1. Andũ ma nthĩ ĩno mendete mwĩkalĩle ũilyĩ ata?

ANDŨ aingĩ nthĩ ĩno mayonaa mwĩkalĩle mũthũku ta kĩndũ. Na mũno mũno ũmũnthĩ nĩ kũthũku vyũ. Nthĩnĩ wa nthĩ mbingĩ andũ mayonaa ta thĩna aũme kũtwaa aũme, kana aka kũtwaa aka, kana o na mũndũ kũkoma na ũngĩ ũtatwaanĩte nake. O na matukũ aa matangaso ma viasala na maũndũ angĩ ta mbathi na sinema mausĩe ũlaalai. (Sav. 12:8) Mwĩkalĩle mũthũku ũtambĩte kĩla vandũ ũkethĩa o naku nĩkwĩkũlya atĩĩ, ‘Nĩvatonyeka mũndũ akekala e na mwĩkalĩle mũtheu?’ Ithyĩ no tũsũngĩe tũte na nzika tũkasya ũũ: Ĩĩ, kwa vinya wa Yeova, Aklĩsto ma w’o no methĩwe na mwĩkalĩle mũtheu.—Soma 1 Athesalonika 4:3-5.

2, 3. (a) Nĩkĩ nĩ ũndũ wa vata mũno tũkatata ũndũ tũtonya tũikethĩwe na mĩmeo mĩthũku? (b) Twĩĩmanyĩsya kyaũ ĩsomonĩ yĩĩ?

² Ĩndĩ mbee twaĩle kũmanya kana nĩ kenda twĩthĩwe na mwĩkalĩle mũtheu, no nginya tumanwe vyũ na mĩmeo mĩthũku. O tondũ kasamũ ke ndoanonĩ katonya kwendeesya ĩkũyũ na kũyĩkusya, now’o mesilya mavuku na mĩmeo mĩthũku yĩkanaa na Mũklĩsto alea kũmĩvetanga mĩtũkĩ. Nũndũ twĩ ene naĩ, nĩ laisi tũkendeew’a nĩ mesilya ta asu na mĩmeo ta ĩsu na nũndũ wa ũu tũkethĩwa twĩ vakuvĩ vyũ kwĩka naĩ. Ĩtina wa kavinda mĩmeo ĩsu ya naĩ nĩtonya  kwĩthĩwa na vinya ũkethĩa no ta yaya ĩvu ngoonĩ. Vavikwa vau, o na mũthũkũmi wa Yeova akwata kamwanya nĩ laisi akeka naĩ ĩla wĩkalaa aimĩsũanĩa. Nĩkyo kĩtumi Mbivilia yasyaa: “Ĩtomo . . . yĩsyaaa naĩ.”—Soma Yakovo 1:14, 15.

³ Nũseo tũkasũanĩa ũndũ kwĩthĩwa na mũmeo mũthũku o na ethĩwa no kwa kavinda kũtonya kũtuma twĩsa kwĩka naĩ ngito. Ĩndĩ kĩndũ kĩla kĩtwĩkĩaa vinya nĩ kũmanya kana twasiĩĩa mĩmeo mĩthũku ndĩkekinyĩe ngoonĩ sitũ, ti lasima twĩse kwĩthĩwa na mwĩkalĩle mũthũku kana tũkwatwe nĩ mathĩna ala makwataa ala me na mwĩkalĩle mũthũku. (Aka. 5:16) Ekai ĩndĩ tũsisye maũndũ atatũ matonya kũtũtetheesya tũsiĩĩe mĩmeo mĩthũku ndĩkekinyĩe ngoonĩ. Maũndũ asu nĩ: ngwatanĩo yitũ na Yeova, ũkany’o ũla Ndeto yake ĩtũnengae, na ũtethyo ũla Aklĩsto ala mamũthũkũmĩte kwa ĩvinda ĩasa matũnengae.

