1, 2. (a) Dahme kahrehda ke kamehlele me Siohwa ketin poakohng sapwellime aramas? (b) Anahn dahieu me aramas koaros ahneki?

 DAHME kahrehda ke kamehlele me Siohwa ketin poakohng sapwellime aramas akan? Mwohn omw sapeng, tehk karasepe pwukat: Erein sounpar tohto, rien Taylene Kristian kan kin kangoange ih en toupahrek oh dehr kasik laudsang dahme e kak wia. E nda: “Ma Siohwa sohte ketin poakohng ie, e sohte pahn pwurepwurehng ketikihda kaweid.” Brigitte, me kelehpw apwalihada nah seri riemeno mwurin eh pwoudo mehla, nda: “Apwalihada seri nan ahn Sehdan sampah iei ehu nanpwungen soahng kan me keieu apwal en wia, ahpw mehlel ong pahpa de nohno kiripw men. Ahpw I uhdahn kamehlele me Siohwa ketin poakohng ie pwehki e kin ketin sewese ie nan ei nsensuwed oh lokolok, oh e sohte kin ketin mweidohng ie en lelohng mehkot me I sohte kak powehdi.” (1 Kor. 10:13) Sandra kohwahki soumwahu laud ehu me sohte kak mwahula. Ni ehu mihting tohrohr, emen sister kasalehiong Sandra me e nsenohki ih. Ahn Sandra pwoudo nda: “Mendahki se sohte uhdahn ese ih, eh kasalehda eh nsenohkin kiht kihong kiht peren laud. Pil soahng tikitik kan me wia kasalepen limpoak sang riat Kristian ko kin kasalehiong ie ia uwen Siohwa eh ketin poakohng kiht.”

 ² Aramas wiawihda ahneki anahn en poakohng meteikan oh pil meteikan en poakohng irail. E mengei en nsensuwedla ma met sohte kin pweida pwehki soahng kan me sohte kasikpe wiawi pwarada, solahr roson en paliwar, apwal en mwohni, de doadoahk en kalohk sohte pweida. Ma kitail tepida pehm me Siohwa sohla ketin poakohng kitail, e pahn mwahu en taman me kitail kesempwal reh oh me e kin ketin ‘kakehlakei kitail,’ oh sewese kitail. E sohte pahn ketin manokehla kitail ma kitail lelepek ong ih.​—Ais. 41:13; 49:15.

3. Dahme kak sewese kitail en kakehlaka atail uhdahn kamehlele me sapwellimen Siohwa limpoak ong kitail kin poatopoat?

³ Irail pwukat me kitail koasoia mwoweo kin uhdahn kamehlele me Koht kin ketin ieiang irail nan arail kahpwal kan. Kitail pil kak kamehlele me e kin ketin ieiang kitail. (Mel. 118:6, 7) Iren onop wet pahn koasoia ia duwen sapwellimen Koht limpoak eh kin sansalda sang ni (1) sapwellime kapikipik kan, (2) sapwellime Mahsen, (3) kapakap, oh (4) meirongo. Doudouloale soahng mwahu kan me Siohwa ketin wiadahr pahn uhdahn kalaudehla atail kalahnganki sapwellime limpoak poatopoat.​—Wadek Melkahka 77:11, 12.

4. Atail doudouloale sapwellimen Siohwa kapikipik kan kin kasalehda dah?

⁴ Kitail kak kilang sapwellimen Siohwa limpoak poatopoat ong kitail sang ni mehkan me e ketin kapikada? Ei, kitail kak pwehki doadoahk en kapikipik kin kasalehda sapwellimen Koht limpoak. (Rom 1:20) E ketin wiahkihda sampah koasoandi ehu me mour koaros en kak doadoahkpene pwe ren kak wie momour oh ahneki roson kehlail. Ahpw, e ketin kupwurki kitail en wia laudsang. Kitail anahne mwenge pwe kitail en wie momour. Siohwa kin ketin tehk mwahu me sampah wet kak kapwarehda soangsoangen tuhke tohto me kitail kak wiahkihda mwenge mwahu. Ei, e pil ketin wiahda pwe atail kang mwenge en wia mehkot kaperen! (Ekl. 9:7) Emen sister me adaneki Catherine kin perenki kilang kapikipik kan, ahpw keieu ni sounpwong en April nan Canada. E nda: “E kin inenen kapwuriamwei en kilang mepwukat, duwehte rohs kan ar wosada sang nan pwehl oh menpihr kan ar pwurasang wasa teikan, iangahki kisin menpihr me adaneki hummingbird me kin kohla mwenge ni mehn kamweng menpihr ni wenihmwtok en ei imwen kuko. Siohwa uhdahn ketin poakohng kitail pwehki e ketikihong kitail peren laud.” Samatail limpoak nanleng kin kupwurperenki sapwellime kapikipik kan oh e ketin kupwurki kitail en pil iang perenki.​—Wiewia 14:16, 17.

