1. Ne a fakalavelave ne ‵tupu i te 66 T.A.? (Ke onoono ki te ata i te kamataga.)

MAFAUFAU i a koe se Kelisiano e tokotasi telā ne nofo atu i Ielusalema i te 66 T.A. E uke ‵ki a fakalavelave ko ‵tupu i ou tafa. Muamua la, ko te puke mālōga ne te Kovana masei o Loma ko Florus a taleni e 17 mai te pusa tupe i te faletapu. I te taimi foki eiloa tenā, ne kaitaua tino Iutaia kae taua atu ki te malo o Loma i Ielusalema kae ne fai ne latou ke tu tokotasi latou mai i Loma. I loto i se tolu masina, ne māti atu ei te kovana o Loma i Sulia ko Cestius Gallus mo ana kau e toko 30, 000 ke fakagata aka te ‵tekeatuga a tino Iutaia. Ne oko atu tena kautau ki Ielusalema kae ko tino ‵teke i Iutaia ne faka‵lafi i loto i te olo malosi o te faletapu. Ne kamata o lepe ne sotia Loma a ‵pui o te faletapu. Ne ‵poi masei eiloa a tino Iutaia. E pefea ou lagonaga i te kilo atu ki mea katoa konei ko ‵tupu?

2. Ne a mea ne ‵tau o fai ne Kelisiano i te 66 T.A. kae ne mafai pefea o fai ne latou te mea tenei?

² E seai se fakalotolotolua me ko masaua ne koe a pati a Iesu kolā ne fakamau ne te tino tusi Evagelia ko Luka: “Kafai e lavea ne koutou a Ielusalema e nikoi ne kautau, ka iloa ei ne koutou me ko pili  mai tena fakamaseiga.” (Luka 21:20) E mafai foki koe o mafaufau penei, ‘E mafai pefea o fakalogo au ki fakatonuga konei e ‵mai tasi foki loa mo te faka‵pulaga?’ Ne fai mai foki a Iesu: “Ke na ‵tele atu la latou kolā e ‵nofo i Iuta ki luga i mauga, ke na ‵tele foki ki tua a tino kolā e ‵nofo i Ielusalema, a ko latou kolā i tua ke se toe olo atu ki loto i ei.” (Luka 21:21) E mafai pefea o tiakina ne koe a Ielusalema mo te kautau tokouke e nikoi i ei? Mai tua, ne tupu eiloa se mea fakaofoofogia. I te taimi koi ‵kilo atu koe ki mea konei ko ‵tupu, ne ‵foki fakavave te kautau Loma! E pelā mo te mea ne folafola mai me ka “fakamu‵tana ei a aso” e oso atu ei te kautau Loma. (Mata.24:22) I te taimi nei, ko maua ne koe te avanoaga ke fakalogo ki te fakatonuga a Iesu. Ke na tele fakavave nei koe ki luga i mauga i te suā feitu o te vaitafe o te Iolitana fakatasi mo nisi Kelisiano fakamaoni katoa i te fa‵kai e penā foki i tafatafa o te fa‵kai. * Mai tua ifo, i te 70 T.A., ne ulu atu se kautau fou o Loma ki loto i Ielusalema kae fakamasei te fa‵kai. Kae ne ola eiloa koe ona ko tou fakalogo ki fakatonuga a Iesu.

3. Ne a tulaga tai ‵pau kolā ka fe‵paki foki mo Kelisiano i taimi mai mua nei, kae ne a mea ka mafau‵fau ki ei i te mataupu tenei?

³ Ko pili, pili ‵ki te taimi mai mua nei, ka fakafesagai atu tatou taki tokotasi mo se vaegā tulaga tai ‵pau penā. Ne seki fakamasaua mai fua ne Iesu ki Kelisiano a te fakamaseiga o Ielusalema kae ne fakaaoga foki ne ia a fakalavelave ne ‵tupu i te senitenali muamua ke fakatusa ki ei a mea ka ‵tupu i te taimi o te “‵toe fakalavelave lasi.” (Mata. 24:3, 21, 29) Kae ko te tala fakafiafia, me ka ‵sao atu i te fakalavelave tenei i te lalolagi kātoa a se “vaitino e tokouke” o tino. (Faitau te Fakaasiga 7:9, 13, 14.) Se a te mea e fakamatala mai i te Tusi Tapu e uiga ki fakalavelave konei ka oko mai? Ka fia iloa malosi ne tatou te tali ona me fakalagolago eiloa ki ei te faka‵saoga o tatou. Ke iloilo nei ne tatou a mea takitasi kolā ka ‵tupu kae ka pokotia i ei tatou taki tokotasi.

