔndɔfilta bɔɔbɔɔ choo. Mi yau Maatiu, Maki, Luku, a Chɔŋ ndo o Baabuiyo niŋ suaa a kaamaala Chiisu tosalaŋ okɔɔ. Nduyɛ la kindi tiindaŋ naa o Mɛlɛka niŋ. O kpeekpei niŋ, mbo tosa kaamaala cheleŋ puɛɛ. (Mat. 9:35; Luk. 9:11) A tonya, mi kpaaya Mɛlɛkaa chɔmnuŋ o Chiisu niŋ. Le saboo hoo kiilanɔɔ Pɔɔl soo a ndu okɔɔ ni aa, “Kiliti . . . chɔm kpaaya Mɛlɛkaa ni.” (Kɔl. Tasoo 1:24) Kɛ, vɛɛ kaamaala Chiisu laŋ la piiliaŋ yɛ yoomu naa.

2. Yɛɛ naŋ pɛɛku yɛ o kaamaala Chiisu laŋ niŋ?

2 Kiilanɔɔ Pitɛ dimi maa mi Chiisu tosa kaamaalaŋ, ɔɔ “kɔndɔfiltaŋ.” (Walta Wa. 2:22) Teleŋ Chiisu wa o chieeŋndo choo wo, o wa walta kɔndɔfiltaŋ tosaa. Nduyɛ, walta kɔndɔfilta o tosalaŋ ndaŋ la chɔm kpendekele ni maa o masale ndɔleŋ bɛŋgu, tɔnɔlaŋ la wa niŋ bɔɔ. Kaamaalaŋ ndaŋ la sim lewundu le la o cho hunɔɔ tosa ba o ba fee o chieeŋ sɛnɛi Mɛlɛkaa niŋndo! Kaamaala ndɔlaŋ la ke naa sinapɛŋgoo le sinaa wanaa suu waa ndu nda Finya ndɔ cho wa. Ŋ tofaŋndɔ kaamaala Chiisu laŋ la tiŋ miŋ che mɛɛ la piiliaŋ yoomu naa hau, a hoo o chilaŋ niŋ yɛ.

KAAMAALA PƐƐKU WAŊNDA KƐNDƐI LAŊ

3. (a) Tɛɛsiaa wɔ nyɛ ndoo nyindu Chiisu le kaamaa ndɔ tasoo tosa wo. (b) Vɛɛ Chiisu chɔm yɛ maa o cho wana ikɛndɛ o Kana niŋ?

3 O bɔŋaŋ nɔ kɛsiaa choo Kana o Kalili niŋ, mi Chiisu tosa kaamaa ndɔ tasoo. Kɛlɛŋgaa mi mialla huŋ puɛɛ mbo hiau mɛɛ nda wa nda kɔllɛ. Kɛ mbo ve bɛɛ keŋ te wa saboo le, mi muɛiyaŋ ma chuu. Meele, kalaa Chiisu wa o mialaa nda veelu wa tɛɛŋ. Le wɔsioŋ tau, Meele wa yiyaŋndo o sɔɔŋ Mɛlɛka dimi le peeloo a po ndɔɔ okɔɔ woŋ choo kpou. Ndoo sina maa a veelu niŋ po ndɔɔ aa, “Mɛlɛka Bɛndoo, Po ndɔɔ.” (Luk. 1:30-32; 2:52) Baa ndoo laalaŋ pa maa kpaayala chɔmnuŋ ndɔ le laŋ la cho o ndu niŋ? Kɛ nyɛ yɔŋnuŋ Kana wo cho ni maa, mi nyɛiye bii Meele nda Chiisu le wanaa ndaa chal haa o nɔɔ niŋ sɛnɛiya, nduyɛ ndaa hɛnaŋ mi siɔmbulaŋ la bii nda le. Chiisu ndoo sina maa kuoo icho le kɛndɛi tosaa ni. Lelaŋ, mbo tosa kaamaa le mɛŋndaŋ kalɔŋndaŋ 100 (litɛɛlaŋ 380) siiŋgoo “muɛima kɛndɛ kɛndiaŋ.” (Nuawɔ Chɔŋ 2:3, 6-11) Baa baŋɔɔ ndaa baŋ Chiisu le kaamaa hoo tosaa ni? Sako. Buulaŋndo ko ndoo nɔ le waŋnda ni, nduyɛ tamasi Finya ndɔɔ o choo choo niŋ o tol kɔɔli ni le waa wana ikɛndɛ.

