1. Na cava e yaco ena 66 G.V.? (Raica na imatai ni iyaloyalo.)

RAITAYALOYALOTAKA mada ni o dua na lotu vaKarisito o vakaitikotiko e Jerusalemi ena 66 G.V. Levu sara na ka e yaco tiko ena koro qo. Kena imatai, o Florus na vakailesilesi ni Roma e kauta e 17 na taledi siliva mai na katonicau tabu ena valenisoro. Sega ni bera nira vala na Jiu, era vakamatei ira na sotia ni Roma e Jerusalemi, ra vakaraitaka kina nira sega ni via vakarurugi vei Roma. E vuki totolo o Roma. Ena loma ga ni tolu na vula, era tadu yani e 30,000 na sotia, e liutaka na turaga ni Roma e kovana ni Siria o Sesio Qalusi. Totolo ga nodra curu yani na sotia ena veivanua voleka kei Jerusalemi, ra qai dro ena lomanibai ni valenisoro na Jiu era veivorati tiko. Era tekivu kaba sara na sotia ni Roma na taudaku ni bai ni valenisoro! Era taqaya na tiko ena loma ni koro. Vakacava ni o sa raica tiko na veika qo?

2. Na cava mera cakava na lotu vaKarisito ena 66 G.V.? Era cakava vakacava?

² O nanuma sara na vosa i Jisu e vola o Luke: “Ni dou raica  ni sa wavokiti Jerusalemi na mataivalu, dou kila ni sa vakarau vakalalai.” (Luke 21:20) Ia o na rairai taroga, ‘Au na muria vakacava na ivakaro oya?’ E tukuna o Jisu: “Mera dro sara ina veiulunivanua o ira na tiko e Jutia, mera biubiu tale ga na tiko e Jerusalemi, mera kua tale ni curu mai o ira na tiko ena taudaku ni koro.” (Luke 21:21) Rawa vakacava mo dro nira wavoliti Jerusalemi tu na sotia ni Roma? E yaco e dua na ka veivakurabuitaki. O raica sara ga nira sa tekivu suka na sotia ni Roma! Me vaka ga e parofisaitaki, e “vakalekalekataki” na nodra ravuravu. (Maciu 24:22) Sa gauna sara ga qo mo muria kina na ivakasala i Jisu. O dro totolo sara ina veiulunivanua ena tai adua ni Uciwai na Joritani, ra dro tale ga na lotu vaKarisito yalodina era tiko ena loma ni koro kei na veivanua voleka. * Ena 70 G.V., e gole mai Jerusalemi e dua tale na mataivalu ni Roma qai vakarusa. Ia o vakabulai ni o rogoca na vosa i Jisu.

3. Na ituvaki cava era na raica na lotu vaKarisito? Na cava eda na veivosakitaka ena ulutaga qo?

³ Sa voleka sara qo na gauna me yaco kina e dua na ituvaki va qori. E vakaroti ira na lotu vaKarisito o Jisu na rusa kei Jerusalemi, ia e tukuna ni na via tautauvata tale ga na ka ena yaco ena “veivakararawataki levu” sa voleka sara qo. (Maciu 24:3, 21, 29) E ka ni marau meda kila ni “dua na isoqosoqo levu” ena bula ni sa yaco na veivakarusai e veiyasa i vuravura. (Wilika Vakatakila 7:9, 13, 14.) Na cava e tukuna na iVolatabu me baleta na veika sa vakarau yaco qo? Dodonu meda kauaitaka na isaunitaro ni vauci tiko kina noda vakabulai. Meda veivosakitaka mada na sala ena tarai keda yadudua kina na ituvaki qori.

