1. Soangen ahnsou dah me kitail mi loale?

 KITAIL mi ni “ahnsou apwal ekei.” Sangete pahr 1914, ahnsou me “imwin rahn akan” tepida, irair en sampah wet suwedlahsang mahs. (2 Tim. 3:1-5) Oh kitail kak kamehlele me sampah pahn wie susuwedla, pwehki Paipel kohpada me “aramas suwed oh me likamw akan pahn nantihweite sang ni me suwed ong ni me suwedsang.”​—2 Tim. 3:13.

2. Soangen mehn kamweit dah me aramas tohto perenki? (Menlau kilang tepin kilel.)

² Ong mehn kamweit, aramas tohto rahnwet kin kilang de wia soahng kan me pidada tiahk lemei oh samin de soahng kan me pid akmanaman oh wunahni. Karasepe, Internet, prokram en TV kan, kasdo, pwuhk oh makasihn kan kin kalapw wiahiong tiahk lemei oh samin en mwomwen mwahu. Oh met, ekei wasa kin pwungki oh kamanahla wiewia kan me mahs aramas kin pwuriamweiki. Ahpw met sohte wehwehki me Siohwa ketin kupwurki soangen wiewia pwukat.​—Wadek Rom 1:28-32.

3. Dahme me tohto kin medewehiong irail kan me kin mour pahrekiong sapwellimen Koht koasoandi kan?

 ³ Ni mwehin tepin Kristian ko, aramas akan pil kin kilang soahng kan me pid tiahk lemei oh samin ong mehn kamweit. Ahpw sapwellimen Sises tohnpadahk ko sohte wia met pwehki re kin mour pahrekiong sapwellimen Koht koasoandi kan. Met kahrehda meteikan ar “pwuriamweikilahr.” Ia imwilahn met? Aramas akan kin kapailoke oh kaloke Kristian ko. (1 Pit. 4:4) Pil rahnwet, aramas tohto kin medewe me irail kan me kin mour pahrekiong sapwellimen Koht koasoandi kan kin ehusoahng. Paipel katamankihong kitail me irail kan me kin alasang sapwellimen Krais Sises mehn kahlemeng mwahu “pahn ale kamakam.”​—2 Tim. 3:12.

4. Dahme kahrehda kitail en dehr poakohng sampah wet?

⁴ Ma kitail men wia dahme Koht kupwurki, kitail sohte kak poakohng “sampah, de dipwisou me mihmi nin sampah.” (Wadek 1 Sohn 2:15, 16.) Sehdan, “koht suwed en sampah wet,” kin kakaun sampah. E kin doadoahngki pelien lamalam, koperment, palien pesines oh prokram kan en TV, website oh pwuhk kan en pitih aramas. (2 Kor. 4:4; 1 Sohn 5:19) Kitail sohte men alasang sampah wet, ihme kahrehda kitail anahne soikala werek suwed. Paipel kehkehlikihong kitail ni sansal: “Kaleke kumwail pitida pahn meteikan! Pwe ‘Werekiong aramas suwed kan e kin kauwehla tiahk mwahu.’”​—1 Kor. 15:33.

5, 6. Ihs me kitail en dehr werekiong, oh dahme kahrehda?

⁵ Pwehn kolokol atail nanpwungmwahu rehn Siohwa, kitail sohte kin pilada en werekiong emen me kin wia soahng suwed kan. Met iangahki irail kan me kin nda me re kaudokiong Siohwa ahpw pilada en sapeikiong ih. Ma irail pwukat wiahda dihp laud ehu oh sohte koluhla, kitail kin uhdi werekiong irail.​—Rom 16:17, 18.

⁶ Aramas kin kalapw men kaperenda iengerail kan oh men iengerail kan en pwungkin irail. Eri ma kitail werekiong irail kan me sohte kin peikiong Koht, kitail kakete lelohng kasongosong en wia dahme re kin wia. Karasepe, ma kitail kin werekiong irail kan me kin wia tiahk samin me pid wia nsenen pwopwoud, kitail kakete duwehla irail. Met wiawihong ekei riatail Kristian kan. Oh irail kan me sohte koluhla, piskenla. (1 Kor. 5:11-13) Ma irail sohte koluhla, arail irairo kak duwehla dahme Piter kawehwehdao.​—Wadek 2 Piter 2:20-22.