4. Nĩkĩ nĩ ũndũ wa vata tũmũthengeee Yeova?

⁴ Mbivilia ĩtavĩtye ala mekwenda ‘kũmũthengeea Ngai’ atĩĩ: “Thambyai moko menyu, . . . na mũithesya ngoo syenyu.” (Yak. 4:8) Ethĩwa nĩtwonaa ngwatanĩo yitũ na Yeova yĩ ya vata, tũkatataa kĩla kyonthe tũkwĩka kĩthĩwe nĩkĩũmwendeesya, o na ethĩwa nĩ kĩla tũũsũanĩa. Wendi witũ nĩ kwĩkala na “ngoo ntheu” kwa kũsũanĩaa mũno maũndũ ala matheu, maseo, na me na ndaĩa. (Sav. 24:3, 4; 51:6; Avi. 4:8) Nĩ w’o kana Yeova nũeleawa ithyĩ twĩ andũ me naĩ. O na nĩwĩsĩ kana no tũkwatwe nĩ mĩmeo mĩthũku. Ĩndĩ ithyĩ nĩtwĩsĩ kana nĩwĩw’aa woo ĩla twaeka mosũanĩo mathũku ilĩkonĩ sitũ vandũ va kwĩkĩa kĩthito tũmavete. (Mwa. 6:5, 6) Kwĩkĩa kĩu kĩlĩkonĩ nĩkũtumaa tũtw’a vyũ kũtata ũndũ tũtonya tũsũanĩae maũndũ matheu.

5, 6. Mboya ĩtonya kũtũtetheesya ata tũsiĩĩe mĩmeo mĩthũku?

⁵ Ũndũ ũmwe wa vata tũtonya kwĩka tũkonany’a nĩtũmwĩkwatĩtye Yeova na ngoo yonthe nĩ kũwetaa mboyanĩ sitũ kana nĩtũkwenda kũkĩlya vinya mosũanĩo mathũku. Ĩla twamũvoya Yeova twĩthĩawa tũimũthengeea, nake nũtũthengeeaa. Nũndũ wa ũu, nũtũnengae nesa veva wake mũtheu. Veva ũsu nũtũnengae vinya wa kũvetanga vyũ mesilya mathũku na wa kwĩthĩwa na mwĩkalĩle mũtheu. Kwoou ekai ĩla tũũmũvoya Ngai tũkamũtavasya kana nĩtũkwenda mũno mosũanĩo ma ngoo sitũ mamwendeesye. (Sav. 19:14) Kwa ngelekany’o, ĩla tũũvoya nĩtwĩnyivasya tũkamwĩsũva atũthiane nĩ kana amanye ethĩwa twĩ na mĩmeo mĩthũku ngoonĩ sitũ ĩla ĩtonya kũtuma twĩsa kwĩka naĩ? (Sav. 139:23, 24) Ithyĩ nĩtũkothaa kũmwĩsũva atũtetheesye twĩkale twĩ aĩkĩĩku ĩla twakomana na matatwa?—Mt. 6:13.

⁶ Ũndũ tũeetwe vamwe na mwĩkalĩle witũ wa tene nitonya kwĩthĩwa itumĩte tũkwatwa nĩ wendi wa kwĩka maũndũ ala Yeova ũmenete. Ĩndĩ o na twĩthĩwe tũeetwe ata kana twaĩ na mwĩkalĩle ũilyĩ ata, Yeova nũtonya kũtũtetheesya twĩke moalyũku nĩ kana tũendeee kũmũthũkũma ũndũ vaĩle. Mũsumbĩ Ndaviti nĩweesĩ kana Yeova nũtonya kũmũtetheesya. Kwa ngelekany’o, ĩla walaalaie na Mbathi-sieva amwĩsũvie Yeova akĩmwĩa: “Mbũmbĩa ngoo ntheu; na tũnga ĩngĩ veva wa w’o nthĩnĩ wakwa.” (Sav. 51:10, 12) O na kau mũmeo wa naĩ nũtonya kũemeea mũno mĩĩ yitũ, Yeova nũtonya kũtũnenga veva, kana wendi, wa kũmwĩw’a. O na ethĩwa mĩmeo mĩthũku nĩyĩkinyĩĩte vyũ ngoonĩ sitũ ũkethĩa o na nĩkũsiĩĩa mesilya matheu, Yeova nũtonya kũtũtetheesya tũkwate mĩao yake na tũivota kũmĩatĩĩa thayũnĩ witũ. E na vinya wa kũsiĩĩa mũmeo o na wĩva mũthũku ndũkasumbĩke ngoo sitũ.—Sav. 119:133.