4. Ena tekivu vakacava na veivakararawataki levu?

⁴ Ena tekivu vakacava na veivakararawataki levu? E sauma na ivola na Vakatakila ni vakamacalataka na rusa ni “Papiloni na Ka Levu.” (Vkta. 17:5-7) Sa rauta vinaka me vakatauvatani na lotu lasu kece me saqamua! Era veibutakoci tiko na italatala ni lotu kei ira na iliuliu ni vuravura qo. Era sega ni tokoni Jisu kei na nona Matanitu, era tokoni ira ga na iliuliu vakatamata, ra qai vakanadakuya na ivakavuvuli vakalou mera rawaka kina vakapolitiki. Era duidui sara ni vakatauvatani kei ira na lumuti ni Kalou era savasava, era vaka na goneyalewa. (2 Kor. 11:2; Jeme. 1:27; Vkta. 14:4) Ia o cei ena vakarusa na isoqosoqo qo e vaka na saqamua? Na Kalou o Jiova ena biuta na “nona inaki” ena lomadra na “tini na ileu” ni “manumanu kila kulakula.” Na ileu qo e vakatakarakarataka na isoqosoqo vakapolitiki kece ena gauna qo era tokona tiko na Matabose kei Vuravura, na isoqosoqo e vakatayaloyalotaka na “manumanu kila kulakula.”—Wilika Vakatakila 17:3, 16-18.

5, 6. Na cava eda kaya kina ni nona rusa o Papiloni na Ka Levu e sega ni kena ibalebale nira na vakarusai kina o ira kece era dau lewena tu?

⁵ Eda na kaya ni kena rusa o Papiloni na Ka Levu era na vakarusai tale ga kina o ira kece era lotu tu kina e liu? Kena irairai ni sega. E uqeti ena yalo tabu o Sakaraia na parofita me vola me baleta na gauna oya. E vakamacalataki koya tiko e lewena tu e liu na lotu lasu: “Ena kaya o koya, ‘Au sega ni parofita. Au dau teitei ga, ni a voli au e dua ena gauna au se gone kina.’ Ke dua e tarogi koya, ‘Na cava e mavoa tu kina na tabamu?’ Ena kaya o koya, ‘Qo na we  ni noqu mavoa ena nodra vale na noqu itokani.’” (Saka. 13:4-6) Kena irairai ni so na italatala era na vakanadakuya na nodra lotu ra qai cakitaka nira lewe ni lotu lasu oya.

⁶ Vakacava o ira na tamata ni Kalou ena gauna qori? E kaya o Jisu: “O koya gona, ke sega ni vakalekalekataki na gauna ya, ena sega ni dua e bula rawa, ia ena vakalekalekataki na gauna ya ena vukudra na digitaki.” (Maciu 24:22) Eda sa veivosakitaka oti ni a “vakalekalekataki” ena 66 G.V. na veivakararawataki e yaco ena gauna oya. E rawa kina vei ira na “digitaki,” oya o ira na lotu vaKarisito lumuti, mera drotani mai na koro kei na veivanua voleka. Ena sala vata ga qori, na itekitekivu ni veivakararawataki levu sa voleka mai ena “vakalekalekataki” ena vukudra na “digitaki.” Ena sega ni vakatarai na “tini na ileu” vakapolitiki me vaqeavutaki ira na tamata ni Kalou. Ni sa vakarusai oti o Papiloni na Ka Levu ena sega ni yaco tu e dua na ka ena loma ni gauna lekaleka.

7, 8. Na cava meda cakava ni sa vakarusai na isoqosoqo ni lotu lasu? Era na duatani vakacava na tamata yalodina ni Kalou ena gauna qori?

⁷ Na cava ena yaco ni vakarusai oti o lotu lasu?? Na gauna qori ena vakavotui kina na ka e tu e lomada. E dua na iwase levu ni kawatamata ena qara veivuke ena isoqosoqo vakatamata era vaka na “vatu lelevu ena veiulunivanua.” (Vkta. 6:15-17) Ia era na dro vakaivakatakarakara na tamata ni Kalou ena idrodro e vakarautaka o Jiova. Ena imatai ni senitiuri, na gauna lekaleka qori e sega ni gauna mera tavuki kina vakalewelevu na Jiu mera lotu vaKarisito. Qori na gauna mera yavala kina ra qai talairawarawa o ira era lotu vaKarisito rawa tu. Eda sega tale ga ni namaka ena dua na gauna lekaleka e sega tu kina ni yaco e dua na ka ena veivakararawataki levu, nira na tasoro mai e levu mera vakabauta na Kalou. Qori na gauna mera vakadinadinataka kina o ira na lotu vaKarisito dina nira lomani Jiova ra qai tokoni ira na taci Karisito.—Maciu 25:34-40.