7. Ihs me kitail en pilada en wia kompoakepatail keren?   

⁷ Mendahki kitail kin men kadek ong aramas koaros, kitail sohte men kompoakepahnkihla irail kan me sohte kin peikiong Koht. E pahn wia mehkot sapwung ong Sounkadehdehn Siohwa kiripw men en werekiong (date) emen me sohte wauneki de sohte kin mour pahrekiong sapwellimen Siohwa koasoandi kan. E uhdahn kesempwal en ale sapwellimen Koht kupwuramwahu laudsang ahn meteikan me sohte poakohng ih en pwungkin uhk. Kitail anahne kompoakepahnkihte irail kan me kin wia dahme Koht ketin kupwurki. Sises mahsanih: “Aramas akan me kin kapwaiada kupwur en Koht, iei irail me riei oh inei.”​—Mark 3:35.

8. Dahme werek suwed wiahiong mehn Israel en mahs ko?

⁸ Werek suwed kin imwila suwed. Karasepe,  tehk dahme wiawihong mehn Israel ko. Mwohn arail lel nan Sapwen Inowo, Siohwa ketin padahkihong irail duwen aramas akan me kin kousoan wasao. E mahsanih: “Kumwail dehr poaridi mwohn ar koht kan de kaudokiong irail, kumwail dehr idawehn ar tiahk kan. Kumwail kamwomwala ar koht kan oh karangkepeseng ar uhr takai sarawi kan. . . . kumwail kaudokiong ie, KAUN-O amwail Koht.” (Eks. 23:24, 25) Ahpw pali laud en mehn Israel ko sohte peikiong sapwellimen Koht kaweid kan oh sohla lelepek ong ih. (Mel. 106:35-39) Ia imwilahn met? Siohwa ketin soikala wehin Israel oh uhd ketin pilada mwomwohdisohn Kristian en wia sapwellime aramas.​—Mad. 23:38; Wiewia 2:1-4.

9. Dahme kahrehda prokram kan en TV, website oh pwuhk kan kak keper ong kitail?

⁹ Pali laud en prokram kan en TV, website oh pwuhk kan kak kauwehla atail nanpwungmwahu rehn Siohwa. Soahng pwukat sohte wiawihda pwehn sewese Kristian kan en pwoson Siohwa oh sapwellime inou kan. Ahpw, soahng pwukat kin kangoange aramas en likih ahn Sehdan sampah suwed wet. Eri kitail anahne kanahieng kitail en dehr pilada kilang, wadek, de rong soahng kan me kak kahrehiong kitail en ahneki “ineng suwed en sampah.”​—Taitus 2:12.

10. Dahme pahn wiawihong prokram kan en TV, website oh pwuhk kan en sampah wet?

¹⁰ Ahnsou keren, ahn Sehdan sampah oh prokram en TV, website oh pwuhk keper kan pahn sohrala. Paipel mahsanih: “Sampah wet oh mehkoaros nin sampah me aramas kin inengieng kin sosohrala; ahpw me kin kapwaiada kupwur en Koht pahn momour kohkohlahte.” (1 Sohn 2:17) Duwehte met, sounmelkahkao koulki: “Aramas suwed kan pahn koakoahksang.” E pil kapatahiong: “Me aktikitik kan pahn sapwenikihla sahpwo oh re pahn paiamwahu oh popohl.” Ia uwen werei? “Me pwung kan pahn koukousoan nan sahpwo oh re pahn sapwenikihla kohkohlahte.”​—Mel. 37:9, 11, 29.