4, 5. (a) Yɛɛ kaamaa tase Chiisoo pɛɛku yɛ naa? (b) Yɛɛ kaamaa tosaŋ o Kana niŋndo chɔm yɛ a chilaŋ okɔɔ?

4 Mi Chiisu tosa Kaamaa le muɛima kɛndɛ kɛndiaŋ yɔŋgoo puɛɛ le mialaa ndaa hiŋ o bɔŋaŋ nɔ kɛsiaa wo. A sina pa nyɛ kaamaa hoo pɛɛku naa wo? Kaamaa Chiisu tosa hoo wo ke naa tiindaŋndo maa, Chiisu nda Finya ndɔ chua yiyaŋnda waŋnda nyɛ sɔvɛ. Maa Mɛlɛka nda Po ndɔɔ cho wanaa sɔŋkpɔŋ te. Lelaŋ, yiyaŋndɔ a mɛɛ Chɛhowa cho kpaaya ndɔɔ soliŋ kpeku o nɛi kɛndɛ kɛndɔɔ choo o chieeŋ sɛnɛiyo niŋ le mbo tosa mi “waŋnda kpou” o chieeŋndo niŋ bii bɔŋaŋ nyɛdiaa kɛndɛ kɛndɛ bɛndoo yɛ.—Nuawɔ Aisaya 25:6, NW.

5 Yiyaŋndɔ a hei! Teleŋndo cho fuuluu mi bahawɛilaŋ a yeemaŋ kpeekpei wana o wana nɔ woŋ ŋ peeluŋ. Mɛɛ yeemɛi le nyɛdiaa kɛndɔɔ a naa lɔlaa kɛndiaa sɔlaa cho naa yɛ. Maa ŋ hiounuŋ lachi a nyaaloo nɔɔ, vɛlɛ a waa lehɔl nyɛm kɛndɛŋ Chɛhowa cho naa ke o lɛŋndeŋ choo o kpele hɛnɛkiɔɔ niŋndo.

Te ŋ nɔ pɛ kɛndɛi a teleŋ naa, mɛɛ ŋ cho tamasi Chiisoo tolɔɔ kɔɔli (Tofa pɛl 6)

6. Le nɛɛ yaa Chiisu ndoo soliŋ yɛ kpaaya ndɔɔ kpeku le kaamaalaŋ tosaa, nduyɛ vɛɛ naŋ tuallɛ tamasi ndɔɔ hoo kɔɔli?

6 Icho suɛi sɔvɛ maa mɛɛ Nyina Wɔɔŋndo tɔɔndaŋ Chiisu le poutaŋ siiŋgoo beediiyo, mi Chiisu kɛɛ le kpaaya ndɔɔ soliŋndo kpeku le hɛnaŋ ndu pilaa tosaa. (Mat. 4:2-4) Kɛ mbo soliŋ kpaaya ndɔɔ kpeku le bahawɛila acheleŋnda solioo. Vɛɛ naŋ tuallɛ tamasi Chiisoo kɔɔli le buulaŋndo nɔɔ le acheleŋnda? Mbo dɛɛniaa buɛiyaa Mɛlɛkaa le ma “ke chaaŋnda.” (Luk. 6:38) Ŋ nɔla pa miŋ chɔm kɛndɛi le a acheleŋnda veeloo o naalo chiɛiniŋ le nyɛdiaa dioo latulu a pɛɛku iMɛlɛkayaa? Ŋ nɔla pa miŋ chɔm kɛndɛi le teleŋ naa soliŋndo kpeku te ŋ chii pɛ bɔŋaŋndo le wanaa nɔ bahawɛiyo wa malaa, mɛɛ nilaŋ yaŋɔɔ o suɛi puaapilɛnɔɔ nɔ le yɔŋgoo ve cho naa yɛ? Mala yɛɛ naŋ ke yɛ wanaa yeema malaa o wali pollo niŋnda? Ŋ nɔla miŋ wa tamasi Chiisoo tolɔɔ kɔɔli te ŋ wa pɛ acheleŋnda nyɔŋ kioo, a nda malaa o nɛi iMɛlɛkayaa choo a mɛɛ naŋ tuiba yɛ.