⁸ Eda sega ni kila taucoko na ka ena yaco ena gauna ni veivakatovolei qori, ia eda kila ni na vinakati kina meda vakuai keda. Ena imatai ni senitiuri, e vinakati vei ira na lotu vaKarisito mera biuta tu yani nodra iyau ra qai vosota na dredre me rawa nira bula kina. (Mari. 13:15-18) Meda yalodina tiko ga, vakacava eda na tu vakarau meda biuta noda iyau? Eda na yalodina vei Jiova nida tu vakarau meda cakava na ka e vinakati? Vakasamataka mada! Ena gauna qori, o keda ga eda na vakatotomuria tiko na ivakaraitaki i Taniela na parofita ni a sokaloutaka tiko ga na Kalou ena ituvaki cava ga.—Tani. 6:10, 11.

9, 10. (a) Na itukutuku cava era na tukuna na tamata ni kalou ena gauna oya? (b) Na cava era na cakava na meca ni tamata ni Kalou?

⁹ Ena sega ni gauna me ‘vunautaki kina na itukutuku vinaka ni Matanitu ni Kalou.’ Sa oti na gauna qori. Sa na yaco mai na “icavacava”! (Maciu 24:14) Sega ni vakabekataki nira na kacivaka na tamata ni Kalou na itukutuku ni vakataulewa warumisa. Ena rairai okati kina na itukutuku ni sa voleka ni vakarusai na vuravura ca e lewa tu o Setani. E vakatauvatana na iVolatabu na itukutuku qo me vaka na ucaqereqere, e kaya: “Era lulutu mai lomalagi na ucaqereqere rerevaki e dua na taledi na kedra bibi, e lutuki ira na tamata, era qai vosabeca na Kalou ena vuku ni ucaqereqere, ni vakacaca sara ga vakalevu.”—Vkta. 16:21.

 ¹⁰ Era na raica vinaka tu qo na keda meca. E uqeti ena yalo tabu o Isikeli me vakamacalataka na ka ena cakava o Koki mai Mekoki, oya nodra duavata na veimatanitu: “Qo na ka e kaya na Turaga Cecere Duadua o Jiova: ‘Ena siga oya o na veinanuyaka e lomamu e levu na ka, o na lalawataka na ka ca.’ O na kaya: ‘Au na ravuta na vanua e tiko kina na itikotiko e sega ni taqomaki. Au na valuti ira era tikovakacegu, era sega ni vakasosani. Era tiko kece ena vanua e sega ni taqomaki ena bai, ena ilati ni matamata, se na matamata. Ena kauta e levu na itokinivalu, me ravuta na vanua lala sa tawani tale kei ira na lewenivanua era kumuni tale mai na veivanua, era kumuna e levu na iyau kei na qele, era tiko ena loma ni vuravura.’” (Isik. 38:10-12) Ena rai vakayalo, era na duatani sara na tamata ni Kalou, e vaka ga nira “tiko ena loma ni vuravura.” Ena sega sara ga ni taleitaka na veimatanitu. Sa na vinakata sara ga me ravuti ira na lumuti i Jiova kei na nodra itokani.

11. (a) Na cava meda kila tiko me baleta na veitaravi ni ka ena yaco ena veivakararawataki levu? (b) Na cava era na vakila na tamata nira raica na ivakatakilakila mai lomalagi?

¹¹ Nida veivosakitaka na ka ena yaco tarava, e bibi meda kila tiko ni sega ni vakaraitaka na Vosa ni Kalou na veitaravi ni ka ena yaco. Kena irairai ni so na ka ena yaco vata ga. E kaya o Jisu ena nona parofisai me baleta na ivakataotioti ni veika vakavuravura: “Ena laurai tale ga na ivakatakilakila ena matanisiga, vula, kei na kalokalo, ia era na yaluma na veimatanitu e vuravura, era na sega ni kila mera dro vakacava ena voravora kei na seuseua ni wasawasa. Era na cibati ira na tamata ena nodra rere nira namaka tiko na veika ena vakarau yaco e vuravura, nira na yavavala na veika kaukaua ni lomalagi. Era na qai raica na Luve ni tamata ni lako mai ena o ena lewa kei na lagilagi e sega ni tukuni rawa.” (Luke 21:25-27; wilika Marika 13:24-26.) Vakacava, ena okati ena parofisai qo eso na ivakatakilakila vakadomobula mai lomalagi? Eda na waraka ga meda raica. Se mani cava e yaco, na ivakatakilakila qori ena vakavu taqaya kei na domobula vei ira na meca ni Kalou.

