NASYAĨWE vandũ vetawa Queensland, nthĩ ya Australia, mwaka wa 1955. Kavinda kakuvĩ namina kũsyawa, inyia-akwa, Estelle, nĩwambĩĩe kũmanyĩw’a Mbivilia nĩ Ngũsĩ sya Yeova. Avatisiwe mwaka ũla waatĩĩe, nake ĩthe wakwa, Ron, esie kũvatiswa ĩtina wa myaka 13. Nakwa navatisĩwe ndũanĩ yĩ naku nthĩnĩ vyũ Queensland mwakanĩ wa 1968.

Kuma nĩ mũnini nĩnendete kũsoma na nĩnendete mũno kũmanya ithyomo. Ĩla mũsyĩ witũ wesa kũthi ndembea, nĩnĩsĩ asyai makwa nĩmeew’aa thĩna mayona nĩilyĩ vau kĩvĩlanĩ kya ĩtina kya ngalĩ ngĩsoma ĩvuku vandũ va kwĩloela ũndũ nthĩ yanakavĩte. Ĩndĩ kũsoma kũu nĩkw’o kwandetheeisye sukulu. Kwa ngelekany’o, ĩla naĩ sekondalĩ mũsyĩnĩ wa Glenorchy, ũla wĩ kĩthamanĩ kya Tasmania, nĩnanengiwe mĩthĩnzĩo ĩana ũna nũndũ wa kwĩka nesa sukulu.

Ĩndĩ ĩvinda nĩyesie kũvika weethĩa no nĩkaa ũtwi katĩ wa maũndũ elĩ. Nũndũ nĩnathĩtwe kũsomethw’a yunivasiti, naĩ no nginya nĩtw’e nĩngũthi kana ndithi. O na kau nĩnendete kũsoma mũno, nĩnĩtũngaa mũvea nũndũ inyia-akwa nĩwandetheetye nĩmwende Yeova mũno kwĩ ũndũ nendete kũsoma. (1 Ako. 3:18, 19) Kwoou ĩla naminie sukulu na noosa valũa ũla wa vata, asyai makwa nĩmeetĩkĩlile nambĩĩe ũvainia. Noosie ũvainia Mwei wa 1, 1971, nĩ na myaka 15.

Nĩnĩw’aa mũyo nũndũ kuma ĩvinda yĩu nĩnakwatie mwanya wa kũkũna ũvainia kwa kĩlungu kya myaka nyanya nĩ Tasmania. Ĩvindanĩ yĩu now’o natwaie  kelĩtu kaĩ kanake mũno ka kuma kũu Tasmania keetawa Jenny Alcock. Twatavanisye twĩ mavainia ma mwanya kwa ĩvinda ya myaka ĩna, twĩ isionĩ syĩ syoka kũndũ kũasa syĩtawa Smithton na Queenstown.

Ĩvinda ya mbee kũkinya nthĩ ya mũingo yaĩ mwakanĩ wa 1978. Mwakanĩ ũsu twaendie ũmbanonĩ mũnene wa nthĩ mbingĩ mũsyĩnĩ wa Port Moresby, Papua New Guinea. No nĩlilikanaa mwana-a-asa ũmwe misonalĩ ayumya ũvoo na kĩthyomo kya Hiri Motu. O na kau ndyaakwatya ndeto o na ĩmwe, ũvoo ũsu wake nĩwatumie nenda kũtw’ĩka misonalĩ, nĩmanyĩsye ithyomo ingĩ, na ndyumasya maũvoo ta asu. Yu kote ĩndĩ namanyie ũndũ wendi wakwa wa kũmanya ithyomo ũtonya kũndetheesya nĩmũthũkũme Yeova!