“NDA KPOU MA DIA MA PUM”

7. Bahawɛi kuɛɛ cho yɛ wa te chieeŋ lakafaa hoo cho wɔ pɛ?

7 Tambei cho suɛi sɛnɛi le. Mi Chɛhowa dimul Isɔluɛiya o sindɔɔ niŋ maa le lɔɔlɔɔ wanaa tambɛiya a cho nda wa tɛɛŋ. (Dut. 15:11, NW) O wɔsiŋ bɔɔbɔɔ kɔɔli, mi Chiisu dimi aa, “Wanaa tambɛiya nda nda cho nya tɛɛŋ le lɔɔlɔɔ.” (Mat. 26:11) Baa dimioo Chiisu wa ni maa wanaa tambɛiya cho wa o chieeŋndo choo le lɔɔlɔɔ? Sako. Dimioo o wa ni maa te chieeŋ lakafaa hoo cho wɔ pɛ, wanaa tambɛiya cho wa. Lelaŋ, nuawɔ se mɛɛ icho suɛi kɔl kɛndɛ le sinaa mɛɛ kaamaala Chiisu laŋ la chɔm nyɛm kɛndɛŋ cho wa o Masale Mɛlɛkaleŋ bɛŋgu woŋ yɛ, teleŋ waŋnda kpou cho nyɛdiaa sɔla puɛɛ, nduyɛ ma nɔ kɔl hiniaa wo!

8, 9. (a) Yɛɛ nyindu yɛ Chiisu mbo tosa kaamaa le waŋnda o waalaŋ niŋ nyɛdiaa kioo? (b) Yɛɛ pilaŋ yɛ num kɔllo a kaamaa hoo okɔɔ?

8 Mi wana ŋchondoo dimi a Chɛhowa okɔɔ aa, “Nyɛ o nyɛ cho nyɛ yoomaa, Mɛlɛka tosa niŋ yeemɛi nduɛi mɛɛ o hini kɔl lɛ.” (Chon. 145:16, NW) Mi ‘Kiliti chɔm kpaaya Mɛlɛkaa’ le tamasi Finya ndɔɔ tolɔɔ kɔɔli. O wa buɛiyaa nduaa kioo nyɛm ndaa yeema woŋ lɔɔlɔɔ. O cho le kpaaya ndɔɔ chɔmndo le o wa keŋ tosaa le. Kɛ buulaŋ ndoo nɔ le acheleŋnda wo wa ndu nyindɔɔ ni. Ŋ yaasiaŋ ndɔ Maatiu 14:14-21. (Nuawɔ.) Mi buɛiyaa Chiisuaa huŋ naa ndu cha le ma suukaŋ a bahawɛi nyɛdiaa okɔɔ. O cho ko le mɛɛ ndapila wa a yiaŋ yɛ le, kɛ a wa buulaŋndo le faŋga bɛndu fula o chiooŋ a ŋpelu ma huŋ Chiisu kɔɔli a yiaŋnda. (Mat. 14:13) Yɛɛ o nɔ yɛ mbo tosa?

9 A beediiyo kpuŋgbaŋ ŋuɛɛnu a suuwa ŋiɔɔŋ kpe, mi Chiisu ke waŋnda 5,000 nyɛdiaa. Puaa, waŋlaanduaa, a chuaambuaa wa waŋnda haa tɛɛŋ! Baa kaamaa Chiisu tosa hoo wo pilaŋ naa pa kɔllo, le kpaaya ndɔɔ soliŋndo kpeku a nyɛiye le yuŋgulaŋ kpou, vɛlɛ a chuaambuaa nyɛdiaa kioo? Mi faŋgaa kpou “dia ma pum. Ma dema.” Hei chɔm maa nyɛdiaa waŋnuŋ puɛɛ. O ve ko beedii yɔŋaa le Chiisu ndoo ke faŋgaa le, kɛ nyɛdiaa ndoo mala nda le miiŋgoo o la ndalo wo bɛɛ. (Luk. 9:10-17) Nduyɛ mi nyɛdiaa lo wo pia kambɛilaŋ 12!

10. Siŋgaŋ kuɛɛ cho yɛ tosaŋ suŋ a tambei okɔɔ?

10 Hau, waŋnda miiliɔŋndaŋ o kɛmɛlaŋ niŋ nɔ bahawɛila kpeekpei laŋ le mɛɛ nda cho o masale lakafale wanachioo bɛŋgu yɛ. Mi che bɛɛ chaaŋaa naa laalaŋnda apum nɔ o diaa puɛɛ, kɛ “kɔl hiniaa” kpeekpeiyo cho le. Kɛ, teleŋndo cho niŋ kpɛɛluŋ le mi wanaa diikaŋnda tuei chieeŋ nɔ niŋ lakafa a tambei le wo yeela. Te o wa pɛ ma nɔ kpaaya, baa ma soli bahawɛila waŋchieeya? Mɛlɛka Kpaaya Kpou Kpou wo nɔ kpaayaa a yeemɛi le keŋ tosaa suŋ. A tonya, ŋ cho malaa sɔla suŋ!—Nuawɔ Chondei 72:16, NW.