12, 13. (a) Na cava ena yaco ni lako mai o Jisu ena “lewa kei na lagilagi e sega ni tukuni rawa”? (b) Na cava era na cakava na dauveiqaravi ni Kalou ena gauna oya?

¹² Na cava ena yaco ni sa lako mai o Jisu ena “lewa kei na lagilagi e sega ni tukuni rawa”? Qori na gauna mera vakaicocovitaki kina o ira na yalodina ra qai totogitaki o ira na tawayalodina. (Maciu 24:46, 47, 50, 51; 25:19, 28-30) Me vaka e volatukutukutaka o Maciu, e tukuna o Jisu na vosa vakatautauvata ni sipi kei na me ni vakamacalataka oti na ivakatakilakila ni iotioti ni veisiga, e kaya: “Ni lako mai na Luve ni tamata ena nona lagilagi kei ira kece na agilosi, ena qai dabe ena nona idabedabe vakaturaga lagilagi. Era na qai soqoni e matana na veimatanitu kece, ena qai tawasei ira na lewenivanua me vaka ga na nona dau tawasei ira na sipi mai na me na ivakatawa. Ena qai biuti ira na sipi ena ligana imatau kei na me ena ligana imawi.” (Maciu 25:31-33) Na vakataulewa cava era na rogoca na sipi kei na me? E mai tinia na vosa vakatautauvata qo: “O ira qo [na me] era na muduki vakadua, ia o ira na yalododonu era na bula tawamudu.”—Maciu 25:46.

¹³ Na cava era na cakava na me nira kila nira na “muduki vakadua”? Era na “tavimabu ena vakaisaisa.” (Maciu 24:30) Ia na cava era na cakava ena gauna qori na taci Karisito kei na nodra itokani yalodina? Nira vakabauta na Kalou o Jiova kei na Luvena o Jisu Karisito, era na muria na  ivakasala i Jisu: “Nira sa tekivu yaco na ka kece qo, dou tu vakadodonu, dou tacake, ni dou sa vakarau vakabulai.” (Luke 21:28) Io, ena donu na noda rai da qai nuidei nida na vakabulai.

14, 15. Na cava ena caka ni tekivu ga nona ravuravu o Koki mai Mekoki?

¹⁴ Na cava ena yaco ni tekivu ravuti ira na tamata ni Kalou o Koki mai Mekoki? Rau volatukutukutaka ruarua o Maciu kei Marika na ka ena yaco: “[Na Luve ni tamata] ena qai talai ira na agilosi, ena kumuni ira vata na nona digitaki mai na matanicagi vava, mai na iyalayala kei vuravura ina iyalayala kei lomalagi.” (Mari. 13:27; Maciu 24:31) Qo e sega ni dusia na nodra dregati taumada na lumuti; e sega tale ga ni dusia na nodra dregati ena iotioti ni gauna na ivovo ni lumuti. (Maciu 13:37, 38) Na iotioti ni nodra dregati ena caka ni bera ni tekivu na veivakararawataki levu. (Vkta. 7:1-4) Na cava gona na kumukumuni e cavuta qo o Jisu? Qori na gauna era na vakaicocovitaki kina e lomalagi o ira na ivovo ni 144,000. (1 Ces. 4:15-17; Vkta. 14:1) Ena yaco qo ena dua na gauna ni tekivu ga nona ravuravu o Koki mai Mekoki. (Isik. 38:11) Ena qai vakayacori kina na vosa i Jisu: “Ena gauna ya era na ramase na ivalavala dodonu me vaka na matanisiga ena Matanitu nei Tamadra.”​—Maciu 13:43. *

