1. Tera aia iango aomata ibukin te aroaro ae itiaki?

E AKI rangi ni bwabwainaki te aroaro ae te itiaki. E noraki koauan anne n ara bong aikai. N aaba aika bati, e iangoaki te wene ni bure i marenan te aine ma te aine ke te mwaane ma te mwaane ao te wene n taanga i tinanikun te mare bwa aroaro aika riai karaoaia. A boutokaaki naba aroaro aikai ni bwaai ni katanoata ao ni kaakibotu. (TaiAre. 12:8) E taabangaki karaoan te aroaro ae e aki itiaki, n te aro are ko kona n iangoa aei: ‘E boni kona ni maiuakinaki te aroaro ae itiaki?’ Ti aki nanokokoraki n te kaeka aei: Eng, man ana ibuobuoki Iehova ao a kona Kristian ni koaua ni kateimatoa te aroaro ae itiaki.—Wareka 1 I-Tetaronike 4:3-5.

2, 3. (a) E aera bwa e kakawaki buakanan tangirani baika aki itiaki? (b) Tera ae ti na rinanona n te kaongora aei?

² Ma ti riai moa n ataia ae ngkana ti na maiuakina te itiaki, ti riai n rarawa n tangiri baika bubuaka. Iaiangoani baika aki itiaki ao tangirani baika kammaira, ai aron te abea ae kona ni katika nanon te ika, ngaia are e kona ni kaririaki ao ni katikakinako te Kristian ngkana e aki waekoa ni katoki iangoaia. Ti kona ni mwane iai ibukin aki kororaoira ao ni kairaki ni karaoani mwakuri aika aki itiaki. Ni waakinakon te tai, e kona ni  korakora tangirana n te aro are e a bikoukou. Ngaia are, e kona n riki naba anne nakon ana toro Iehova are kani karaoa te baere e tangiria. Eng, ‘e a bungia te bure te kaibwabwaru.’—Wareka Iakobo 1:14, 15.

³ E kananokawaki iaiangoan te bwai ae ko tangiria bwa e kona n riki bwa te bure ae kakaiaki. Ai kaungananora ataan ae ngkana ti na kawakinira man tangirani baika aki itiaki bwa a na aki wakaa i nanora, ti riai n aki karaoa te bwai ae bure, bwa mwina ti na rotakibuaka iai! (IKar. 5:16) Ti na rinanoni bwaai n ibuobuoki aika tenua ake a na buokira ni buakan tangirani baika aki itiaki: ara iraorao ma Iehova, te reirei ni kairiri man ana Taeka ao aia ibuobuoki tarira aika ikawai n te onimaki.

4. E aera bwa e kakawaki kaanian Iehova?

⁴ Bon aei te kaetieti man te Baibara nakoia naake a kani “kaania te Atua” ae kangai: “Kaitiakii baimi . . . ao kaitiakii nanomi.” (Iak. 4:8) Ngkana ti kawakina ara iraorao ma Iehova, ti kakorakoraira ni kakukureia ni maiura ni kabane, n ikotaki naba ma ara iango. Ti tangira ‘nanora ae itiaki’ mani kaatuuan ara iango n te bwai ae itiaki, ae raoiroi ao ae riai ni kamoamoaaki. (TaiAre. 24:3, 4, BG; 51:6; IBir. 4:8) Ni koauana, e atai kabwakara Iehova. E ataia bwa ti kai tangiri baika aki riai. Ma ti ataia naba bwa e kona n nanokawaki iai ngkana ti iaiangoi baika bure, n oneani mwin ae ti na kabanea ara konaa n totokoi. (KBwaai. 6:5, 6) Ti kaungaaki riki bwa ti na kawakin itiakin ara iango ngkana ti iaiangoa koauan aei.

5, 6. E na kangaa te tataro ni buokira ni buakani baika ti tangiri aika aki itiaki?