11. Le yɛɛ ŋ laalaŋ yɛ maa Chiisu cho suŋ kpaaya ndɔɔ soliŋ kpeku o chieeŋndo choo kpou, nduyɛ yɛɛ hei nyindu yɛ num le tosaa?

11 Teleŋ Chiisu wa o lɛŋndeŋ choo wo, tanda ndoo balu yooŋgu kɛndɔɔ dimioo wo ve o bɔɔ le, nduyɛ wɔsilaŋ la yaa a tɛndaa tɛɛŋ koni o tosa ni. (Mat. 15:24) Maa Masa lebɛɛ, tanda ndɔɔ cho wa chieeŋndo balɔɔ silɔ. (Chon. 72:8, NW) Kaamaala Chiisu laŋ la ke naa tiindaŋndo maa o nɔla, nduyɛ o nɔ yeemɛi le kpaaya ndɔɔ soliŋndo kpeku suŋ le o naa kɛndɔɔ. Mi che bɛɛ ŋ nɔla kaamaalaŋ tosa le, kɛ ŋ nɔla miŋ muli waŋnda hɔlla a dialuŋ fulaŋ o Diom Mɛlɛkaa choo. Sɔɔŋ cho o Baabuiyo niŋndoŋ ke naa tiindaŋndo maa teleŋ sɔviɔɔ cho o chilaŋ niŋ. Maa Seiyaa yɔŋguŋ o Chɛhowa lo ma nɔ kɔlkalu sɔviɔɔ a chilaŋ okɔɔ wa, ŋ sina pa maa icho naa kuee le acheleŋnda yooŋgu kɛndɔɔ dimullo? (Luom. 1:14, 15) Maa yiyaŋndo o hei choo nyindu naa le acheleŋnda yooŋgu kɛndɛ leMasa Mɛlɛkaa dimullo.—Chon. 45:1; 49:3, NW.

O NƆ KPAAYAA HUEIYE, MƐŊNDAŊ, A NYƐM CHELEŊNDOŊ CHOO

12. Le yɛɛ naŋ laalaŋ yɛ maa Chiisu sina nyɛm Mɛlɛka toosiaa woŋ nyɛkɛndɛi?

12 Teleŋ Mɛlɛka wa chieeŋndo toosiaa a nyɛm cho lechoo woŋ ndo, Po ndɔɔ wa ndu ikɛi maa “wana baala kɛndɛ.” (Tal. 8:22, 30, 31, NW; Kol. 1:15-17) Lelaŋ, Chiisu sina nyɛm Mɛlɛka toosiaa o chieeŋndo choo woŋ nyɛkɛndɛi. O sina mɛɛ o nɔ mbo soliŋ muŋ kpekuyɛ, a mɛɛ o nɔ mbo piɔu muŋ waŋnda tɛɛŋ nyɛkɛndɛi yɛ.

Yɛɛ hɛnaŋ yɛ num a mɛɛ Chiisu soliŋ kpaaya ndɔ kaamaa kpeku yɛ? (Tofa pɛlta 13, 14)

13, 14. Chɔmndɔ tamaseliiyo mɛɛ Chiisu nɔ kpaayaa hueiye choo a mɛŋndaŋ yɛ.

13 Teleŋ Chiisu wa o chieeŋndo choo wo, mbo “chɔm kpaaya Mɛlɛkaa” o nyɛm Mɛlɛka toosiaa woŋ choo. Ŋ yaasiaŋ ndɔ nyɛ Chiisu ndoo tosa teleŋ hueiyii bɛnduei hɔŋ mii yeema le buɛiyaa nduaa diuwo ve. (Nuawɔ Maki 4:37-39.) Mi wana pɛɛkaa Baabui pilɛ dimi aa “Diom maKilikiiyo le [“hueiyii bɛnduei” o Maki 4:37] niŋ sim le hueiyii wɔɔŋ wɔɔŋnde, ɔɔ hueiyii fuku fukuei. O cho hueiyii feleŋ feleŋ te. Kɛ, mɛɛ choo piimiaa naa kpilo mi hueiyii wɔɔŋ wɔɔŋnde suŋgu hɔŋndo yɛ, okoŋ mi taŋndaŋ ma wa deŋioo a piɔɔ latulu yɛ. Hueiyii waa naa tuiba le muuluu wo nyɛ o nyɛ.”