5. Ia duwen sapwellimen Siohwa limpoak eh kin sansalda ni mwomwen aramas ar kapikipikda?

⁵ Siohwa ketin kapikada kitail en ahneki koahiek en wia doadoahk me mwahu oh katapan me kin kalaudehla atail perenki mour. (Ekl. 2:24) E ketin kupwurki me aramas en kadirehla sampah, apwalih, oh kaunda mwahmw kan, menpihr kan, oh soangen mahn teikan. (Sen. 1:26-28) Oh ia uwen Siohwa eh ketin limpoak ni eh ketikihong kitail irair kan en kak alasang ih!​—Ep. 5:1.

6. Dahme kahrehda kitail en uhdahn kalahnganki Mahsen en Koht?

⁶ Koht ketin kasalehda sapwellime limpoak laud sang eh ketikihong kitail sapwellime Mahsen. Paipel kin kasalehda dahme kitail anahne ese duwen ih oh sapwellime wiewia ong aramas. Karasepe, Paipel padahkihong kitail sapwellime wiewia kan ong mehn Israel ko me kin kalapw sapeikiong ih. Melkahka 78:38 mahsanih: “E ketin mahkikihong irail diparail kan oh sohte ketin kamwomwirailla. Pak tohto e ketin koledi sapwellime engieng oh pein katokehdi engieng en  nan kupwure.” Omw medemedewe duwen ire wet ele kak sewese iuk en kalahnganki me Siohwa ketin poakohng oh nsenohkin uhk. Kamehlele me ke kesempwal mwohn silangin Siohwa.​—Wadek 1 Piter 5:6, 7.

7. Dahme kahrehda kitail anahne kesempwalki Paipel?

⁷ Kitail anahne uhdahn kesempwalki Paipel pwehki ih met me Koht kin keieu ketin doadoahngki pwehn mahseniong kitail. Koasoakoasoipene mwahu nanpwungen pahpa nohno oh neirail seri kan kin kesempwal pwehn kakairada pepehm en likilik oh kalaudehla arail limpoakpene. Dahme kitail kak kasik sang rehn Siohwa? Mehnda kitail sohte kin kilang de rong ngilen Siohwa, e kin ketin “mahsen” ong kitail sang Paipel oh kitail anahne rong. (Ais. 30:20, 21) Siohwa kin ketin kupwurki kahluwa kitail, sapwellime aramas lelepek kan, oh ketin pere kitail sang keper. E pil ketin kupwurki kitail en esehla oh likih ih.​—Wadek Melkahka 19:7-11; Lepin Padahk 1:33.

8, 9. Dahme Siohwa kupwurki kitail en esehla? Menlau kawehwehda duwen met ni omw doadoahngki ehu karasaras sang nan Paipel.

⁸ Siohwa kupwurki kitail en esehla ih nin duwen emen me kin poakohng kitail oh ketin pohnsehsehla atail soh unsek. E kin ketin rapahki soahng mwahu kan rehtail. (2 Kron. 16:9) Karasepe, e ketin wia met ong Nanmwarki Seosopat en Suda. Ehu pak, Seosopat wiahda pilipil sapwung oh iang Nanmwarki Eihap kohla nan mahwen laud ehu pwehn kapwurehdo Ramod nan Kilead sang Siria. Soukohp likamw  400 kamehlelehiong Eihap me e pahn pweida, ahpw sapwellimen Siohwa soukohp Maikaia kohpada me Eihap pahn uhdahn lohdi. Eihap mehla nan mahweno oh Seosopat kereniong mehla. Ni Seosopat eh pwurala Serusalem, e ale peneu pwehki e iang utung Eihap kohla mahwen. Mendahki met, Sehu, nein soukohp Ananai nah pwutak, ndaiong Seosopat: “Mie mehkot rehmwi me mwahu.”​—2 Kron. 18:4, 5, 18-22, 33, 34; 19:1-3.