⁵ Te anga ae kakawaki ibukini kaotan onimakinan Iehova, boni buakanan iango aika aki itiaki rinanon te tataro. Ngkana ti kaania n te tataro, e na boni kaanira. E tituaraoi n anganira taamneina ae raoiroi ike ti a kakorakoraaki iai, bwa ti na motinnanoia ni buakan iango aika aki itiaki ao ni kateimatoa te aroaro ae itiaki. Ngaia are ti bia kakorakoraira ni butiia te Atua bwa ti na kakukureia ni baika ti iaiangoi. (TaiAre. 19:14) Ti nanorinano ni butiia bwa e na tuoi nanora bwa iai “te aro ae buakaka” ni kabane iroura ae nanora, ke aroarora aika aki riai ake a na kairira nakon te bure? (TaiAre. 139:23, 24, BG) Ti katoatai n tataro nakoina ibukini kateimatoaani kakaonimakira n te aro ae eti ngkana ti kaririaki?—Mat. 6:13.

⁶ E bae n rikirake i nanora tangirani mwakuri ake e ribai Iehova mani kaikawaakira ke aroarora rimoa. Ma e kona ni buokira bwa ti na karaoi bitaki aika riai bwa e aonga n teimatoa ni butimwaea ara beku ibukina. E nora naba aei te Uea ae Tawita. Imwin are e wene ni bure ma Bata-teba, e butiia Iehova ni kangai: “Karika te nano ae itiaki i nanou ao ko na manga karaoa te tamnei ae botumwaka i nanou.” (TaiAre. 51:10, 12, BG) E kona karaoan te bure ni kamamaraa rabwatara, ma e kona Iehova n anganira te nano ae raoiroi, ae te ongeaba nakoina. E ngae naba ngkana a a wakaa i nanora iango aika bure ao n taoni nako ara iango aika itiaki, ma ti kona ni buokaki iroun Iehova bwa ti na ongeaba n ana tua ao ni kabwaia ngkana ti maiuakin. E kona n totokoi bwaai nako aika karuanikai ake ti tauaki iai.—TaiAre. 119:133.

7. E na kangaa Ana Taeka te Atua ni kamanoira man iaiangoan baika aki itiaki?

⁷ E kona Iehova ni kaekai ara tataro ni bubutii rinanon ana Taeka ae te Baibara, ibukina bwa e “itiaki moa” te wanawana ae n Ana Taeka te Atua. (Iak. 3:17) E kona ni  buokira warekan te Baibara ni katoabong ao kananoan ara iango iai, bwa ti na kawakinira n aki iangoi baika aki itiaki. (TaiAre. 19:7, 11; 119:9, 11) Irarikin anne, iai katoto n te Baibara ao te reirei ni kairiri ae kakawaki ae kona ni buokira bwa ti na aki mwane n iaiangoi baika ti tangiri aika aki itiaki.

8, 9. (a) Tera ae e kaira te rorobuaka temanna bwa e na irekereke ma te aine ae kabekaau? (b) Ti na kangaa ni mutiakina te katoto ibukin te kauring ae n Taekan Rabakau mwakoro 7, ni baika riki n taai aikai?

⁸ Ti wareka ae kangai n Taekan Rabakau 5:8, (BG): “Kararoa kawaim mairoun [te aine ae kabekaau], ao tai kaania mataroan ana auti.” E karuanikai aki mutiakinan te reirei ni kairiri aei n aroni kaikonakana n Taekan Rabakau mwakoro 7, are ti wareka iai taekan te rorobuaka are e rinanon te kawai n rirarikin ana auti te aine ae kabekaau. E a boni bong te tai anne. N rokona i tuta ni kawai ao e kawaraki iroun neierei ma ana kunnikai ae kabwakabwaka. E taua te rorobuaka arei ao e kaboria ma ngaia. E taetae ni kababa neiei ni kauekea nanon teuaei nakon tangiran te bwai ae e aki kona n totokoia. A a boni karaoa te wene ni bure. Ni koauana, e aki mwananga te rorobuaka aei bwa e na karaoa te aroaro ae aki itiaki. E karako wanawanana ao e aki karaoa ana motinnano ae raoiroi. E ngae n anne, e na rinanoni kakaiakin uaan ana mwakuri. Ma  ngke arona bwa e ataa te kangaanga, e na boni kararoaa neiei!—TaeRab. 7:6-27.

⁹ Tao ti kona naba n taai tabetai ni kaotiota te aroaro ae aron anne ngkana ti aiwaa nakon taabo aika karuanikai, ake a kona ni kauekei iango aika bubuaka. Te katoto, n te bong ao e aki kamatoaaki katabuani matakuakinani burokuraem ake n te terewitin. Ma tera arora ngkana ti aki toki ni karabaira ni mataku ni burokuraem ake n te intanete? Tao ti kona naba ni kabonganai taabo ni maroro ke taabo aika kakawaraki n te intanete ae e kaungaaki iai matakuakinan te bwaitingako ke katanoata tabeua aika aki raraoi. Tiaki bwa aaro akanne a kona ni kauekea i nanora iangoani baika aki raraoi ao ni kamemeerea arora ni kateimatoa te aroaro ae itiaki?