11. Ia duwen Koht eh kin ketin sewese kitail en kolokol atail lelepek ong ih?

¹¹ Weksang ahn Sehdan sampah, sapwellimen Siohwa pwihn kin sewese kitail en mour ni ahl ehu me kin kahluwakitaillahng mour soutuk. Sises patohwan kapakapohng Siohwa: “Iet mour [“mour soutuk,” NW]: aramas akan en eseikomwihla, me komwihte Koht mehlel, oh pil esehla Sises Krais me komw ketin poaronedohr.” (Sohn 17:3) Siohwa ketin doadoahngki sapwellime pwihn en ketikihong kitail soahng koaros me kitail anahne pwehn esehla duwen ih. Karasepe, tohto neitail makasihn, kisin pwuhk, pwuhk, kasdo oh Web page kan kin sewese kitail en pousehlahte papah Koht. Sapwellime pwihn pil kin koasoanehdi mihting kan me kin kaukaule wiawi nan mwomwohdiso daulih 110,000 nan sampah pwon. Dahme kitail kin sukuhlkihsang Paipel ni mihting pwukat oh mihting tohrohr laud kan kin kakehlakahda atail pwoson Siohwa oh sapwellime inou kan.​—Ipru 10:24, 25.

12. Menlau kawehwehda kaweid en Paipel me pid en pwoudikihda “ihte emen me kin idawehn Kauno.”

¹² Kristian kan me men pwopwoudida anahne uhdahn kanahieng ihs me re pilada ren werekiong. Mahsen en Koht katamankihong kitail: “Kumwail dehr kapahrek kumwail ong me seupwoson akan ni amwail doadoahk kan, pwe met sohte kak wiawi. Pwe  ia duwen me pwung eh kak miniminiong me sapwung? Ia duwen marain eh kak ehuong rotorot?” (2 Kor. 6:14) Paipel padahkihong sapwellimen Koht ladu kan ren pwoudikihda “ihte emen me kin idawehn Kauno,” me iei, en pwoudikihdahte emen me inoukidahr eh mour oh papidaisla oh kin mour pahrekiong sapwellimen Siohwa koasoandi kan. (1 Kor. 7:39, NW) Ni omw pwoudikihda soangen aramas wet, emen me kin poakohng Siohwa, e pahn mie emen me pahn sewese iuk en kolokol omw lelepek ong Koht.

13. Kehkehlik dahieu me pid pwopwoud me Koht ketikihong mehn Israel ko?

¹³ Siohwa ketin mwahngih dahme keieu mwahu ong kitail, oh sapwellime kehkehlik en pwoudikihda “ihte emen me kin idawehn Kauno” sohte wia mehkot kapw. Karasepe, tehk dahme Siohwa ketin mahsanihong mehn Israel ko duwen aramas akan me sohte kin papah ih. E ketin doadoahngki Moses oh mahsanihong irail: “Kumwail dehpa pwoudikihda emen irail de mweidohng noumwail seri kan en pwoudikinirail, pwe re pahn kahrehiong noumwail seri kan ar pahn sohpeisang KAUN-O oh kaudokiong koht teikan. Ma re pahn wia met, engieng en KAUN-O pahn lelohng kumwail oh e pahn mwadang kamwomwkumwailla.”​—Deud. 7:3, 4.

14, 15. Dahme wiawihong Solomon pwehki e pohnsehsehla sapwellimen Siohwa kehkehlik?

¹⁴ Mwurinte Solomon wiahla nanmwarki en Israel, e kapakapki erpit, oh Siohwa ketin sapengala eh kapakapo. Eri Solomon ndandla nin duwen kaun loalokong men en wehi ehu me pweida. Lih nanmwarki en Sipa uhdahn pwuriamweikihla erpit me Solomon ahneki kahrehda e ndaiong Solomon: “Omwi erpit oh kepwehpwe me inenen laudsang dahme aramas akan padahkihongieier.” (1 Nan. 10:7) Ahpw mehn kahlemeng en Solomon pil kin padahkihong kitail duwen dahme kak wiawi ma aramas emen pohnsehsehla sapwellimen Koht kehkehlik oh pwoudikihda emen me sohte kin papah Siohwa.​—Ekl. 4:13.