7. Nĩ kwa nzĩa yĩva Ndeto ya Ngai ĩtonya kũtũtetheesya tũikasũanĩe mosũanĩo mathũku?

⁷ Ĩla twamũvoya Yeova atũtetheesye, nũtonya kũtũmĩa Ndeto yake, Mbivilia, kũtũsũngĩa. Ũĩ ũla wĩ Ndetonĩ ya Ngai “mbee nĩ mũtheu.”  (Yak. 3:17) Kwondũ wa ũu, twasoma Mbivilia kĩla mũthenya na twasũanĩa mũno kĩla tũũsoma, tũkeethĩawa tũtonya kũsiĩĩa mosũanĩo mathũku maikalike ilĩkonĩ sitũ. (Sav. 19:7, 11; 119:9, 11) Na ũndũ ũngĩ nĩ kana Mbivilia nĩtũnengete mokany’o mana na ĩkaweta ngelekany’o sya andũ ila itonya kũtũtetheesya tũikaemeewe nĩ mĩmeo mĩthũku.

8, 9. (a) Nĩ kyaũ kyatumie mwanake ũmwe ekwatany’a na mũndũ mũka kĩlaalai? (b) Ngelekany’o ĩla yĩ ĩvukunĩ ya Nthimo kĩlungu kya 7 ĩtonya kũtũtethya ata ũmũnthĩ?

⁸ Ĩandĩko ya Nthimo 5:8 yĩtwĩĩte ũũ: “Veta mũendele waku kũasa [na mũndũ mũka kĩlaalai], na ndũkathi vakuvĩ na mũomo wa nyũmba yake.” Ũthũku wa kũvũthya ũtao ũsu nũwetetwe ĩvukunĩ ya Nthimo kĩlungu kya 7. Kĩlungu kyu kĩeleetye ĩũlũ wa mwanake ũmwe waendie kũtembeangĩla vakuvĩ na nyũmba ya mũndũ mũka kĩlaalai. Aithi vau kwaĩ kũnambĩĩa kũya ũmololi. Akilyĩ kũvika vala kasĩla kala waatĩĩe kekotete, nĩwatumũiw’e nĩ ũla mũndũ mũka kĩlaalai. Mũndũ mũka ũsu nũtonya kwĩthĩwa eekĩĩte ngũa naĩ ũkethĩa no ta mũthei. Nĩvo ĩndĩ ũ mũndũ mũka wamwĩkũmbĩlile na amũmumunya. Kavindanĩ kau nĩwambĩĩe kũmũsesenga na ndeto syĩ mũyo ila syatumie mwanake ũsu akwatwa nĩ mũmeo weethĩa o na ti ta ũũsiĩĩa. Mũthya woo mesie kũlaalaa. No laisi ũkethĩa mwanake ũsu ndavangĩte kwĩka ũlaalai. Ĩndĩ kĩla kyamũlikilye thĩnanĩ nĩ kwaa ũmanyi na kĩlĩko. Ĩndĩ o na vailyĩ ũu, ndaĩ alea kũkwatwa nĩ mathĩna nũndũ wa naĩ ĩla weekie.  Kavaa keka ndaathengeanĩa na mũndũ mũka ũsu!—Nth. 7:6-27.