4. Se a te fakailoga ka kamata ki ei te fakalavelave lasi, kae ka tupu pefea a te mea tenei?

⁴ Ka kamata pefea te fakalavelave lasi? E tuku mai ne te tusi o Fakaasiga te tali e auala i te fakamatalamaiga o te fakaseaiga o “Papelonia te Sili.” (Faka. 17:5-7) Se mea tonu me i lotu ‵se katoa e fakatusa ki te fafine talitagata! Ko oti ne fakamalosi aka ne faifeau se va fakataugasoa ‵lei mo takitaki o te lalolagi masei tenei. I lō te ‵saga tonu atu mo te fakamaoni o ‵lago a Iesu mo tena Malo, e ‵saga atu eiloa a latou o ‵lago atu ki takitaki o malo kae fakaaofia atu i loto i ei a fakatakitakiga mai te Atua ko te mea fua ke maua a fakamalosiga fakapolitiki. E tu ‵kese loa latou mai te ‵ma mo te fakamaoni o tino fakaekegina a te Atua. (2 Koli. 11:2; Iako. 1:27; Faka. 14:4) Kae ko oi ka fakaseai ne ia te fakapotopotoga a te fafine talitagata? Ko Ieova te Atua ka tuku atu “tena manatu” ki loto o “suki e sefulu” o te “manu fekai lanu ‵kula.” E fakaata mai ne suki e sefulu a malosi fakapolitiki kolā e ‵lago atu ki te Malo Soko, se fakapotopotoga telā e fakaata mai ne ia te “manu fekai lanu ‵kula.”—Faitau te Fakaasiga 17:3, 16-18.

5, 6. Kaia e mautinoa i ei i a tatou me i te fakaseaiga o Papelonia te Sili e se fakauiga ki te fakaseai atu o tino ‵lotu katoa?

⁵ E mata, ka fakaiku aka ne tatou me i te fakaseaiga o Papelonia te Sili e iku atu ki te fakaseai katoatoa atu o tino katoa i loto i lotu konā? Ikai e se penā loa. Ne fakaosofia a te pelofeta ko Sakalia ke tusi mai e uiga ki te taimi tenā. Ne fai mai penei e uiga ki se tino telā ne fai muamua mo se vaega o lotu ‵se: “Kafai e oko mai te taimi tenei, ka seai eiloa se pelofeta e fakamatamata i ana miti, seai foki se tino e fai pelā me se pelofeta, io me pei ki gatu fakapelofeta o taumafai o  fakaloiloi a tino. Kae ka fai aka a ia penei, ‘A au e sē se pelofeta. Au se faifatoaga au ne galue i te laukele i toku olaga kātoa.’ Kae kafai e isi se tino e fesili penei ki a ia, ‘Ne a pa‵kiaga konā i tou fatafata?’ kae ka tali mai a ia penei, ‘Ne pa‵kia i te fale o toku taugasoa.’” (Saka. 13:4-6) Tela la, e foliga mai me ka isi ne takitaki o fenua lotu kelisiano ka tiakina olotou faifaiga fakalotu kae fakafiti me i a latou e se ne vaega o lotu ‵se konā.

⁶ Ne a mea ka ‵tupu ki tino o te Atua i te taimi tenā? Ne fai mai a Iesu: “A te ‵tonuga loa, moi se fakamu‵tana a aso konā, e seai eiloa se tino e sao, kae ona ko tino filifilia, ka fakamu‵tana ei a aso konā.” (Mata. 24:22) E pelā mo te fakalavelave ne tupu i te 66 T.A. ne “fakamu‵tana” a aso konā. Ne tuku atu ei se avanoaga ki “tino filiflilia” kolā ko Kelisiano fakaekegina ke tiaki te fa‵kai e penā foki a tafatafa. E penā foki te vaega muamua o te fakalavelave lasi ka “fakamu‵tana” ana aso ona ko “tino filiflilia.” Ka se mafai o talia a “suki e sefulu” ko malo fakapolitiki, ke fakaseai ne latou a tino o te Atua. I lō te fai penā, ka isi se manavaga malie.

