1. Kani tulukwikala mu mpindi sha kuba shani?

TULUKWIKALA mu mpindi ishikatashe. Baibolo ileta inshiku tulukwikalamo ati ‘inshiku sha kupelako.’ Ishi inshiku shalitatikile mu 1914. Muli shishi “impindi sha bukali” mulacitike’fintu ifibipile makosa ifi tafyacitikilepo ili umwaka wa 1914 taungafika. (2 Tim. 3:1-5) Na cine, icalo cikapitilisha ukulukubipilako, ni pakuti Baibolo yalishimikile ati “abantu bakubifya ne bakutumpaika ku fipa bakalukuya ili balunduluka ne kubipa.”—2 Tim. 3:13.

2. Kani ni fisa ifi aba mu calo babona ati fyakulisangalashishamo ifiweme? (Boneni icikope icili peulu.)

² Abantu balabone’fi Baibolo ilabila ati fya lukansa, fya bucencemeshi, fya kupupe’mipashi, neli ifintu fimbi ifibipile ati fyakulisangalashishamo ifiweme. Ku cakubwenako, pa Intaneti, amapolokalamu apa TV, amafilimu, amabuuku, ne mamakashini fyonse ifi filalangisha ati ukucito’lukansa ne bucencemeshi takubipilepo. Mu fyalo fimbi, imibelo yeyo akale baalukubona ati taiwemepo baliisuminishe. Pano ico tacilengeshapo baLesa ukusuminisha  ati iyo imibelo iibipile ili lukoso bwino.—Pendeni AbaLoma 1:28-32.

3. Kani abalonda amafunde abaLesa balababona shani?

³ Abasambile ba kutanga aba baYesu tabaalukucitapo ifibipile pa kulisangalasha. Pakuti pali fyefyo na pa kuba ne mibelo iweme, abantu baalibapatile abaKlistu kabili baalukubakululusha. Intangishi Petilo yalilembele ati: “Mopele umo balakankamana, pakuti [mwe baKlistu] tamubutuka pamo nabo ukuya ku kufula kwa bupupa kopele, ili bamucoboleni.” (1 Pet. 4:4) Na ino mpindi, abo abalonda amafunde abaLesa balababona ati bantu ababipile. Nakabili, “bonse abalukufwayo’kwikala ukupala-baLesa muli baKlistu Yesu bakakululuka.”—2 Tim. 3:12.

4. Kani Amalembo alatufunda ukubulo’kucite’ndo ku calo?

⁴ Amalembo alakoselesha bonse abafwaya ukucito’kufwaya kwa baLesa ukubulo’kutemwa icalo ne mibelo iibipile ilimo. (Pendeni 1 Yoane 2:15, 16.) Ukupempela kwa bufi, aba fya mapolitiki, ne babusulwishi, ukubikako na fyefyo bapyungisha pa kutulishe’fyebo fyabo, fyonse filatangililwa na “lesa wa mpindi ino,” Satana Umusenseshi. (2 Koli. 4:4; 1 Yoa. 5:19) E mulandu fwe baKlistu twelelwe ukusalulwila bwino ifibusa fyesu. Amashiwi abaLesa alapeela uku ukufunda ukuweme ukwa kweba’ti: “Tekutumpaikwa: ukwambale’fibipile kulabifyo’mucinshi.”—1 Koli. 15:33.

5, 6. Ni bani abatabelelwepo ukuba ifibusa fyesu, kabili nindo?

⁵ Pakweba’ti imibelo yesu iweme tayonaikilepo, tatwelelwepo ukukwate’fibusa ificite’fibipile. Ici tacaalulapo lukoso ati kubulo’kuba ifibusa ne bacite’fibipile sombi cilaalula ne kweba ati kubulo’kuba ifibusa ne bantu abalabila ati balapempela baYawe pano abapulaisha amafunde abaYawe ku mushikila lukoso. Kani aba abaKlistu abacite’fibipile tabalapiilepo, tulaleko’kuba ifibusa fyabo.—Loma 16:17, 18.

⁶ Ukuba ifibusa ne bantu abatabalondapo amafunde abaLesa, kungalengesha na fwebo ukutatika ukucite’fintu ifi bacita ni pakuti tulukufwaya ati batutemenweko. Ku cakubwenako, kani tulikwete ifibusa ificito’bucencemeshi, na fwebo tungeshiwa ukucitako ubucencemeshi. Ifya kube’fi filicitikilepo ku baKlistu abengi, kabili bambi balibafumishemo na mwi kelesha pakuti tabaalapiilepo. (1 Koli. 5:11-13) Kani tabalapiilepo, bangaba koti ni babalya Petilo alabiilepo.—Pendeni 2 Petilo 2:20-22.