Twavika Australia oou ĩtina wa kuma ũmbanonĩ ũsu, nĩtwaseng’iw’e nĩ ũndũ ũmwe. Atĩ twavikie tũtũmĩtwe ta amisonalĩ kathamanĩ ka Funafuti! Kathama kau ke kĩsionĩ kya Tuvalu, kĩla no kyo tene kyeetawa Ellice Islands. Twavikie Funafuti Mwei wa 1, 1979. Ĩvinda yĩu kĩsio kyonthe kya Tuvalu kyaĩ na Ngũsĩ itatũ tũ.

Kwĩmanyĩsya kĩthyomo kya Tuvaluan kũyaĩ laisi. Nĩkĩ? Nũndũ vayaĩ ĩvuku yĩngĩ ya kĩthyomo kyu ate o “Ũtianĩo Mweũ.” Na nĩkwĩthĩwa kũyaĩ mũvango wa kũmanyĩsya andũ kĩthyomo kya Tuvaluan kana mavuku ma kwĩmanyĩsya kĩthyomo kĩu, twatwie kwĩmanyĩasya ndeto ta 10 mũvaka 20 kĩla mũthenya. Ĩndĩ ĩtina wa kavinda nĩtwamanyie kana twaeleawa ndeto nini mũno katĩ wa ila tweemanyĩasya. Kwa ngelekany’o, twesie kwĩthĩa kaĩ twatavasya andũ maikambĩle kũtũmĩa latili na ndata sya kwĩlumĩla ĩla tũkwenda kũmea ũwe nĩ mũthũku! Ĩndĩ nĩtwaaĩle kũmanya kĩthyomo kĩu nesa nĩ kana twĩthĩwe tũtonya kũtetheesya amanyĩw’a aingĩ ma Mbivilia ala twaĩ namo. Kwoou nĩtwaendeeie kwĩkĩa kĩthito. Ĩtina wa myaka kauta, mũndũ mũka ũmwe tweemanyĩasya nake ĩvinda yĩla tũteesĩ kĩthyomo kĩu nesa atwĩie atĩĩ: “Twĩ na ũtanu mũno nũndũ yu nĩmwĩsĩ kĩthyomo kitũ. Tene o na tũyamanyaa ũndũ mũkwasya!”

Ve ũndũ ũngĩ watũtetheeisye kũmanya kĩthyomo kyu mĩtũkĩ. Nũndũ kũyaĩ nyũmba sya kũkomboa, twaendie kwĩkalany’a na mũsyĩ ũmwe wa Ngũsĩ ũla waĩ ndũanĩ ĩla yĩ andũ aingĩ kathamanĩ kau. Na nũndũ wa ũu weethĩa no nginya tũneene kĩthyomo kĩu kĩla ĩvinda na tũyĩkala ta andũ ma kũu. Ĩtina wa kwĩthĩwa tũteũneena Kĩsũngũ kwa myaka kauta, kĩthyomo kya Tuvaluan nĩkyo kyatw’ĩkie kĩthyomo kitũ.

Ĩtina wa ĩvinda ĩkuvĩ andũ aingĩ nĩmambĩĩie kwenda kwĩmanyĩsya ũla w’o. Ĩndĩ nũndũ tũyaĩ na mavuku ma kĩthyomo kyoo, yu twesaa kũtũmĩa kyaũ kwĩmanyĩsya namo? Na kelĩ, mesaa kũtũmĩa kyaũ mayĩmanyĩsya ĩla me mũsyĩ? Na ĩndĩ mesa kwambĩĩa kũka maũmbanonĩ, mesaa kwina na mavuku meva, mesaa kũka makuĩte mavuku meva, o na mesaa  kwĩyũmbanĩsya maũmbano ata? Na eka ũu, nĩ kyaũ kyesaa kũmatethya meke maendeeo nginya mavatiswe? Nĩ kana andũ asu auu memanyĩsye ĩũlũ wa Yeova, maĩ na vata wa mavuku ma kĩthyomo kyoo. (1 Ako. 14:9) Ĩndĩ tweekũlasya atĩĩ, ‘Mo mavuku ma kĩthyomo kya Tuvaluan makesa kuma nakyo kĩneenawa nĩ andũ matavika 15,000?’ Yeova nĩwasũngĩie makũlyo asu, na kwa nzĩa ĩsu atuma tũkwatya maũndũ aa elĩ: (1) Endaa Ndeto yake ĩtavanw’e “ithamanĩ ila syĩ kũasa,” na (2) endaa ala monekaa nĩ nthĩ ta “auu na menyivĩtye” makwate wĩvitho ĩsyĩtwanĩ yake.—Yel. 31:10; Nzev. 3:12, The Holy Bible in Current Kikamba Language.