14 Yiyaŋndɔ o hei choo, ‘Wali pollo o saaŋgiaa Kiliti yɔkɔɔ. Mɛŋndaŋ ma cho dɛndɔɔ hiiloo yoŋkpaŋ yoŋkpaŋ, mi ma wa luɛiyɔɔ leniŋ.’ Kɛ a hueiyii bɛndii cho hei hɔŋndo mi dɛndɔɔ wa hiilɔŋndo ve fau, Chiisu wanuŋ ihini o luaŋ. Dialuŋ ndɔŋ muŋ yeema pɛŋgioo. Mi buɛiyaa nduaa kɔ tindi ndu a sioonde ma dimul ndu aa, “Ŋ chal le lo o peelo.” (Mat. 8:25) Mi Chiisu chaŋ a kiltaŋ mbo kpaa hueiye a mɛŋndaŋ aa, “Pɛŋgi hiilɔŋndo.” Okoŋ, mi hueiye i pɛŋgi hɔŋndo. (Mak. 4:39) Chiisu cho hueiye a mɛŋndaŋ kpaa le pɛŋgioo hɔŋndo a hiilɔŋndo, nduyɛ le loo o ba koŋ choo. Yɛɛ wa yɛ fulamakɔɔlioo? “Mi hueiye i pɛŋgi hɔŋndo. Mi mɛŋndaŋ bɛɛ ma pɛŋgi hiilɔŋndo.” Nuawɔ se kpaaya bɛndu Chiisu chɔmndo!

15. Vɛɛ Mɛlɛka Kpaaya Kpou Kpou wo chɔm yɛ maa o nɔla kpaayaa nyɛ o nyɛ fee choo?

15 Chɛhowa pila o ba kpaaya Chiisoo fula ni. Lelaŋ, ŋ nɔ saboo le laalaŋndo maa Mɛlɛka Kpaaya Kpou Kpou wo nɔ kpaayaa hueiye, mɛŋndaŋ, a nyɛ o nyɛ fee choo. Ŋ yaasiaŋndɔ tamaseliilaŋ lapum. Tuupa mi piɔɔ mɛŋma bɛndoo huŋ, mi Chɛhowa dimi aa, “I cho piɔɔ tuisi o chieeŋndo choo o palɛi i ŋɔmmɛu bɛŋgu. Piɔɔ cho sia le palɛi bele-hiɔɔlu a nyumndaŋ bele-hiɔɔlu.” (Kan Ch. 7:4) Ɛsodɔɔ 14:21 (NW) bɛɛ dimi aa, “Mi Chɛhowa tosa mi hueiyii bɛnduei fula ba paaleŋ le chaŋndo, mii piɔu pee bɛndoo hoo tɛɛŋ kpala.” Nduyɛ Chona 1:4 (NW) dimi aa, “Mi Chɛhowa o yɔŋ hueiyii bɛndu bɛnduei o pee Mɛŋma Ihɛllo choo. Hueiye hei wa niŋ le dɛndɔɔ puusiaa.” (NW) Icho suɛi kɔl dɛɛniaa le sinaa maa Chɛhowa nɔ kpaayaa nyɛ o nyɛ fee choo. Icho kpendekele maa, chilaŋ chieeŋndo hoo la cho wana kɛndɔɔ o ba.