7. Ni bani abelelwe ukuba ifibusa fyesu?

⁷ Nangaba’ti tulafwaya ukulangishe’nkumbu na ku bantu abatabalondapo amafunde abaLesa, tatwelelwepo ukuba ifibusa fyabo ifipalamishe. Popele, tekuti cibepo icelelwe kuli Mboni umushike ukwambisha umuntu uutalituulilepo kuli baLesa kabili uutalondapo amafunde abo. Ukulukuli aba bucine kuli baYawe kucindeme ukucila na pa kufwaya ukusangalasha abantu abapulaisha amafunde abaYawe. Abelelwe ukuba ifibusa fyesu ni baabo abacito’kufwaya kwa baLesa. BaYesu baalilabile ati: “Abantu bonse ukalukucita ukufwaya kwa baLesa, uyo mukwasu, ni nkashi yanji, ni bamama.”—Mako 3:35.

8. Kani ifibusa ifibipile fyaalilengeshe abaIshilaeli ukucite’ndo?

⁸ AbaIshilaeili baalilibwenene ifibipile ififumamo mu kukwate’fibusa ifibipile. Ili baYawe babafumishe mu Ijipiti ne kubatangilila mu Calo Icalailwe, baalibabuulile ifi baelelwe ukucita ku bantu bali ne kusanga muli cicilya icalo. Baalilabiile ati: “Teshi ukenamishishe balesa babo, neli kubapyunjila, neli kucita koti milimo yabo; sombi ukubawishe  lukoso, ukatobale impanda shabo. Lomba mukalukubapyunjila baYawe Lesa wenu.” (Ifyakufu. 23:24, 25) Pano, abaIshilaeli abengi tabaalondelepo ukucenjesha kwa baLesa. (Amasa. 106:35-39) Tabaalukumfwilapo amafunde abaLesa ukufika na mu mpindi ya baYesu. Popele baYesu balibabuulile ati: “Boneni, ing’anda yenu ilishele kuli mwebo koti ya mu masala.” (Mat. 23:38) BaYawe baalikeene abaIshilaeli kabili balitatikile ukushukisha ikelesha lya bukumo ilya buKlistu.—Ifyacit. 2:1-4.

9. Mba nindo ifyebo ifi aba mu calo batulisha fibipiile?

⁹ Ifyebo ifingi ifi aba mu calo batulisha fingalengesha ukucetekela kwa baKlistu ukunaka. Ifi ifyebo tafyofwapo abali bonse ukucetekela muli baYawe na mu milayi yabo. Sombi, filalangisha lukoso bumbifi bwa bantu ba mu calo cakwe Satana na fyefyo bafwaisha ukucita. Penka, tulyelelwe ukucenjela pakweba’ti twilukupenda neli ukutamba ifingatulengesha ukuba “ne kukumbwa ukwa mu calo.”—Tito 2:12.

10. Kani findo fikacitika ku fya kupenda ne fya kutamba ifibipile ifili mu calo?

¹⁰ Bukumo lukoso, fyonse ifya kupenda ne fya kutamba ifibipile fikashila. Fyonse fikafumishiwapo ili icalo cakwe Satana cikonaalwa. Amashiwi abaLesa alalabila ati: “Icalo ca panshi cilukupitilila kumo ne kukumbwa kwa ciko; sombi uyo ucita koti kufwaya kwa baLesa ewikalilila inshiku shonse isha muyayaya.” (1 Yoa. 2:17) Umwimbishi wa masamo na ye aalimbile ati: “Imbifi shikapinikwa: Sombi abo abalukupembelela kuli baYawe, bo ebakapyane’calo. Sombi abatekenye mu mitima ebakapyane’calo; bakalukulitemwesha mu kufula kwa butende.” Ukufika lwisa? “Abalungeme bakapyane’calo, bakalukwikalamo inshiku shonse lukoso.”—Amasa. 37:9, 11, 29.