¹⁵ Mendahki Siohwa ketin kapaiada ih, Solomon sohte peikiong sapwellimen Koht kehkehlik me sansal. Solomon “limpoak ong lihen liki tohto” me sohte kin papah Siohwa, oh e kedekedeo pwoudikihda serepein 700 oh pekehiki meh 300. Ia imwilahn met? Ni Solomon eh mahlahr, eh pwoud ko “kahrehiong en pwongih koht en liki kan,” oh Solomon “dipada ong KAUN-O.” (1 Nan. 11:1-6) Werek suwed kahrehiong ih en uhdihsang eh kaudokiong Siohwa. Ma met kak wiawihong Solomon, e kak wiawihong aramas koaros. Ihme kahrehda kitail en sohte douluhl medewehda en pwoudikihda emen me sohte poakohng Siohwa!

16. Kaweid en Paipel dahieu me kohwong emen me eh pwoudo sohte kin papah Siohwa?

¹⁶ Ia duwen ma emen wiahla sapwellimen Siohwa tohnkaudok men ahpw eh pwoudo sohte kin papah Koht? Paipel mahsanih: “Kumwail lih pwopwoud kan, kumwail peikiong amwail pwoud kan, pwe ma ekei irail sohte pwoson mahsen en Koht, re en alehkihla pwoson amwail mouren wiewia mwahu. Kumwail sohte anahne kapahrekiong irail.” (1 Pit. 3:1) Ei mehlel, met pil dokedoke ohl pwopwoud men me eh pwoudo sohte kin kaudokiong Siohwa. Mahsen en Koht sansal: Wia ohl de lih pwopwoud mwahu men, oh kapwaiada sapwellimen Koht koasoandi en pwopwoud. Eri, ahnsou me omw pwoudo kilang me ke wekila oh mwahula, e pil pahn kakete men papah Siohwa. Met wiawihong pwopwoud tohto.

17, 18. Dahme sewese Noha en pitila sang Nohliko? Dahme sewese tepin Kristian ko ren pitila sang kasohrlahn Serusalem?

¹⁷ Werek suwed kak kahrehiong uhk en sapeikiong Siohwa, ahpw werek mwahu kak sewese iuk en lelepek ong ih. Noha wia mehn kahlemeng mwahu ong kitail. E mi ni ahnsou me “aramas akan ar suwedlahr nin sampah, oh ar lamalam akan eh kin suwed ahnsou koaros.” (Sen. 6:5) Aramas akan uhdahn suwed kahrehda Siohwa ketin pilada en kasohrehla sampah suwed en ahnsowo. Ahpw Noha weksang irail. Paipel kahdaneki ih “ohl lelepek men” me kin “poadidiong Koht.”​—Sen. 6:7-9.

¹⁸ Noha sohte werekiong aramas akan me sohte poakohng Siohwa. Ih oh eh peneineio kin soupisengki arail wia warihmwo oh e pil kin “lohkiseli duwen mour pwung.” (2 Pit. 2:5) Noha, eh pwoudo, nah pwutak silimeno oh arail pwoud ko kin wia werek mwahu ong emenemen. Re kin soupisengki wia soahng kan me kin kaperenda Koht oh pwehki met, re pitsang Nohliko. Kitail koaros rahnwet wia kadaudokarail, eri kitail anahne kalahnganki me Noha oh eh peneineio peikiong Siohwa oh soikala werek suwed. Ni ahlohte, tepin Kristian ko sohte werekiong aramas akan me sohte kin poakohng Siohwa. Re peikiong ih oh pitila sang kasohrlahn Serusalem nan pahr 70.​—Luk 21:20-22.

19. Dahme pahn sewese kitail en kolokol atail lelepek ong Siohwa?

¹⁹ Duwehte Noha, eh peneineio oh tepin Kristian ko, kitail sohte kin werekiong emen me sohte kin poakohng Siohwa. Mie riatail Kristian lelepek rar rar kei me kitail kak pilada en wia kompoakepatail. Irail pahn sewese kitail en ‘mwasamwasahn oh dadaurete atail pwoson’ erein ahnsou apwal pwukat. (1 Kor. 16:13; Lep. Pad. 13:20) Medewehla ia uwen kaperen en ahnsou kohkohdo! Ma kitail kin kanahieng ihs me kitail kin werekiong ni imwin rahn pwukat, ele kitail pahn pitila sang imwin koasoandi suwed wet oh mour nan sapwellimen Siohwa sampah kapwo me inenen kerendohr!