16. Vɛɛ hei ke yɛ naa laalaŋndo maa Wana Toosiaa naa wo a Po ndɔ tasoo nɔ kpaayaa nyɛ o nyɛ fee choo?

16 Ŋ nɔla miŋ sɔla kɔl dɛɛniaa te ŋ wa pɛ yiyaŋndo o kpaaya bɛndu bɛndu Wana Toosiaa naa wo choo, nduyɛ a wana ndɔ “baala bɛndoo.” Teleŋ Mɛlɛka nda Chiisu cho hɔlaa ndaa muli kpou o lɛŋndeŋ choo le wɔsioŋ 1,000 wo, waŋchieeya kpou cho wa a isiooŋ te. Kpundɛla luei naa sioonde laŋ la ve lɛ niŋ te. Sabu cho lɛ wa le sioonde nɔɔ maa hueiyii bɛnduei, lɛŋnde nyiiya o mɛŋndaŋ bɛŋgu leŋ, yiŋnde fula o pembii bandilaa niŋndeŋ, ɔɔ lɛŋnde nyiiyaa leŋ yɔŋul lɛ naa niŋ te. Nuawɔ se mɛɛ o bɛnda le yiyaŋndo maa teleŋndo cho fuuluu, kpundɛlaŋ ndaŋ la dii lɛ niŋ naa, ɔɔ mi la siiŋguu naa ŋnamta le. O ‘boondei hei niŋ naa chalaa Mɛlɛkaa cho va ŋwaŋnda chiee tɛɛŋ’! (Chɔɔmɔŋndo 21:3, 4) Kpaaya Mɛlɛka chɔm o Kiliti niŋndo ke naa tiindaŋndo maa o cho nɔ kpaayaa nyɛ o nyɛ fee choo a teleŋ wɔsila waa pilɛ laŋ.

TOL TAMASI MƐLƐKA NDA CHIISOO KƆƆLI SUŊ SUŊ

17. O nɛi kuɛɛ choo naŋ tuallɛ hau tamasi Mɛlɛkaa kɔɔli nda Chiisu?

17 A tonya, ŋ nɔ kpaaya maa Chɛhowa a Chiisu le kuunaa kpundɛla hueiye, mɛŋndaŋ, lɛŋnde nyiiyaaleŋ a nyɛm cheleŋndoŋ tosa laŋ te. Kɛ ŋ nɔ kpaaya pɔmbɔ. Vɛɛ naŋ soliŋ yɛ ndu kpeku? Nɛiyo opilɛ cho ni, te ŋ tosa pɛ nyɛ Talelaŋ 3:27 (NW) dimi wo kɔɔli. (Nuawɔ.) Te chaaŋaa naa laalaŋnda wa pɛ saŋgaa a bala fondolaŋ, ŋ nɔ miŋ mala nda a nyɛsɔlaa, nduyɛ miŋ dɛɛniaa nda o nɛi iMɛlɛkayaa choo. (Tal. 17:17, NW) Le tamaseliiyo, ŋ nɔla miŋ mala nda le fulaa o kpundɛ yɔŋnuŋ nda wo niŋ. Tueiyɔ nyɛ chua vii pɔnɔɔ wo dimi a kɔllo fau le balikaa malɔɔ teleŋ hueiyii bɛnduei hɔŋ mii tɛɛmbuu chiɛi ndɔɔ wo. Mbo dimi aa “I cho bɔɔ a kɔl kɛndɛ le waa o kɔɔna Chɛhowaa niŋ, o cho ko le mala ŋdial ya sɔla wo le, kɛ le mala iMɛlɛkayaa.” Teleŋ hueiyii bɛnduei tɛɛmbuu chiɛi ndepilɛnɔ yemboo wo, ndoo nɔ lɛ tiindaŋ o tiindaŋ te. Kɛ mɛɛ o sɔla malaa, mbo dimi aa, “Aa ma che suɛi! I sina wɔ pɛŋ nyɛ ya nɔ mi dimi wo le . . . Balika, Chɛhowa!” Ŋ nɔ nyaaloo le waa diompilɛ a chaaŋaa naa laalaŋnda, a buulaŋ le bahawɛila acheleŋnda wa. Nduyɛ sabu tosa miŋ wa a nyaaloo tau wo cho ni maa, Chɛhowa a Chiisu nɔ buulaŋndo kɛsɛ kɛsɛ le wanaa Mɛlɛkaa.

18. Le sabu yɛɛ Chiisu wa yɛ kaamaalaŋ tosaa?

18 Teleŋ Chiisu wa wali pollo tosaa wo, mbo chɔm maa o nɔ “kpaaya Mɛlɛkaa.” Kɛ yɛɛ wa yɛ sabu Chiisoo? Kani bɛɛ ŋ chi ndu kpaaya ndɔɔ soliŋndo kpeku le mbo pɛɛluŋ acheleŋnda o hɔl, ɔɔ mbo nɛŋi ndupila kɔl te. A tonya, kaamaala Chiisu tosalaŋ la chɔm kaala o nɔ le waŋchieeya wo. Ŋ cho isɔɔ a keŋ okɔɔ o buŋgɛi cho lachi ve niŋ.