Mwakanĩ wa 1980 ovisi wa ũvonge nĩwatũnengie wĩa wa kũalyũla, ĩndĩ tweew’aa tũte na ũmanyi o na ũmwe wa kũthũkũma wĩa ũsu. (1 Ako. 1:28, 29) Mwambĩĩonĩ silikalĩ nĩyatũthooeisye masinĩ ngũũ ya kũtumbĩthya, mũthemba wa ila masinĩ sya kw’oko syatũmĩawa tene, na nĩyo twatũmĩaa kũtumbĩthya mavuku ma maũmbano maitũ. O na nĩtwaalyũlile ĩvuku W’o Ũla Ũtongoasya kwa Thayũ Ũtathela kwa kĩthyomo kya Tuvaluan na twayĩtumbĩthya tũitũmĩa masinĩ ĩsu. Nginya ũmũnthĩ no nĩlilikanaa ũndũ langi ũla twatũmĩaa wanyungaa mũno wĩana, na ũndũ twaaĩle kwĩkĩa kĩthito kingĩ nĩ kana tũtumbĩthye mavuku asu tũtũmĩĩte ĩla masinĩ ya kw’oko, na now’o kũndũ kũu kweethĩawa kũvyũvĩte. Ĩvinda yĩu tũyaĩ na sitima!

Kũalyũla mavuku na kĩthyomo kya Tuvaluan kwaĩ vinya mũno nũndũ tũyaĩ na mavuku angĩ ma kũtũtetheesya. Ĩndĩ mavinda angĩ ũtethyo waumaa kũndũ tũteetaĩĩe. Kwa ngelekany’o, mũthenya ũmwe kwakya naaisye nzĩa neeyĩthĩa mũsyĩ kwa mũndũ ũmwe watũvĩngaa. Mwene mũsyĩ ũsu aĩ mũtumĩa mũkũũ na tene aĩ mwalimũ. Ĩla wambonie oou andilikanilye kana tũyaĩle kũthi kwake. Ĩtina wa ũu ambĩie atĩĩ: “Ĩndĩ ve ũndũ ũmwe ngwenda kũũtavya. Ĩla mũkũalyũla mavuku menyu mũiandĩkaa ũndũ tũneenaa.” Nĩnakũlilye andũ angĩ na neethĩa kĩla wawetie nĩ kya w’o. Kwoou nĩtwambĩĩe kũalyũla mavuku maitũ kwosana na ũndũ andũ ma Tuvalu maneenaa. Ĩndĩ naseng’iw’e mũno nĩ ũndũ Yeova watũnengie ũtethyo aitũmĩa mũndũ watũvĩngaa, ĩndĩ wasomaa mavuku maitũ!