10. E aera bwa e karuanikai te nano ni kaitaataan? (Nora te taamnei ni moan te kaongora aei.)

¹⁰ Te anga teuana ae ti buokaki iai man te Baibara, bon anganakira te reirei ni kairiri ibukin arora nakoia aomata nako. (Wareka 1 Timoteo 5:2.) Bon akea taekan te nano ni kaitaataan n te reirei ni kairiri anne. A iangoia tabeman bwa e aki karuanikai aron tein te rabwata, kakammwakurina, taraan te aomata ma te mata ni kabwakabwaka, ngkai a aki irekereke ma ringan rabwatan te aomata. Ma te nano ni kaitaataan ke katomaan tabon te aomata, e na kona ni kauekei iango aika aki itiaki ao ni kairiko nakon te wene ni bure. Ngkai e a tia n riki mai mwaina ao e kona naba ni manga riki.

11. Tera reireiara man ana katoto ae tamaroa Ioteba?

¹¹ E nanowanawana ni kaineti ma aei Ioteba. E rawa nakon ana kakorakora buun ana toka ae Botiba, are e kataia ni kabwakabwakaa. Ma e aki bwara nanon neiei. E katoabong n tuangnga bwa e na mena i rarikina. (KBwaai. 39:7, 8, 10) N aron ae taekinna temanna te tia rabakau i aon te Baibara, e kataia buuni Botiba ni kangai: “‘Tiiku ma ngai teutana te tai,’ ao e kantaningaia bwa e na biririmoa [Ioteba] ni karaoa nanona.” Ma e motinnanoia Ioteba bwa e na aki kaungaaki ke ni kairaki nanona n ana waaki ni kabwakabwaka neiei. E rawa nakon ana aanga ni kaitaataan neiei ao e aki naba katoma tabona. Ngaia are, e totokoi iango aika bure ni kabane bwa a na aki wakaa i nanona. E waekoa ni karaoa te bwai teuana Ioteba ngke e kairoro neiei bwa e na wene n taanga ma ngaia. ‘E katuka ana kunnikai teuaei i nanoni bain neierei, ao e biri n oti nako.’—KBwaai. 39:12, BG.

12. Ti na kangaa n ataia bwa e kona n rotaki nanora n te baere ti taraia?

¹² Ti kauringaki naba n te Baibara karuanikain tarataraan te bwai ae na mwamwanaa nanora. E kona ni kauekea ke ni kakorakoraa tangirani baika kammaira. E kauring Iesu bwa “ane teimatoa n tarataraa te aine n iango i nanona bwa e kani wene n taanga ma ngaia, ao e a tia ni wene ni kimoa ma ngaia i nanona.” (Mat. 5:28) Uringa te baere riki iroun te Uea ae Tawita. “E nora te aine temanna mai aon akun te auti ngke e tebotebo.” (2 Tam. 11:2, BG) E kabwaka bwa e aki tannako ao e aki kaatuui ana iango ni bwaai tabeua. Anne bukina ngke e a tangira te aine ae iai buuna ao e a wene ni bure ma ngaia.

13. E aera bwa ti riai ni ‘karaoa te berita ma matara,’ ao tera ae e irekereke naba iai?

¹³ Ngkana ti kani buakan iango aika aki itiaki, ti riai ni ‘karaoa te berita ma matara,’ n aron Iobi are e kakaonimaki. (Iobi 31:1, 7, 9, BG) Ti riai n iangoa raoi kabonganaani matara ao n aki kariaia taraan te aomata temanna ma te mata ni kaitaataan. E irekereke naba iai ma aki taraan taamnei aika a kabwakabwaka n te kaombiuta, ni baaba ni kaongora ibukini katanoata, tinanikun te maekatin ke taabo riki tabeua.