¹⁵ Kena ibalebale qo nira na kau bulabula i lomalagi o ira na lumuti? E levu na lotu ni Veivanua vaKarisito era vakabauta na ivakavuvuli qori e dusia nira na kau bulabula mai vuravura. Era vakabauta ni na mai veiliutaki e vuravura o Jisu. Ia e  vakaraitaka vakamatata na iVolatabu na “ivakatakilakila ni Luve ni tamata” ena laurai mai lomalagi, ena lako mai ena “o kei lomalagi” o Jisu. (Maciu 24:30) Na malanivosa ruarua qo e dusia ni na sega ni laurai. Kena ikuri, “na yago kei na dra ena sega ni rawata na matanitu ni Kalou.” Ena vinakati gona mera “veisau kece, vakasauri me vaka na sauriva ni mata, ni tagi tiko na iotioti ni biukila.” * (Wilika 1 Korinica 15:50-53.) Eda na sega ni vakabauta na kau bulabula i lomalagi ni yavutaki ena ivakavuvuli lasu ni lotu ni Veivanua vaKarisito. Ena vakasauri ga nodra kumuni vata na ivovo ni lumuti yalodina.

16, 17. Na cava ena yaco e liu ni bera na vakamau ni Lami e lomalagi?

¹⁶ Nira sa tiko e lomalagi na 144,000, sa na tekivu sara na iotioti ni kena vakarautaki na vakamau ni Lami. (Vkta. 19:9) Ia ni bera na soqo marautaki qori, ena yaco e dua na ka. Ni bera nira kau e lomalagi na ivovo ni 144,000, ena ravuti ira na tamata ni Kalou o Koki. (Isik. 38:16) Na cava ena yaco? Ena vaka ga era sega ni taqomaki tu na tamata ni Kalou e vuravura. Era na muria na veidusimaki e vakarogoi ena nona gauna o Tui Josafati: “Ena sega ni vinakati moni vala ena ivalu qo. Moni vakarau, ni tu vakadua, moni raica ni vakabulai kemuni o Jiova. Moni kua ni rere se domobula o kemuni e Juta kei Jerusalemi.” (2 Vei. 20:17) Ia ena duatani mai lomalagi. Nira sa tiko kece e lomalagi na lumuti, qo na ka e tukuna na Vakatakila 17:14 me baleta na meca ni tamata ni Kalou: “Eratou na vala kei na Lami, ia ni nodra Turaga na turaga qai nodra Tui na tui, ena vakamalumalumutaki ratou na Lami. Era na qaqa tale ga vata kei koya o ira na kacivi, era digitaki, ra qai yalodina.” O Jisu kei ira na 144,000 era veiliutaki kei koya e lomalagi era na vakabulai ira na tamata ni Kalou e vuravura.

¹⁷ Ena tekivu kina na Amaketoni, ena lai tini sara me vakacaucautaki na yaca tabu i Jiova. (Vkta. 16:16) Ena gauna oya, era “na muduki vakadua” o ira na vaka na me. Ena vakaoti e vuravura na ivakarau ca, ra qai bula ena icavacava ni veivakararawataki levu na isoqosoqo levu. Sa na oti na vakavakarau, me vakamau sara na Lami—qo na itukutuku totoka e mai cava kina na ivola na Vakatakila. (Vkta. 21:1-4) * O ira kece na bula e vuravura era na vakila nona veitokoni kei na loloma levu ni Kalou. Sa na totoka vakaoti na kanamagiti ni vakamau qori! Vakacava, o rai vakanamata tu ena siga qori?​—Wilika 2 Pita 3:13.

18. Ni sa vakarau yaco qo na veika e parofisaitaki tu, na cava me noda inaki?

¹⁸ Levu sara na ka vakairogorogo sa tu qo e matada. Na cava meda dui cakava? E uqeti na yapositolo o Pita me vola: “Nira na vakawaicalataki na ka kece qo, ni vakasamataka vinaka na ivalavala moni muria moni savasava kina, moni qarava tale ga na Kalou, ni oni waraka qai namaka tiko me yaco mai na siga i Jiova . . . O koya gona kemuni na wekaqu lomani, ni oni waraka tiko na ka kece qo, ni cakava nomuni vinaka taucoko moni kua ni tauvi duka, moni kua ni vakamelei rawa, moni bula veiyaloni tale ga.” (2 Pita 3:11, 12, 14) Me noda inakinaki mada ga meda savasava tiko ga vakayalo, nida tokona tiko na Tui ni Sautu.