11. Kani baLesa balapeela shani abantu babo ifyakulya fya ku mupashi ifiweme?

¹¹ Ukupusanako ne fintu ifili mu calo, ukwanshika kwa baYawe kulatupeele’fintu ifiweme ifitofwako ukuba ne mibelo iiweme iikatulengesha ukwikala umuyayaya. Ili baYesu baalukutembela kuli baYawe, baalilabiile ati: “Nawo umweo uwa muyayaya ni wuyu, ati bakamwishibeni mwebo emwe mwenka mwe baLesa ba cine na woyo uyu mwatumine, Yesu Klistu.” (Yoa. 17:3) Ukupitila mu kwanshika kwabo, baWishifwe aba kwiulu balukutupeele’fyakulya fya ku mupashi ifiweme. Lishuko ilyakuti ubukulu ukukwata bamakashini, amabuuku, utubuuku, amavidyo, eli ne fyebo fya pa Webusaiti ifitofwako mu fya baLesa. Nakabili, ukwanshika kwa baLesa kulanshika ukubungana mu makelesha ukucila pali 110,000 mu calo conse. Pali kuku ukubungana na pa mabungano, tulasambilila ifya mu Baibolo ifikosha ukucetekela kwesu muli baYawe na mu milayi yabo.—Ebeya 10:24, 25.

12. Buulishisheni ifi caalula ukuupila neli ukuupilwa ‘muli baShikulu mwenka.’

¹² AbaKlistu abashike balyelelwe ukucenjela ili balukusalulula uwakuupana na ye. Amashiwi abaLesa alatubuula ati: “Tekukakankana icikakekake ne bakubulo’kucetekela. Pakuti ukulungama ne kupulaisha kungaambala shani? Mbo kutuba ne mfinshi fingekala pamo shani?” (2 Koli. 6:14) Baibolo ilafunda abapyungishi ba baYawe abalukufwaya uwakuupana na ye ukuupila neli ukuupilwa ‘muli baShikulu mwenka,’ e kweba’ti ukuupa neli ukuupwa kuli Mboni uubatishiwe kabili uulonda ne kufunda kwa mu Malembo. (1 Koli. 7:39) Kani abaKlistu baupwa neli ukuupa umuKlistu  mubyabo, balasanga umubyabo uulituulile kuli baYawe kabili uukabofwako ukulukuli aba bucine kuli baYawe.

13. Findo baYawe baafundile abaIshilaeli pa cupo?

¹³ BaYawe baliishi ifingawamina abapyungishi babo, e mulandu impindi ne mpindi balabilila pali fyefyo babone’cupo. Umfweni ukufunda ukumfwanikile bwino uku bapeele abaIshilaeli ukupitila muli Mose. Ukulosha ku bantu abalukwikala mu fyalo ifyali apepi ne baIshilaeli, baYawe baalilabiile ati: “Tekuti mukopanshanye na yo; tekuti ukofye umwana wobe umwanakashi ku mwana wakwe umwalalume, neli kupoka umwana wakwe umwanakashi ati umwana wobe umwalalume ope. Pakuti uyo-mwinafyalo angaalula umwana wobe umwalalume aleke ukundonda, nabo bapyunjile balesa bambi; filya ubukali bwa baYawe bungabushishiwa pali mwebo, nabo ne kwangufya ukukonala.”—Ndute. 7:3, 4.

14, 15. Kani findo fyafuminemo muli fifilya Solomoni apufishe ukufunda kwa baYawe?

¹⁴ Ili Solomoni umwana wakwe Dafidi atatikile lukoso ukwikalika, aalilombele baLesa ati bamupeele amano, kabili baLesa nabo baalimupeele amano aengi. Abantu bonse mu calo baalishibile ati Solomoni ni mfumu ya mano. Ili imfumu iyanakashi iya ku Sheba yafakashishe Solomoni, yalilabiile ati: “Nshinacetekele amashiwi, ili nshingesa, ne menso anji ne mwine ne kufibona; lomba, boneni, tabambulilepo neli liyafu; amano enu ne mabile enu alicililepo pa mpupo iyo naumfwile.” (1 Imf. 10:7) Nangabe’fyo, Solomoni alishile mu kuba cakubwenako icibipile icilangisha ifingafumamo kani umuntu apufya ukufunda kwa baYawe ne kuupana ne muntu utapempelapo baYawe.—Uwaku. 4:13.

¹⁵ Nangaba ne fintu ubwingi ifi baLesa baamucitiile Solomoni, ye alipufishe ukufunda kwabo ne kuupa abanakashi abalukwikala mu fyalo ifyali apepi. Solomoni ‘alitemucile abanakashi abensu abenji’ kabili alyupile abanakashi 700 ne kukwata abanakashi lukoso 300. Findo fyafuminemo? Ili Solomoni acekwile, abakashi bakwe abena fyalo “balialwile umutima wakwe ukulukulonda balesa bambi;. . . kabili Solomoni walicitile ifyakubifya pa menso abaYawe.” (1 Imf. 11:1-6) Ifibusa fyakwe Solomoni ifibipile fyalimulengeshe ukuleko’kuba ne mano ne kuleko’kupempela baYawe muli bucine. Ici cakubwenako ca kucenjesha ku baKlistu bonse abalukufwaya ukuupa neli ukuupwa ku muntu uutatemenwepo baYawe.