 Kĩndũ kya mbee kũtumbĩthw’a kĩthyomonĩ kya Tuvaluan kwondũ wa andũ mate Ngũsĩ kyaĩ valũa wa kũthokya andũ ũmbanonĩ wa kũlilikana kĩkw’ũ kya Yesũ. Ĩtina wa ũu tulakiti ya Ũvoo wa Ũsumbĩ Na. 30 nĩyaumie o ĩvinda yĩmwe na ya Kĩsũngũ. Twatanie mũno kũnenga andũ ũvoo ũsu waandĩkĩtwe na kĩthyomo kyoo. Ĩtina wa kavinda ve mbulosua imwe syaalyũlilwe na kĩthyomo kya Tuvaluan, o na vamwe na mavuku mana. Mwakanĩ wa 1983, ovisi wa ũvonge wa Australia nĩwambĩĩe kũtumbĩthya ĩkaseti ya Mũsyaĩĩsya ĩtina wa kĩla myei ĩtatũ. Ĩkaseti yĩu yeethĩawa na mathangũ 24, na yaseũvĩtw’e wĩthĩe kĩla kyumwa nĩtũũsoma tũlungu ta mũonza. Andũ meekie ata mayona? Nũndũ andũ ma Tuvalu nĩmendete kũsoma, nĩmendie mavuku maitũ mũno. Ĩvuku yitũ yakilasya yauma oou yĩkatangaswa kĩsesenĩ kya letiũ kya silikalĩ, o na mavinda angĩ weethĩaa ũvoo ũla wa vata kĩsesenĩ kĩu nĩ ĩũlũ wa ĩvuku yĩla twĩthĩwa tumisye! *

Tene tũialyũla twambaa kũandĩka mathangũnĩ. Ĩtina wa ũu, ũvoo ũsu nĩwaandĩkawa na masinĩ mavinda maingĩ, na ĩndĩ wesa kũseũva ũitũmwa ovisinĩ wa ũvonge wa Australia. O na ve ĩvinda ovisi ũsu wa ũvonge wanengete eĩtu-a-asa elĩ kĩanda kya kũandĩka ũvoo ũsu kombiũtanĩ o na kau mayaeleawa kĩthyomo kya Tuvaluan. Kĩla ũmwe aũandĩkaa kombiũtanĩ e weka, na ĩndĩ ũvoo ũsu ũisianĩw’a vau kombiũtanĩ nĩ kana vamanyĩke nĩ va mavĩtũũkana maiandĩka. Nzĩa ĩsu ya kũandĩka ũvoo kelĩ kombiũtanĩ na kũũsianĩsya nĩyaolangaa mavĩtyo mavukunĩ maitũ. Ũvoo ũsu wamina kũvangĩwa vau kombiũtanĩ wĩkale ũndũ ũkethĩwa ũilyĩ wamina kũtumbĩthw’a, nĩwatũmawa na ndeke nĩ kana tũsisye ĩngĩ kana kwĩ kũndũ kwĩ na mavĩtyo na ĩndĩ tũiũtũnga ovisinĩ ũsu wa ũvonge nĩ kana ũtumbĩthw’e.

Ĩvinda yĩĩ maũndũ maalyũkĩte vyũ! Ata? Matukũ aa aalyũli maandĩkaa na kombiũta. Kũndũ kwingĩ ũvoo ũsu wamina kũsiw’a mavĩtyo, ũvangĩawa vau kombiũtanĩ ũkekala ũndũ ũkethĩwa ũilyĩ wamina kũtumbĩthw’a, na ĩtina wa ũu ũitũmwa na Indaneti movisinĩ ma ũvonge kũla ũendaa kũtumbĩthw’a. Kwoou matukũ aa vai mũndũ ũtindaa asembasembete vosita akatũme ũvoo.

O ũndũ myaka yavĩtĩte nyie na Jenny nĩtwanengiwe mawĩa me kĩvathũkany’o isionĩ sya Pacific. Mwaka wa 1985 nĩw’o twaumie Tuvalu na twatũmwa ovisinĩ wa ũvonge wa Samoa. Twavika kũu twanengiwe kĩanda kya kũtetheesya wĩa wa kũalyũla kĩthyomo kya Samoan, kya Tongan, na kya Tokelauan o vamwe na ũla twaendeee naw’o wa kũalyũla kĩthyomo kya Tuvaluan. * Na ĩndĩ mwakanĩ wa 1996 nĩtwanengiwe wĩa o ta ũsu ovisinĩ wa ũvonge wa Fiji. Ovisinĩ ũsu twanengiwe wĩa wa kũtetheesya ala maalyũlaa mavuku na kĩthyomo kya Fijian, kya Kiribati, kya Nauruan, kya Rotuman, na kya Tuvaluan.