⁹ Ĩkũlyo nĩ atĩĩ, Nĩvatonyeka mavinda amwe o naitũ tũkaema kũtũmĩa kĩlĩko, na o ta mwanake ũsu tũyĩlikya kũndũ kũthũku kũtonya kũtuma tũkwatwa nĩ mĩmeo ĩtaĩle? Kwa ngelekany’o, mavinda amwe ĩla kwatuka mũno isese sya televiseni nitonya kũete ivĩndĩ itesa kũete mũthenya. Nata ethĩwa mavinda amwe wĩa witũ nĩ kũtindĩa kũvĩndũa isese sya televiseni, o twauma kĩĩ tũithi kĩla kĩngĩ? Kana mavinda angĩ nĩtũtonya kũvingũa isese sya Indaneti o na tũtesĩ nĩ ũvoo wĩva tũkwĩthĩa vau, kana tũkethĩwa na kĩmanyĩo kya kũlika isesenĩ sya kũea ngewa Indanetinĩ vamwe na isese ingĩ ila itonya kwĩthĩwa iitũthokya twĩloele mavisa ma ũlaalai kana o maũndũ angĩ makonetye kũmanyana kĩ-mwĩĩ. Kwoou no twĩkũlye-ĩ, ‘Nĩvatonyeka mavinda ta asu tũkona kĩndũ kĩtonya kũtuma mĩmeo mĩthũku yũkĩla, na nũndũ wa ũu ũyĩthĩa ti laisi twĩkalye mwĩkalĩle witũ wĩ mũtheu?’

10. Nĩkĩ ti ũseo kũvũĩaa andũ angĩ ngũĩ nthũku? (Sisya visa ĩthangũnĩ ya 13.)

¹⁰ Mbivilia nĩsyokete ĩkatũtetheesya kwa kũtũtavya ũndũ aũme maĩle kwĩkalany’a na aka na ũndũ aka maĩle kwĩkalany’a na aũme. (Soma 1 Timotheo 5:2.) Vate nzika ũtao ũsu nũtũvatĩte kũvũĩa ngũĩ nthũku mũndũ tũtatwaanĩte nake. Amwe nĩmatonya kwasya kana ti ũthũku kũtemethya mũndũ itho kana kwĩkany’a maũndũ kwa nzĩa ĩkwonany’a nĩ ta ũũmwenda. Maasya ũu ti ũthũku atĩ nũndũ ndwĩthĩawa ũnamũvũũsya vandũ. Ĩndĩ kũvũĩanĩa ngũĩ nthũku nĩkũtonya kũtuma mwambĩĩa kũsũanĩa maũndũ mate maseo, na mũthya mũyĩsa kwĩthĩa mwĩkie ũlaalai. Ti atĩ ũsu nĩ ũndũ ũtaaĩkĩka. Nĩwĩkĩkĩte, na no wĩkĩke ĩngĩ.

11. Yosevu atũtiĩe ngelekany’o yĩva?

¹¹ Yosevu nĩwatũmĩie ũĩ ĩla wakomanie na ũndũ ta ũsu. Ĩvinda yĩmwe ĩla kĩveti kya vwana wake, Votivali, kyatatie kũmũsesenga makome ĩmwe, Yosevu nĩwaleile. Ĩndĩ kĩveti kyu kĩyaaekela vau. Kyaendeeie kũmũsesenga mũthenya na mũthenya mekalange ĩmwe. (Mwa. 39:7, 8, 10) Mũsomi ũmwe wa Mbivilia aandĩkie kana kĩveti kya Votivali no ũndũ ũmwe na kyeeaa Yosevu atĩĩ: “‘Twĩkalange o vanini twĩ elĩ,’ kĩyĩkwatya kana meeka ũu [Yosevu] nũkwambĩĩsya i ngewa.” Ĩndĩ Yosevu nĩwatw’ĩte kana ndakaaĩsa kwĩtĩkĩlana nakyo, na ndaketĩkĩla kĩendeee na ngewa isu kyaĩ nasyo. Ndaaĩtĩkĩla kĩmũvũĩe ngũĩ na ndaaenda kũkĩvũĩa ngũĩ, na kwondũ wa ũu asiĩĩa ngoo yake ndĩkalike mũmeo o na ũmwe mũthũku. Na ĩndĩ ĩla kyatatie kũmũkwata na vinya, Yosevu oosie ĩtambya ateũtindĩa. Mbivilia yaĩtye ũũ: “Na atia ngũa yake kw’okonĩ [kwakyo], na akuthũka athi nza.”—Mwa. 39:12.