16. Kani ni kwisa ukufunda kwa mu Malembo ukungofwako Mboni uupeene ne utapempelapo baYawe?

¹⁶ Pano, findo umuntu angacita kani alitatikile ukupempela baYawe ninshi alyupeene ne utampempelapo baLesa? Baibolo ilafunda ati: “Mwe banakashi, kamutumikwa ku balume benu mwe bene; ati bambi, nangaba ati tabomfwishe’Shiwi, bakapokwe apakubule’Shiwi ku kwikala kwa bakashi babo.” (1 Pet. 3:1) Nangaba’ti uku ukufunda kulalabila pa bakashi, pano kulapyunga na ku balume abatatika ukupyungila baYawe ninshi balyupile umukashi uutapempelapo baLesa. Ukufunda Baibolo ilukulabilapo ni kuku: Mulukutemwa bamukakwenu, kabili mulukulonda amafunde abaLesa aalabila pa cupo. Abantu abengi balisambilile bucine pakuti pa kubona imibelo iweme iya bamukakwabo abaalukile ne kutatiko’kulonda amafunde abaLesa.

17, 18. Cindo calengeshe Noa ne baKlistu ba kutanga ukupuluka ukonaalwa ukwaliko mu mpindi yabo?

¹⁷ Nangaba’ti ukukwate’fibusa ifibipile kulonaala imibelo iweme, mu kukwate’fibusa ifiweme mulafuma ifintu ifiweme. Langulukeni pali Noa uwalukwikala mu calo umwafulile abantu abatabalipo ne mibelo iweme pano  uutalukufwayapo ukuba icibusa cabo. Pali ilye’mpindi, “baYawe balibwene ati ukubifya kwa bantu kukulu pa calo, nakabili ati ifyakwalakanya fyonse ifya kulanguluka ukwa mu mitima yabo fyenke’fibipile inshiku shonse.” (Ifyakuta. 6:5) Penka baYawe baalisalulwilepo ukonaala abantu ababipile ku Bulobe. Nangabe’fyo, “Noa wali muntu ulungeme, uwaminine pa citentekwa cakwe. Noa ewaendele pamo na baLesa.”—Ifyakuta. 6:7-9.

¹⁸ Noa taalukwambaalapo ne bantu abatabaalukupempelapo baLesa. Ye ne ba mu cisoolo cakwe baalibikile makosa akalango ku kupyungo’mulimo baLesa babapeele uwa kwibaka ubwato. Pa mpindi intu imo, Noa ‘aalukutulisha ukulungama.’ (2 Pet. 2:5) Ukupyungo’mulimo wa kutulisha, ukwibaka ubwato, ne kulukwambaala pamo ne ba mu cisoolo cakwe kwalyofweleko Noa ukulukucite’fintu ifyalukusangalasha baLesa. Icafuminemo ca kweba’ti Noa ne ba mu cisoolo cakwe baalipulukile ili kwali Ubulobe. Tulyelelwe ukutoota pali fyefyo Noa, abakashi bakwe, abana bakwe abalalume, ne bakashi babo bapyungile ni pakuti fwense twalifumine kuli baba abapyungishi ba bucetekelo aba baYawe. Ifya kube’fyo efyacitile ne baKlistu ba kutanga. Baalipulukile ukonaalwa kwa Jelusalemi mu 70 C.E. ni pakuti tabaalukufwayapo ukulukwambaala ne bantu abatabalukupempelapo baLesa.—Luku 21:20-22.

19. Findo twelelwe ukucita pakweba’ti baLesa batushukishe?

¹⁹ Fwe bapyungishi ba baYawe, tulyelelwe ukutuntulula Noa ne cisoolo cakwe ne baKlistu ba kutanga. Tulyelelwe ukulitalamushako ku bantu aba muli cicino icalo icibipile ne kulipalamisha ku bapyungishi ba baYawe. Ukupalamina ku bantu abatangililwa ne mano aafumine kuli baLesa kungatofwako ‘ukulukwimakene makosa mu kucetekela’ ili tulukwikala muli shishino inshiku ishikateshe. (1 Koli. 16:13; Ifisi. 13:20) Langulukeni pa fintu ifiweme ifi tukalitemwesha kuntangiile! Kani twalitalamushako ku fibusa ifibipile, tukapuluka ili icalo cakwe Satana cikonalwa kabili tukalukuli abalabi mpaka na mu calo ca bukumo ica baYawe umukalukuli ukulungama.