7, 8. Se a te avanoaga ka maua ne tino mai tua o te fakaseaiga o fakapotopotoga o lotu ‵se, kae ka tu ‵kese pefea a tino fakamaoni o te Atua i te taimi tenā?

⁷ Se a te mea ka tupu mai tua o te fakaseaiga o fakapotopotoga o lotu ‵se? Se taimi telā ka fakaasi atu ei ne tatou a mea ‵tonu i loto i ‵tou loto. A te tokoukega o tino ka olo o ‵sala fesoasoani ki fakapotopotoga o tino kolā e pelā me ne “kaupapa i mauga.” (Faka. 6:15-17) Kae i se auala fakatusa, e ‵tele atu a tino o te Atua o faka‵malu i te koga faka‵lafi telā ne tuku mai ne Ieova. I te senitenali muamua, a te manavaga malie e seai se taimi ke ‵fuli ei a tino Iutaia ki te lotu Kelisiano. Kae se taimi mō tino kolā ko oti ne fai pelā me ne Kelisiano ke gasuesue o faka‵logo ki te fakatonuga. Kae e penā foki loa te manavaga malie i te taimi o te fakalavelave lasi, e se ‵tau o fakamoe‵moe tatou me ka iku atu ki te tokouke o tino ka fai pelā me ne Kelisiano ‵tonu. Kae se avanoaga mo tino tali‵tonu katoa ke fakamaoni atu te lotou a‵lofa ki a Ieova kae fakaasi atu foki te ‵lago atu ki taina o Keliso.—Mata. 25:34-40.

⁸ E tiga eiloa e seiloa katoatoa ne tatou me ne a mea ka ‵tupu i te taimi tenā, e iloa ne tatou me ka aofia i ei te olaga faigata kae ka uke a mea ka ‵galo atu i a tatou. I te senitenali muamua, ne tiaki ne te tokoukega o Kelisiano olotou koloa kae kufaki i mea faiga‵ta ko te mea ke ‵sao latou. (Male. 13:15-18) Ko te mea ke tumau tatou i te fakamaoni, e mata ko toka tatou o tiaki ‵tou kope faka-te-foitino? E mata, ko toka tatou o fai so se mea telā manakogina ei ke fakaasi atu ‵tou fakamaoni ki a Ieova? Ke mafaufau ki ei! I te taimi tenā, ko tatou fua ko tino kolā ka tau‵tali atu i te fakaakoakoga a te pelofeta mua ko Tanielu mai te tumau i te tapuaki atu ki te Atua faitalia mea faiga‵ta.—Tani. 6:10, 11.

9, 10. (a) Se a te fekau ka fakaoko atu ne tino o te Atua i te taimi tenā? (e) Ne a mea ka fai ne fili o tino o te Atua?

⁹ A te vaitaimi tenei e se ko te taimi ke talai atu ei te “tala ‵lei tenei o te Malo.” Ka oti atu te taimi tenā. Ka oko mai te taimi o te “gataga.” (Mata. 24:14) E seai se fakalotolotolua me ka folafola atu ne tino o te Atua se fekau telā ka pokotia malosi ei a tino katoa. E mafai o aofia i ei a te fakasalalauatuga a te fakaseaiga katoatoa telā ka oko atu ki te lalolagi masei a Satani. Ne faka‵pau ne te Tusi Tapu a te fekau tenei ki vaiua fatu, e auala i pati konei: “Ne ‵to ifo mai te lagi a vaiua fatu fakama‵taku ki luga i tāgata, e taki tasi taleni te ‵mafa o fatu takitasi konā, kae ne pati ma‵sei atu a tāgata ki te Atua ona ko te mala o vaiua fatu, me e seai eiloa se mala e ‵pau mo te mala tenā i te fakamataku.”—Faka. 16:21.