Nĩnĩseng’aa mũno nũndũ wa kĩthito kĩla kĩthĩawa na ala maalyũlaa mavuku maitũ. Wĩa wa kũalyũla wĩ vinya na wĩ mĩnoo. Ĩndĩ o ta Yeova, ana-a-asa na eĩtu-a-asa asu aĩkĩĩku nĩmethĩawa na wendi wa kwona ũvoo mũseo ũitavanw’a kwa “kĩla mũthemba na mbaĩ na kĩthyomo na ũko wa andũ.” (Ũvu. 14:6) Kwa ngelekany’o, ĩla mĩvango ya kwambĩĩa kũalyũla ĩkaseti ya Mũsyaĩĩsya ya kĩthyomo kya Tongan yeekawa, nĩnoombanie na atumĩa onthe ma Tonga na  namakũlya nũũ ũtonya kwenda kũmanyĩw’a atw’ĩke mũalyũli. Mũtumĩa ũmwe, ũla wathũkũmaa wĩa mũseo wa ũmakanika, nĩwatwie kũtia wĩa wake ũnĩ ũũngĩ na aitw’ĩka mũalyũli. Ũndũ ũsu wangiitie ngoo mũno nũndũ mũtumĩa ũsu aĩ na mũsyĩ na ndaĩ vandũ vangĩ weesĩ ũtonya kumya ĩng’otole. Ĩndĩ Yeova nĩwamũsũvĩie e na mũsyĩ wake na aendeea kwĩthĩwa e mũalyũli kwa myaka mingĩ.

Kĩthito kĩu kya aalyũli nĩkyonanĩtye nesa woni ũla wĩthĩawa na Nzama Ĩla Ĩtongoesye. Nzama ĩsu yendaa andũ onthe makwate mavuku ma ithyomo syoo, o na ala maneenaa ithyomo ila itaneenawa nĩ andũ aingĩ. Kwa ngelekany’o, nĩvesie kũkũlw’a ĩkũlyo kana ve vata andũ manange ĩvinda maialyũla mavuku na kĩthyomo kya Tuvaluan. Neewie neekĩwa vinya mũno ĩla nasomie ũsũngĩo wa Nzama Ĩla Ĩtongoesye. Yaĩtye atĩĩ: “Ithyĩ tũikwona ũndũ o na ũmwe ũtonya kũtuma mũeka kũalyũla mavuku na kĩthyomo kya Tuvaluan. O na kau andũ ala maneenaa kĩthyomo kya Tuvaluan nĩ anini wamasianĩsya na andũ ala maneenaa ithyomo ingĩ, o namo nĩmekwenda kwĩw’a ũvoo mũseo na kĩthyomo kyoo.”

Mwakanĩ wa 2003, nĩ na Jenny nĩtwaumiw’e Mũvĩanĩ wa Ũalyũli ũla wĩ ovisinĩ wa ũvonge wa Fiji na twatwawa Mũvĩanĩ wa Kũtetheesya Maũndũ ma Ũalyũli, ũla wĩ Patterson, New York. Twatanie mũno nũndũ ũsu nĩw’o waĩ wendi witũ! Twatw’ĩkie amwe ma kĩkundi kĩla kĩkaa mĩvango nĩ kana mavuku maitũ maalyũlwe na ithyomo mbingangĩ. Kĩkundi kĩu nokyo kĩkaa mĩvango nĩ kana wĩthĩe ithyomo isu nĩsyaalyũla mavuku ma mĩthemba mingangĩ. Kwa ĩvinda ya myaka ta ĩlĩ ũu nĩtwatũmawa nthĩ syĩ kĩvathũkany’o tũkamanyĩsye aalyũli.

