ERNST he tindo owhe 70 * linlán dọ po awubla po dọmọ: “Nuhahun agbasalilo tọn ṣie lẹ to sinsinyẹn deji.” Be hiẹ lọsu ko dọ mọ pọ́n ya? Eyin a to yọnhopo bo mọdọ agbasalilo po huhlọn towe po to didepo, a sọgan mọnukunnujẹ nuhe yin kinkandai to Yẹwhehodọtọ weta 12 mẹ lẹ mẹ. To wefọ 1 mẹ, azán yọnhowhe tọn lẹ yin yiylọdọ “azán oylan tọn” kavi azán awufiẹsa tọn lẹ. Etomọṣo, enẹ ma dohia dọ awufiẹsa kẹdẹ wẹ pò na we gba. Hiẹ sọgan gbẹ́ zan gbẹzan he tindo zẹẹmẹ, bo sẹ̀n Jehovah po ayajẹ po.

Klistiani mẹhomẹ vivẹ́ lẹ emi, e ma yin mìwlẹ kẹdẹ wẹ to pipehẹ nuhahun ehelẹ. To ojlẹ Biblu tọn mẹ, devizọnwatọ Jehovah tọn he poyọnho lẹ pehẹ nuhahun dopolọ lẹ. Di apajlẹ, Isaki, Jakọbu, po Ahija po ma penugo nado mọnú ganji ba. (Gẹn. 27:1; 48:10; 1 Ahọ. 14:4) Sala mọdọ agbasa emitọn wló bọ emi “ko whẹ́n zun yọnhonọ.” (Gẹn. 18:11, 12) Ahọlu Davidi masọ nọ ‘hlá yozò’ ba. (1 Ahọ. 1:1) Balzilai he yin adọkunnọ de ma sọgan nọ duvivi núdùdù he e dù lẹ tọn kavi sè hàngbe lẹ ba. (2 Sam. 19:32-35) Ablaham po Naomi po doakọnna awufiẹsa he okú alọwlemẹ de tọn nọ hẹnwa.—Gẹn. 23:1, 2; Luti 1:3, 12.

Etẹwẹ gọalọna dopodopo omẹ ehelẹ tọn nado hẹn nugbonọ-yinyin na Jehovah go bo gbọṣi ayajẹ mẹ? To yọnhowhe Ablaham tọn mẹ, e tindo yise to opagbe Jiwheyẹwhe tọn lẹ mẹ bo “lẹzun huhlọnnọ gbọn yise etọn dali.” (Lom. 4:19, 20) Mílọsu tindo nuhudo yise he lodo tọn. E ma yin owhe mítọn, nugopipe mítọn, kavi ninọmẹ mítọn wẹ nọ zọ́n bọ mí nọ tindo yise enẹ. Di apajlẹ, etlẹ yin to whenue tọgbo Jakọbu vọgán, bo ma nọ mọnú, bo masọ sọgan tọ́n sọn adọzan etọn ji ba, e do yise he lodo hia to opagbe Jiwheyẹwhe tọn lẹ mẹ. (Gẹn. 48:1-4, 10; Heb. 11:21) To egbehe, Ines he tindo owhe 93 bo to kanmẹkú-zọ̀n jẹ dọmọ: “N’nọ tindo numọtolanmẹ to azán lẹpo gbè dọ Jehovah ko dona mi susugege. N’nọ lẹnnupọndo Paladisi ji egbesọegbesọ. Podọ, enẹ nọ na mi jide gando sọgodo go.” Pọndohlan dagbe nankọ die!

Dẹ̀hiho, dogbigbapọnna Ohó Jiwheyẹwhe tọn, po opli Klistiani tọn lẹ yìyì po nọ hẹn yise mítọn lodo. Yẹwhegán Daniẹli yọnhonọ lọ nọ hodẹ̀ whla atọ̀n to azán lẹpo gbè to gbesisọ mẹ, bo zindonukọn to Ohó Jiwheyẹwhe tọn pinplọn mẹ. (Dan. 6:10; 9:2) Asuṣiọsi mẹhomẹ lọ he nọ yin Anna, “ma nọ gọ̀n tẹmpli mẹ gbede.” (Luku 2:36, 37) Eyin mì nọ yì opli lẹ to whedepopenu he e yọnbasi bo nọ tindo mahẹ to yé mẹ sọgbe hẹ nugopipe mìtọn, mì na hẹn mìde lodo, bo nasọ hẹn mẹhe wá lẹpo lodo. Podọ homẹ Jehovah tọn nọ hùn do odẹ̀ mìtọn lẹ go to whelẹponu, eyin mì ma tlẹ tindo nugopipe nado wà nususu.—Howh. 15:8.