⁹ Sounpar kei mwowe, Seosopat kehkehlikihong soupeidi kan, mehn Lipai kan, oh samworo kan ren seiloakla nan kahnimw kan en Suda pwehn padahkihong towe kan duwen sapwellimen Siohwa Kosonned kan. Kalohk wet uhdahn pweida kahrehda aramas en wehi kan me kapilpene Suda tepida lemmwiki Siohwa. (2 Kron. 17:3-10) Ei, mendahki Seosopat wiahda mwekid pweipwei ehu, Siohwa sohte ketin pohnsehsehla soahng mwahu kan me e wiadahr. Koasoi en Paipel wet katamankihong kitail me mendahki atail soh unsek, Siohwa pahn ketin poakohng kitail ma kitail kin ni mohngiong unsek rapahki en kaperenda ih.

10, 11. (a) Dahme kahrehda kapakap kin wia pai tohrohr kaselel ehu sang Siohwa? (b) Ia duwen Koht eh pahn ketin sapeng atail kapakap kan? (Menlau kilang tepin kilel.)

¹⁰ Pahpa limpoak men kin kihong eh ahnsou en rong nah seri kan ni arail kin men koasoiong ih. E kin men ese dahme re kin medemedewe oh pil arail iren kapwunod kan pwehki e nsenohki dahme mi nan mohngiongirail. Samatail nanleng, Siohwa, kin ketin karonge kitail ni atail doadoahngki atail pai kaselel en kapakap pwehn pato mwohn silangih.

¹¹ Kitail kak kapakap ong Siohwa ahnsou sohte lipilipil. E sohte ketin katokehdi kitail en kapakap. E ketin wia Kompoakepatail me kin ahnsou koaros karonge kitail. Taylene, me kitail koasoiahier mwoweo, nda: “Ke kak patohwanohng ih soahng koaros.” Ni atail kin kasalehiong Koht atail pepehm kan me keieu rir nan kapakap, ele e pahn ketin sapengki ehu iren Paipel, ehu iren onop nan ehu makasihn, de pil sang riatail Kristian men me kangoange kitail. Siohwa kin ketin karonge atail pekipek kan oh ketin wehwehki kitail pil ni ahnsou kan me sohte emen kak wehwehki kitail. Eh kin ketin sapeng atail kapakap kan iei ehu kasalepen sapwellime limpoak poatopoat.

12. Dahme kahrehda kitail anahne tehk duwen kapakap kan me kilelehdi nan Paipel? Menlau kihda ehu karasaras.

¹² Kitail kak sukuhlki laud duwen kapakap kan me kileldi nan Paipel. Kahrehda ekei pak e pahn uhdahn mwahu ma kitail tehk kapakap pwukat erein atail kaudok en peneinei. Atail medemedewe ia duwen sapwellimen Siohwa ladu kan en mahs ar kin kasalehda arail pepehm loal kan ong Koht ele kak sewese kitail en kamwahwihala pein atail kapakap kan. Karasepe, tehk duwen ahn Sona eh kapakap en pekmahk ni eh mi nan kapehden mwahmw laud men. (Sona 1:17–2:10) Kousapahlih ahn Solomon kapakapo ong Siohwa sang eh mohngiong ni kokoudahn tehnpas sarawio. (1 Nan. 8:22-53) Doudouloale kapakapo me Sises ketin padahkihong kitail pwehn wia kamwahupatail. (Mad. 6:9-13) Ahpw laudsang met, ‘nan atail kapakap akan kitail en peki dahme kitail kin anahne’ ni kaukaule. Imwilahn met, ‘sapwellimen Koht popohl, me inenen laudsang uwen atail dehdehki, ahpw pahn nekinekid mohngiongitail oh pil atail lamalam.’ Atail kalahnganki sapwellimen Siohwa limpoak poatopoat pahn laudla.​—Pil. 4:6, 7.

13. Dahme ritidahng aramas akan pwehki kisakis en meirongo?

¹³ Koht ketikihda sapwellimen Sises kisakis en meirongo pwe “kitail en kak mourkihla.”  (1 Sohn 4:9) Me pid sapwellimen Koht limpoak laud wet, wahnpoaron Pohl ntingihdi: “Krais ketin pwoukihla aramas suwed kan ni ahnsou me Koht ketin kilelehdi. Wiewia apwal ehu aramas en mehkihla aramas pwung men. A mweinele mie me pahn mehkihla aramas mwahu men. Ahpw Koht ketin kasalehiong kitail ia uwen laud en sapwellime limpoak ong kitail: pwe ni ahnsou me kitail mihmi nan dihp, Krais ketin pwoukinkitailla!” (Rom 5:6-8) Kasalepen sapwellimen Koht limpoak laud wet ritingadahng aramas akan koapworopwor en ahneki nanpwungmwahu keren rehn Siohwa.