Yu eka nĩelesye ũla ũndũ nĩwetie mwambĩĩonĩ. Kwĩ mwaka wa 2000, Nzama Ĩla Ĩtongoesye nĩyoonie ve vata wa kũlũlũmĩlya ikundi sya ũalyũli nthĩ yonthe. Kũvika mwaka ũsu, aalyũli aingĩ mayamanyĩĩtw’e wĩa ũsu nesa. Ĩndĩ o tondũ nĩwetie mwambĩĩonĩ, ĩla twaeleisye Kamitii ya Ũandĩki mathĩna ala makwataa aalyũli, Nzama Ĩla Ĩtongoesye nĩyatwie kwĩthĩwe na mũvango wa kũmanyĩsya aalyũli nthĩ yonthe. Mũvango ũsu waĩ wa kũmanyĩsya aalyũli maelewe Kĩsũngũ nesa, methĩwe na ũtũĩka wa kũalyũla, na maimanyĩw’a ũndũ matonya kũthũkũma vamwe nesa.

Mũvango ũsu wa kũmanyĩsya aalyũli ũtetheesye ata? Ũndũ wa mbee, aalyũli methĩĩtwe maialyũla mavuku maitũ nesanga. O na ĩngĩ mavuku maitũ nĩmaumaw’a na ithyomo mbingĩ mũno wasianĩsya na tene. Kwa ngelekany’o, ĩvinda yĩla twatũmiwe ya mbee twĩ amisonalĩ mwakanĩ wa 1979, ĩkaseti ya Mũsyaĩĩsya yaalyũlawa kwa ithyomo 82. Na eka ũu, makaseti ma ithyomo imwe maumaa myei kauta ĩtina wa ĩkaseti ya Kĩsũngũ. Ĩndĩ yu ĩkaseti ya Mũsyaĩĩsya yĩtumbĩthaw’a kwa ithyomo mbee wa 240, na ithyomo ila mbingĩ syumaa ĩmwe na Kĩsũngũ. O na yu andũ no makwate kyaũya kya kĩ-veva kwa ithyomo mbee wa 700. Tene tũyeesĩ kana nĩtũkesa kwona ũndũ ta ũsu.

Mwakanĩ wa 2004 Nzama Ĩla Ĩtongoesye nĩyeekie ũtwi ũngĩ wa vata mũno. Yatwie kana nũseo wĩa wa kũalyũla Mbivilia ũkakalaatangwa. Yeeka ũtwi ũsu vathelile o myei mĩnini na ĩndĩ wĩa wa kũalyũla Mbivilia wavangwa ũtethw’e mĩtũkangĩ kwĩ tene. Nũndũ wa ũu ithyomo mbingangĩ nĩsyakwatie mwanya wa  kũalyũla Mbivilia ya New World Translation. Kũvika mwaka wa 2014, Mbivilia ĩsu nĩyatumbĩthĩtw’e na ithyomo 128, yĩthĩwe yĩ nima kana yĩ nusu. Ithyomo imwe ineenawa kĩsionĩ kya South Pacific nimwe syĩ na Mbivilia ĩsu.

Katĩ wa maũndũ maseo ala naaona nĩ kũtũmwa ũmbanonĩ mũnene kĩsionĩ kya Tuvalu mwakanĩ wa 2011. Nthĩ ĩsu ya Tuvalu yeethĩĩtwe na mũnyao mũthũku kwa ĩvinda ĩasa, na andũ maĩ manambĩĩa kwona ũmbano ũsu mũnene ta ũũkũĩĩw’a. Ĩndĩ wĩoo ũla twavikie kwetĩkie mbua mbingĩ mũno, na ũmbano witũ ndwaatĩa! Nanengetwe kĩanda kĩnene vyũ kya kumya Mbivilia ya Tafsiri ya Ulimwengu Mpya ya Maandiko ya Kigiriki ya Kikristo kwa kĩthyomo kya Tuvaluan. Vai kĩthyomo kĩngĩ kĩ na andũ anini ta kĩu kyaakwata mũthĩnzĩo ũsu ũte maela. Ũmbano ũsu wathela mbua yasyokie yetĩka ĩngĩ. Kwoou andũ onthe menũkie me na kĩw’ũ kingĩ kya thayũ na kĩw’ũ kingĩ kya mbua!