 ¹⁰ E seai loa se mea i mea konei ka se oko atu ki ‵tou fili. Ne fakaosofia te pelofeta ko Esekielu ke fakamatala mai ne ia a mea kolā ka fai ne Koka mai Makoka, telā ko atufenua ‵kaufakatasi: “Konei a muna a te Aliki Sili ki a Koka: ‘Kafai e oko mai a te taimi tenā, kae ka kamata koe o mafaufau ki se fuafuaga masei. Ka mafaufau koe o taua atu ki te fenua vāivāi telā e nofo filemu a tino i ei, i fa‵kai e seai ne ‵pui kae seai foki ne mea mo ‵pulu mai i te fili. Ka ‵ta ne koutou a tino kae ‵fao malō olotou mea, ko tino konā kolā ne nofo i fa‵kai kolā ne maofa muamua. Ko oti ne fakamaopoopo mai latou mai i malo, kae nei ko isi ne lotou manu fagai mo laukele, kae e nofo i maga ala [togaloto] o te lalolagi.’” (Eseki. 38:10-12) I te feitu faka-te-agaga, a tino o te Atua ka ‵tu ‵kese e pelā eiloa me ‵tu atu latou i te “maga ala [togaloto] o te lalolagi.” Ko se mafai ne atufenua o taofiofi olotou kaitaua. Se mea tonu, me ko oko eiloa i tena manako malosi ke taua atu ki tino filifilia a Ieova e penā foki mo olotou taugasoa.

11. (a) Ne a mea e ‵tau o masaua ne tatou i te fakasologa o mea kolā ka ‵tupu i te taimi o te fakalavelave lasi? (e) Ka pefea a lagonaga o tino i fakailoga kolā ka lavea atu i te lagi?

¹¹ I te taimi e mafau‵fau ei tatou me ne a mea ka ‵tupu mai tua, e ‵tau o masaua ne tatou me e se fakaasi katoa mai i te Muna a te Atua a taimi ‵tonu e ‵tupu ei a mea konā. E foliga mai me ka ‵tao eiloa te suā fakalavelave mai tua o te suā fakalavelave i te taimi eiloa e tasi. Ne fakaasi mai ne Iesu i tena valoaga e uiga ki te gataga o te fakanofonofoga masei tenei, penei: “Ka isi foki ne fakailoga i te la, te masina, mo fetu kae ka manava‵se a atufenua i te lalolagi me ka se iloa ne latou o fai se mea ona ko te logoa mo te sou o te tai. Ka mata‵po a tino ona ko te ma‵taku mo te ‵nofo fakatali‵tali ki mea kolā ka oko mai ki luga i te lalolagi nofoaki kātoa, me ka ga‵lulu a mea ma‵losi o te lagi. Kae ka lavea ne latou te Tama a te tagata e vau i se kaumana mo tena ‵mana mo tena ‵malu sili.” (Luka 21:25-27; faitau te Maleko 13:24-26.) E mata, ka aofia eiloa i te fakataunuga o te valoaga tenei a fakailoga fakama‵taku mo mea ‵tonu kolā ka lavea atu i te lagi? Ka faka‵tali eiloa tatou ke lavea atu a mea konā ka ‵tupu. Kae faitalia me se a te tulaga, ka fai eiloa ne fakailoga o mea ka ‵tupu ke pole‵pole kae ma‵taku a loto o fili o te Atua.

12, 13. (a) Se a te mea ka tupu i te taimi e vau ei a Iesu i te “‵mana mo te ‵malu sili”? (e) Ne a mea ka fai ne tavini a Ieova i te taimi tenā?

¹² Se a te ma ka tupu i te taimi e vau ei a Iesu i te “‵mana mo te ‵malu sili”? Tenei eiloa te taimi telā ka tuku atu ei te taui ki tino kolā ne fakamaoni kae ko te fakasalaga ki tino kolā ne seki fai penā. (Mata. 24:46, 47, 50, 51; 25:19, 28-30) E ‵tusa mo pati a Mataio, ne fakaoti ne Iesu ana fakamatalaga e uiga ki fakailoga ki te tala fakatusa e uiga ki mamoe mo kouti, i ana pati konei: “Kafai e oko mai te Tama a te tagata i tena ‵mana, fakatasi mo ana agelu katoa, ka sagasaga ei a ia ki lalo i tena nofogaaliki ‵malu. Ka fakamaopoopo atu ki ana mua a atufenua katoa, kae ka vaevae ne ia a tino, e pelā eiloa mo te tausi mamoe e ‵vae ne ia a mamoe keatea mai kouti. Kae ka tuku ne ia a mamoe i tena feitu fakaatamai, a ko kouti i tena feitu fakamaui.” (Mata. 25:31-33) Se a te fakamasinoga ka faka‵pula atu ki mamoe mo kouti? Ne fakaoti te tala fakatusa ki pati konei: “Kae ka olo atu a latou [kouti] konei ki te fakaseaiga se-gata-mai, a ko tino amio‵tonu ki te ola se-gata-mai.”—Mata. 25:46.