12. Twĩsĩ ata kana maũndũ ala tũũsisya no manange ngoo sitũ?

¹² O na ĩngĩ Mbivilia nĩtũkanĩtye tũikaeke metho maitũ manange ngoo sitũ. Mũndũ ũteanĩawa na wĩkĩasya metho o ũla woona no akwatwe nĩ mũmeo ũtaĩle wa kũkoma na asu ũkwona kana akatuma mũmeo ũsu ũmũsembya mũno. Yesũ atũkanisye ũũ: “Kĩla mũndũ ũsyaasya mũndũ mũka na kũmwĩw’ĩa mũmeo nĩweka ũlaalai nake ngoonĩ yake.” (Mt. 5:28) Kwalilikana ũndũ Mũsumbĩ Ndaviti weekie mũthenya ũmwe ĩla wambatie kĩalanĩ kya nyũmba yake. Mbivilia yaĩtye kana “e kĩalanĩ [nĩwoonie] mũndũ mũka akĩthamba.” (2 Sam. 11:2) Ĩndĩ ĩla woonie ũu ndaasisya ũtee na akakwatya maũndũ angĩ. Nũndũ wa ũu nĩwambĩĩe kwenda mũndũ mũka ũsu o na kau aĩ kĩveti kyeene, na esa kwĩka ũlaalai nake.

13. Nĩkĩ twaĩle ‘kũtianĩa ũtianĩo na metho maitũ,’ na nzĩa ĩmwe ĩtonya kwonany’a kana nĩtwĩkĩte ũu nĩ yĩva?

¹³ O tondũ Yovu weekie, twenda tũikasũanĩae maũndũ mavuku, no nginya ‘tũtianĩe ũtianĩo na metho maitũ.’ (Yovu 31:1, 7, 9) No nginya tũtw’e kuma ngoonĩ kũsiĩĩa metho maitũ maikasisye mũndũ ũngĩ na kũmwĩw’ĩa mĩmeo. Ũndũ ũmwe tũtonya kwĩka tũsiĩĩe metho maitũ nĩ kũtataa tũkasisya ũtee ĩla twoona  mavisa matonya kũtũamũkĩsya mĩmeo mĩthũku matw’ĩke maumĩla kombiũtanĩ, twamona nzĩanĩ mambĩtwe ivwaũnĩ, kana me kavanĩ sya makaseti, kana o kũndũ kũngĩ.

14. Twaĩle kwĩka ata ethĩwa twĩenda kwĩkala na mwĩkalĩle mũtheu?

¹⁴ Ethĩwa katĩ wa maũndũ ala mawetwa vau ĩũlũ ve ũmwe we mwene weew’a waũtina, na woona waĩle kwongela kĩthito nĩ kana ũkĩlye vinya mĩmeo mĩthũku, osa ĩtambya ũtekwananga saa. Atĩĩa ũtao wa Ndeto ya Ngai kuma ngoonĩ. Ũtao ũsu nĩw’o ũtonya kũũtetheesya ndũkalike naĩnĩ, na kwa nzĩa ĩsu mwĩkalĩle waku ũkeethĩawa wĩ mũtheu.—Soma Yakovo 1:21-25.

15. Nĩkĩ twaĩlĩte kũkũlya tũtetheew’e ethĩwa nĩtũkwĩw’a tũiemeewa nĩ mĩmeo mĩthũku?

¹⁵ Ethĩwa ngoonĩ sitũ nĩtũkwĩw’a tũiemeewa nĩ mĩmeo mĩthũku, Aklĩsto ala angĩ no matũtetheesye. Ũw’o nĩ kana kwĩ nthoni mũno kũelesya mũndũ maũndũ ta asu. Ĩndĩ twoosa vinya na twakũlya Mũklĩsto ũmũthũkũmĩte Yeova kwa ĩvinda ĩasa atũnenge ũtao, ũkeethĩa ti laisi tũkekenga kana mĩmeo ĩla twĩ nayo ti mĩthũku mũno. (Nth. 18:1; Aevl. 3:12, 13) Twatavya Mũklĩsto ta ũsu thĩna witũ, nũtonya kũtũtetheesya tũkona mawonzu tũteeĩsĩ kana twĩ namo. Twoona mawonzu asu no tũmanye nĩ moalyũku meva tũtonya kwĩka nĩ kana Yeova aendeee kũtwenda.