14, 15. Ia wehwehn meirongo ong (a) Kristian keidi kan? (b) irail kan me ahneki koapworopwor en mour nin sampah?

¹⁴ Ekei kin pehm sapwellimen Siohwa limpoak poatopoat ni ahl ehu me inenen tohrohr. (Sohn 1:12, 13; 3:5-7) Ni arail kin keikihdi sapwellime manaman, irail wiahla “sapwellimen Koht seri.” (Rom 8:15, 16) Pohl ndahki Kristian keidi kan me Koht ketin ‘kasapwilirailda irail en miniminpene oh ehupene ni arail pahn iang Krais Sises kaunda nanleng.’ (Ep. 2:6, NW) Irail mi nan irair wet pwehki re kilelkihdi kilel en sapwellimen Koht manaman me e ketin inoukihda, me wia inoupen arail sohso, me iei koapworopwor ‘me nekinek mwahu ong irail nanleng.’​—Ep. 1:13, 14; Kol. 1:5.

¹⁵ Irail koaros me sohte keidi kak pil wiahla kompoakepahn Koht ma re kasalehda arail pwoson meirongo. Re pahn kak pil wia sapwellimen Koht seri pwekpwek kei oh mour kohkohlahte nan paradais nin sampah. Meirongo kin kasalehda sapwellimen Siohwa limpoak ong aramas koaros. (Sohn 3:16) Ia uwen kaperen en ese me ma kitail papah Koht ni lelepek, e pahn ketikihong kitail mour me keieu mwahu nan sampah kapwo! Eri kitail en kasalehda me kitail kin kalahnganki meirongo, me wia kadehdehpen sapwellimen Koht limpoak poatopoat ong kitail.

16. Ni atail doudouloale ahl akan me Siohwa ketin kasalehiong kitail sapwellime limpoak, dahme met kin wiahiong kitail?

¹⁶ Kitail sohte kak wadekedi uwen tohtohn ahl kan me Siohwa kin ketin kasalehda sapwellime limpoak ong kitail. Nanmwarki Depit koulki: “Ia uwen eh apwal ong ie I en dehdehkihla audepen kupwuromwi kan; ia uwen tohtohn audepen kupwuromwi kan! Ma I song en wadekedi, re pahn tohtohsang pihken ni oaroahr kan.” (Mel. 139:17, 18) Doudouloale duwen tohtohn ahl akan me Siohwa ketin poakohng kitail pahn kamwakid kitail en pil poakohng ih oh patohwanohng ih me keieu mwahu rehtail.

17, 18. Ia ekei ahl me kitail kak kasalehda atail limpoak ong Koht?

¹⁷ Mie ahl tohto en kasalehiong Siohwa me kitail poakohng ih. Karasepe, kitail kak kasalehda atail poakohng Siohwa sang ni atail ngoangki padahkihong meteikan duwen rongamwahu en Wehio. (Mad. 24:14; 28:19, 20) Kitail pil kak kasalehiong Koht me kitail poakohng ih sang atail dadaur ni loalopwoat pahn kahpwal kan me kin kasonge atail pwoson. (Wadek Melkahka 84:11; Seims 1:2-5.) Mehnda ma atail kahpwal kan inenen laud, kitail kak kamehlele me Siohwa kin ketin mwahngih atail lokolok oh pahn ketin sewese kitail, pwehki kitail kesempwal reh.​—Mel. 56:8.

¹⁸ Atail limpoak ong Siohwa kin kamwakid kitail en doudouloale soahng kaselel koaros me e ketin kapikada. Kitail kin kasalehiong Siohwa me kitail poakohng ih oh sapwellime Mahsen sang ni atail kin wia tohnsukuhl en Paipel mwahu kei. Kitail kin kaukaule kapakapohng Siohwa pwehki kitail poakohng ih oh men kakehlakahda atail nanpwungmwahu reh. Oh ni atail kin doudouloale sapwellime kisakis kesempwal en meirongo, atail limpoak ong ih kin uhdahn laudla. (1 Sohn 2:1, 2) Mepwukat iei ekeite nanpwungen soahng tohto me kitail kak kasalehiong Siohwa me kitail kin kesempwalki sapwellime limpoak poatopoat ong kitail.