Susu to mì omẹ nugbonọ ehelẹ mẹ wẹ nọ jlo nado tindo nugopipe nado mọnú, nado hiawe, podọ nado nọ yì opli lẹ, etomọṣo mì nọ mọdọ onú ehelẹ wiwà fọ́n bo to awuvẹ na mì, kavi dọ mì ma sọgan wà yé ba. Etẹwẹ mì sọgan wà to ninọmẹ enẹ mẹ? Mì nọ yí nuhe tin-to-aimẹ na mì lẹ zan ganji. Susu mẹhe ma sọgan yì opli lẹ tọn nọ dotoaina opli lẹ gbọn alokan ji. Dile etlẹ yindọ Inge he tindo owhe 79 masọ nọ mọnú ganji ba, e nọ wleawuna opli lẹ po owe he wekun yetọn yin hinhẹn klo lẹ po, ehe mẹmẹsunnu de nọ zinjẹgbonu na ẹn sọn ọdinatẹẹ ji.

Vlavo mì tindo nude he mẹdevo lẹ nọ jlo na tindo, enẹ wẹ whenu mìtọn. Naegbọn mì ma na yí i zan nado nọ dotoaina Biblu hihia yidokanji po hoyidokanji owe sinai do Biblu ji lẹ tọn po, gọna hodidọ he yin nina lẹ tọn, po hoyidokanji sinai do Biblu ji lẹ tọn po? Podọ, mì sọgan ze afọdide tintan nado nọ ylọ yisenọ hatọ lẹ to alokan ji bo má nunina gbigbọmẹ tọn de hẹ yé bosọ duvivi “tulinina ode awetọ” tọn.—Lom. 1:11, 12.

Christa he tindo nudi owhe 85 dọ po awubla po dọmọ: “E nọ ylan taun eyin mẹhe yin zohunhunnọ dai ma wá penugo nado wà nususu ba.” To whelọnu lo, nawẹ mẹhomẹ lẹ sọgan hẹn ayajẹ yetọn go gbọn? Peter he tindo owhe 75 dọmọ: “Mí dona nọ tindo  pọndohlan dagbe, bo ma nọ to nulẹnpọn do nuhe mí ma sọgan wà ba lẹ ji, ṣigba bo nọ mọ ayajẹ to nuhe mí sọgan wà lẹ mẹ.”

Be mì sọgan lẹnnupọndo aliho kunnudide tọn he mì sọgan yizan lẹ ji ya? Mẹmẹyọnnu Heidi ma sọgan nọ dekunnu sọn họndekọn jẹ họndekọn di dai tọn ba. Dile etlẹ yindọ e tindo owhe 80 linlán, e plọn lehe yè nọ kanwehlan mẹdevo lẹ to ọdinatẹẹ ji do. Wẹnlatọ mẹhomẹ delẹ nọ dọhodo Biblu ji hẹ gbẹtọ lẹ dile yé sinai to oján gbọjẹtẹn tọn ji kavi to húnglintẹn de. Kavi eyin mì yin ginglọndo dotowhé, be mì sọgan yí finẹ do basi “aigba-denamẹ” mìtọn bo nọ dọyẹwheho na doto lẹ po mẹdevo lẹ po ya?

To yọnhowhe Ahọlu Davidi tọn mẹ, e yí zohunhun do nọgodona sinsẹ̀n-bibasi wiwe ṣeke. E basi nunina akuẹ tọn bosọ wleawudaina azọ́nwanu lẹ, ehe na yin yiyizan nado gbá tẹmpli de. (1 Otan. 28:11–29:5) To aliho dopolọ mẹ, mì sọgan nọgodona azọ́n Ahọluduta lọ tọn he to yìyì lẹdo aihọn pé. Naegbọn mì ma na nọgodona gbehosọnalitọ lẹ kavi wẹnlatọ zohunhunnọ he to agun mìtọn mẹ lẹ gbọn hodidọ tulinamẹ tọn lẹ, nunina kleunkleun lẹ bibasi kavi awuwiwlena onú kleun de nado hẹjó yé dali? To whenue mì to dẹ̀ho, mì sọgan donù jọja lẹ, whẹndo lẹ, mẹhe to sinsẹ̀nzọn whenu-gigọ́ tọn mẹ lẹ, mẹhe to azọ̀njẹ lẹ, po mẹhe tindo azọngban pinpẹn lẹ po go.

Mìwlẹ po sinsẹ̀nzọn he mì to wiwà po yin nuhọakuẹ taun. Mì mẹhomẹ vivẹ́ lẹ emi, Otọ́ olọn mẹ tọn mítọn ma na gbẹ́ mì dai gbede. (Ps. 71:9) Jehovah yiwanna mì podọ mì yin nuhọakuẹ na ẹn. To madẹnmẹ, mímẹpo wẹ na to whinwhẹ́n zọnmii bo ma na tindo awufiẹsa kavi nuhahun depope. Kakatimọ, mí na tindo huhlọn po agbasalilo pipé po, bo na zindonukọn nado to Jehovah Jiwheyẹwhe owanyinọ mítọn sẹ̀n kakadoi!