16, 17. (a) Nĩ kwa nzĩa yĩva atumĩa matonya kũtetheesya ala maemeewe nĩ mĩmeo mĩthũku? Nengane ngelekany’o. (b) Nĩkĩ nũseo ala meloelaa mavisa ma ũlaalai makamantha ũtethyo mĩtũkĩ ũndũ vatonyeka?

¹⁶ Atumĩa ma kĩkundi nĩmatonya kũtũtetheesya mũno. (Soma Yakovo 5:13-15.) Kwa ngelekany’o, ve mwanake wĩkalaa Brazil ũla waemeewe nĩ mĩmeo mĩthũku kwa myaka mingĩ. Mwanake ũsu easya: “Nĩneesĩ maũndũ ala nasũanĩaa mayamwendeeasya Yeova, ĩndĩ neew’aa nthoni mbingĩ sya kũelesya angĩ ũndũ neew’aa.” Ĩndĩ ũseo mũtumĩa ũmwe wa kĩkundi kyake nĩwookie vala ũĩ na amwĩkĩa vinya amanthe ũtethyo. Mwanake ũsu awetete ũũ: “Naseng’iw’e mũno nĩ ũndũ atumĩa asu mambosie nesa. Mambosie nesa vyũ na mangelewa nesa o na kwĩ ũndũ nataĩaa. Meethukĩĩisye mathĩna makwa nesa mũno. O na nĩmatũmĩie Mbivilia mandĩkĩĩthya kana Yeova no wambendete, na nĩmavoyie nakwa. Kĩu meekie kyatumie nĩtĩkĩla na mĩtũkĩ ũtao ũla manengie kuma Mbivilianĩ.” Yu ĩtina wa myaka mingĩ na ĩtina wa kwĩka maendeeo easya atĩĩ: “Nĩnĩmanyĩte vata wa kwĩtya ũtethyo vandũ va kũthĩĩkana na mathĩna maitũ twĩ ithyoka.”

¹⁷ Ethĩwa wĩ na mĩmeo mĩthũku nũndũ nĩwĩthĩawa na kĩmanyĩo kya kwĩloela mavisa ma ũlaalai, wĩ na kĩtumi kĩnenange kya kũmantha ũtethyo. Naku wekala mũno ũtekũmantha ũtethyo ũkeethĩwa wĩ mũisyonĩ mũnene. Mũisyo ũsu nĩ kana mĩmeo ĩsu mĩthũku ĩkesa ‘kũya ĩvu na ĩisyaa naĩ,’ na naĩ ĩsu ĩkatuma angĩ maũmĩa na ĩituma andũ mavũthya ĩsyĩtwa ya Yeova. Athũkũmi aingĩ ma Yeova nĩmetĩkĩlĩte kũtetheew’a nũndũ me na wendi wa kũmũtanĩthya Yeova na mayendaa kũtia kĩkundi kya Kĩklĩsto.—Yak. 1:15; Sav. 141:5; Aevl. 12:5, 6.

18. We ũtw’ĩte kwĩka ata?

¹⁸ Nũndũ andũ ma nthĩ ĩno ya Satani maendeee kwĩthĩwa na mĩkalĩle mĩthũku vyũ, no nginya Yeova akethĩwa atanaa mũno oona andũ make meyumĩtye mamũthũkũme na matatĩte ũndũ matonya masũanĩe maũndũ matheu, na mekalĩte kwosana na ũndũ wendaa! Nũndũ wa kĩtumi kyu, ekai kĩla ũmwe witũ atw’e kwĩthĩwa na ngwatanĩo nzeo na Yeova na kwĩtĩkĩla ũkany’o ũla ũtũnengae aitũmĩa Ndeto yake na kĩkundi kya Kĩklĩsto. Naitũ tweethĩwa na mwĩkalĩle mũtheu, tũkekalaa twĩ eanĩe na tũuĩtye. (Sav. 119:5, 6) Na ĩndĩ ĩla Satani ũkanangwa, tũkakwata mwanya mũseo wa kwĩkala tene na tene kũũ nthĩ kũte na andũ matonya kũtwasya.