¹³ Se a te mea ka tupu ki kouti i te iloaga ne latou a te lotou “fakaseaiga se-gata-mai”? Ka “‵tagi fanoa‵noa.” (Mata. 24:30) Kae ka pefea a taina o Keliso mo olotou taugasoa fakamaoni i te taimi tenā? E auala i te lotou fakamanoni katoatoa ki a Ieova te Atua mo tena tama ko Iesu Keliso, ka fakalogo latou ki te fakatonuga a Iesu tenei: “A koi kamata o ‵tupu a mea konei, ‵tu faka‵lei kae ‵kilo ki  luga me ko pili mai te taimi ka faka‵sao ei koutou.” (Luka 21:28) Ao, ka tali‵tonu eiloa tatou ki te ‵tou faka‵saoga.

14, 15. Se a te galuega o te fakamaopoopoga telā ka fai mai tua o te kamataga o taua atu a Koka mai Makoka, kae se a te mea ka aofia i te galuega o te fakamaopoopoga tenei?

¹⁴ Se a te mea ka tupu mai tua o te osoatuga o Koka mai Makoka ki tino o te Atua? E ‵pau eiloa a mea ne fakamau ne Mataio mo Luka: “Ko uga atu ei ne ia [Te Tama a te tagata] agelu kae ka fakamaopoopo mai ne ia ana tino filifilia mai feitu e fa o te lalolagi, mai toe feitu ‵mao o te lagi mo te lalolagi.” (Male 13:27; Mata.24:31) A te galuega o te fakamaopoopoga tenei e se fakauiga ki te fakamaopoopomaiga muamua o tino filifilia; io me ko te fakamailogaga fakaoti o te ‵toega o te kau fakaekegina. (Mata. 13:37, 38) Kae ko te fakamailogaga tenā e kamata mai mua malie o te fakalavelave lasi. (Faka. 7:1-4) Tela la, se a te mea e fakauiga ki ei te galuega o te fakamaopoopoga telā ne fakaasi mai ne Iesu? Ko te taimi telā ka maua i ei ne te ‵toega o te toko 144,000 te lotou taui i te lagi. (1 Tesa. 4:15-17; Faka. 14:1) Ka tupu eiloa te mea tenei mai tua malie o te taimi e kamata ei o taua mai a Koka mai Makoka. (Eseki. 38:11) Ka fakataunu ei a pati a Iesu: “I te taimi tenā, ka maina mai i ei a tino amio‵tonu e pelā mo te la i te Malo o te lotou Tamana.”—Mata. 13:43. *

¹⁵ E mata, e fakauiga te mea tenei me ka isi ne tino o te kau fakaekegina ka “ave ola ki te lagi”? A te tokoukega o tino i Fenua Lotu Kelisiano e tali‵tonu ki te akoakoga tenei me i Kelisiano ka ave ola mai te lalolagi nei ki te lagi. Kae fakamoe‵moe latou me ka foki mai a Iesu i se auala matea o pule ki te lalolagi. Kae e fakaasi faka‵lei mai i te Tusi  Tapu me ka lavea atu “te fakailoga o te Tama a te tagata” i te lagi, kae vau a ia i “kaumana o te lagi.” (Mata. 24:30) E fakasino atu a tugapati e lua konei ki te sē lavea. E se gata foki i ei, “e se mafai o maua ne tino kolā e faite ki ‵kano mo toto a te Malo o te Atua.” Tela la, a latou katoa kolā ka olo atu ki te lagi “ka ‵fuli fakavave a [latou] katoa, e pelā eiloa mo te ‵kemo o te mata i te pu fakaoti.” * (Faitau te 1 Kolinito 15:50-53.) E tenā eiloa te pogai e se ma‵nako ei tatou ke fakaaoga te pati “ave ola ki te lagi” i konei ona ko te fakauigaga ‵se tenā, a te ‵toega o te kau fakaekegina fakamaoni ka maopoopo fakatasi i se taimi fakavave.