Ĩndĩ nĩ na kyeva kũmũtavya kana kĩveti kyakwa, Jenny, kĩla twekalanĩtye nesa kwa myaka 35, kĩyaaona ũndũ ũsu ũseũvĩte ũu. Jenny akwie mwaka wa 2009 nũndũ wa kanza ya nondo ĩla yamũthĩnĩtye kwa ĩvinda ya myaka ĩkũmi. Nĩnĩsĩ ĩla wĩthayũũkw’a akatana mũno atavw’a kana andũ ma Tuvalu nĩmakwatie Mbivilia ya kĩthyomo kyoo.

Yeova nĩwesie ũngathima na mũtindany’a ũngĩ mwanake wĩtawa Loraini Sikivou. Loraini aĩ mũalyũli, na tene e na Jenny mathũkũmaa ĩmwe me Mbetheli ya Fiji maitetheanĩsya na timũ ĩla yaalyũlaa kĩthyomo kya Fijian. Kwoou ũmũnthĩ nĩ na kĩveti kĩngĩ kĩĩkĩĩku na nĩtũtanaa kũmũthũkũma Yeova twĩ vamwe, o na ithyelĩ nĩtwendete kwĩmanyĩsya ithyomo.

Natata kũvindĩĩsya myaka mĩvĩtu nĩw’aa neekĩwa vinya mũno nalilikana ũndũ Asa witũ wa ĩtunĩ, Yeova, wĩanĩasya mavata ma andũ ma ithyomo syonthe, o na ethĩwa ithyomo syoo ineenawa nĩ andũ manyivĩte ata. (Sav. 49:1-3) Ĩla noona ũtanu ũla andũ me naw’o mũthenya ũla makwata mavuku maitũ na kĩthyomo kyoo kana mũthenya ũla mamwinĩa Yeova ya mbee matũmĩĩte ĩvuku ya kĩthyomo kyoo, nĩnĩmanyaa kana Yeova nũmendete. (Meko 2:8, 11) Kwa ngelekany’o, kũvika o na ũmũnthĩ no nĩlilikanaa kĩla kyawetiwe nĩ mwana-a-asa mũkũũ wĩtawa Saulo Teasi ũneenaa kĩthyomo kya Tuvaluan. Ĩla wakwatie ĩvuku ya mbathi na kĩthyomo kyake, na aina wathi ũmwe ĩvinda ya mbee, aisye: “Nĩona nĩ ta ũũthi ũtavye Nzama Ĩla Ĩtongoesye kana mbathi ii syĩ mũyo syainwa na kĩthyomo kya Tuvaluan kwĩ sinĩtwe na kĩthyomo kya Kĩsũngũ.”

Mwei wa 9, 2005, nĩnanengiwe kĩanda ndataĩĩe kana nĩnĩnengwa. Nathokiw’e nĩthĩwe ũmwe wa ala me nthĩnĩ wa Nzama Ĩla Ĩtongoesye ya Ngũsĩ sya Yeova. O na kau yu nditonya kũtw’ĩka mũalyũli ĩngĩ, nĩnĩmũtũngĩaa Yeova mũvea nũndũ nũnengete mwanya wa kũendeea kũkwata kw’oko wĩa wa kũalyũla o na ethĩwa ũtethaw’a va ĩũlũ wa nthĩ. Nĩw’aa mũyo mwingĩ mũno nalilikana kana Yeova nĩwĩanĩasya mavata ma andũ make onthe, o na ethĩwa andũ asu me ila ithamanĩ syĩ Ũkanganĩ wa Pacific katĩkatĩ! Nyie nĩnĩtĩkĩlanaa na ndeto ii sya mũandĩki ũmwe wa Savuli: “Yeova nũsumbĩkaa; nthĩ nĩyĩw’e mũyo; wingĩ wa ithama ũtane.”—Sav. 97:1.