14. Ti na kangaa ni kakabwaiaaki n te reirei ni kairiri ibukini kateimatoaan te aroaro ae itiaki?

 ¹⁴ Kakorakorako ni buakan tangirani baika bure n te tai naba anne, ngkana iai iroum baika a tia n taekinaki aikai. Nanorinano ni butimwaea te reirei ni kairiri man te Baibara, are ko na buokaki iai n rarawa ni karaoa ae bure ao ni kateimatoa te aroaro ae itiaki.—Wareka Iakobo 1:21-25.

15. E aera ngkai e kakawaki ukeran te ibuobuoki ngkana ti kabokorakora ma tangirani baika aki itiaki?

¹⁵ Bon taan ibuobuoki naba raora ni Kristian ngkana ti kabokorakora ma tangirani baika kammaira. Ni koauana, e aki bebete maroroakinan am kangaanga ae aron anne ma tabemwaang. Ma ti kona ni katanaki man iaiangoani baika bure, ngkana ti ninikoria ni maroroakinna ma tarira aika ikawai n te onimaki. (TaeRab. 18:1; Ebera 3:12, 13) E kona ni buokira te tari ae ikawai ni bwaai n taamnei n atai baika buakaka aika ti aki nori ngkana ti maroroakini mamaarara nakoina. E buokira naba aei bwa ti na karaoi bitaki aika riai, bwa ti aonga n teimatoa n tangiraki iroun Iehova.

16, 17. (a) A na kangaa unimwaane ni buokia naake a kabokorakora ma tangirani baika aki itiaki? Kaota te katoto. (b) Bukin tera bwa a riai ni waekoa naake a mamatakuakina te bwaitingako ni karekea buokaia?

¹⁶ Bon taani buokira ni koaua unimwaane n te ekaretia. (Wareka Iakobo 5:13-15.) E kabokorakora ma tangirani baika bure i nanon ririki aika bati, te rorobuaka temanna i Brazil. E taku: “I ataia ae e aki kukurei Iehova n au iango, ma I rangi ni maamaa ni maroroakina au namakin aei ma tabeman.” Ma e tabeakinna unimwaanen ana ekaretia temanna ao e kaungaa bwa e na karekea buokana irouia unimwaane. E ururing rikaaki teuaei ni kangai: “I mimi n aia akoi, aia tangira ao aroia n oota irou ae I aki kantaningaa karaoana nakoiu. A kakauongo raoi n au kangaanga. A kabongana te Baibara ni kakoauaa iai ana tangira Iehova ibukiu ao a tataro ma ngai. Anne are e a bebete riki irou butimwaean te reirei ni kairiri n te Baibara are a anga.” Imwin noran te rikirake ae raoiroi n te onimaki i nanon ririki aika bati, e a taku: “I a ota ngkai ni kakawakin ukeran te ibuobuoki, n oneani mwin ae ti na kataia n uotii oin ara kangaanga.”

¹⁷ E kakawaki ukeran te ibuobuoki ngkana boton tangirani baika aki itiaki, boni matakuakinan te bwaitingako ae te aroaro ae e aki itiaki. Ngkana ko katikua n te tai ae rangi ni maan, e na korakora riki ruanikaim iai bwa e na rikirake te kaibwabwaru anne ni ‘bikoukou ao e na bungia te bure,’ are a na maraki iai tabeman ao e na kabuakakaaki iai aran Iehova. A kairaki bwa a na butimwaea te ibuobuoki ae tatangira ana toro Iehova aika bati, ngkana a tangiria ni kakukureia ao n teimatoa n tiku n te ekaretia ni Kristian.—Iak. 1:15; TaiAre. 141:5; Ebera 12:5, 6. 

18. Tera ae ko motinnanoia?

¹⁸ E boni kakatonga Iehova n noriia ana toro aika kakaonimaki ni kakorakoraia ni kawakin itiakin aia iango, ao ni maiuakin ana reirei ni kaetieti aika raraoi, e ngae ngkai e tabe n ririkirake te buakaka n ana aonnaba Tatan! Ti bia motinnanoia ni kabane bwa ti na kaania Iehova, ao ni butimwaei ana kaetieti rinanon ana Taeka ao te ekaretia ni Kristian. E na reke te raunnano ao te mataniwi n nano ae itiaki ngkai, ngkana e kateimatoaaki te aroaro ae itiaki. (TaiAre. 119:5, 6) Ngkana e a kamaunaaki Tatan n te tai ae na roko, ti na kukurei ni maeka n aki toki n te aonnaba ae akea iai ana kariri.