16, 17. Se a te mea e ‵tau o tupu mai mua o te fakaipoipoga a te Tamā Mamoe i te lagi?

¹⁶ I te taimi eiloa e kātoa ei a te toko 144,000 i luga i te lagi, ko kamata ei a fakatokaga fakaoti ki te fakaipoipoga a te Tamā Mamoe. (Faka. 19:9) Kae e isi se mea ka tupu mai mua o te mea fakafiafia tenā. Ke masaua me mai mua malie fua o puke katoa te toko 144,000 ki te lagi, ka oso atu eiloa a Koka o taua atu ki tino o te Atua. (Eseki. 38:16) Ka pefea a lagonaga o tino o te Atua i te taimi tenā? A tino o te Atua i te lalolagi ka foliga mai me ka seai se lotou puipuiga. Ka faka‵logo eiloa latou ki fakatonuga kolā ne tuku mai i aso o te tupu ko Iosefatu: “A koutou e se ‵tau o taua i te taua tenei. ‵Tu fua i otou tulaga, ko faka‵tali ei; ka matea ne koutou te Aliki ka avatu ne ia te manumalo ki a koutou. Tino Iuta mo Ielusalema, sa fakatalave io me ma‵taku.” (2 Nofo. 20:17) Kae i te lagi e ‵kese a te mea e fai i ei. Mai te fakasino atu ki te taimi ko ‵nofo atu katoa te kau fakaekegina i te lagi, e fakamatala mai te Fakaasiga 17:14 e uiga ki fili o tino o te Atua, “Ka taua atu a tupu konei ki te Tamā Mamoe, kae ka fakatakavale ne te Tamā Mamoe a latou, me i a ia ko te Aliki o aliki mo te Tupu o tupu. Kae ka manumalo foki fakatasi mo ia a latou kolā ne kalagagina, ne filifilia kae fakamaoni foki.” Ka ‵mai fakatasi a Iesu mo ana tupu lagolago e toko 144,000 o faka‵sao a tino o te Atua i te lalolagi nei.

¹⁷ Ka fakaoti atu eiloa a te taua o Amaketo ki te faka‵maluga o te igoa tapu o Ieova. (Faka. 16:16) I te taimi tenā a latou kolā e taku ki kouti ka olo atu ki te “fakaseaiga se-gata-mai.” Ka faka‵ma faka‵lei te lalolagi mai i tino ma‵sei, kae ka ‵sao atu a te vaitino tokouke i te vaega fakaoti o te fakalavelave lasi. Kafai ko toka faka‵lei a fakatokatokaga konei, ko oko mai ei ki te vaega tāua o te tusi o te Fakaasiga, telā ko te fakaipoipoga o te Tamā Mamoe. (Faka. 21:1-4) * A latou katoa kolā ka ‵sao atu i te lalolagi ka ‵kaufakatasi mai lalo i te tausiga a te Atua kae ka lavea atu ei te lasi o te fakaasiga o te alofa o te Atua. Ka fai eiloa te ‵kaiga o te fakaipoipoga! E mata, e se olioli tatou ke na oko mai te aso tenā?—Faitau te 2 Petelu 3:13.

18. E ‵tusa mo mea fakafiafia kolā ka ‵tupu i aso mai mua, ne a mea ka fakaiku aka ne tatou ke fai?

¹⁸ Ona ko mea fakafiafia kolā ka ‵tupu i aso mai mua, ne a mea e ‵tau nei o fai ne tatou taki tokotasi? Ne fakaosofia te apositolo ko Petelu ke tusi mai penei: “Ona ko mea katoa konei ka fakaseai atu i te auala tenei, e ‵tau o fai otou amioga ke ‵ma kae fakamaoni ki te Atua, a koi fakatali‵tali kae olioli faeloa koutou ki te oko mai o te aso o Ieova, . . . Tela la, e aku fagasele, a koi fakatali‵tali koutou ki mea konei, fai te ‵toe mea e mafai o fai ke maua atu koutou ne ia e seai ne otou pona io me ne lailaiga kae ko te filemu fua.” (2 Pe. 3:11, 12, 14) Telā la, ke na fakaiku aka ne tatou taki tokotasi ke tumau i te ‵ma i te feitu faka-te-agaga kae ‵lago atu faeloa ki te Tupu o te Filemu.