1. (a) ?Kɛ Piɛli nin i wiengu’m be ɔli Galile fɛtɛ’n su’n, sa benin yɛ ɔ juli i su ɔ? (An nian desɛn ng’ɔ o kan like suanlɛ’n bo i bo lɛ’n.) (b) ?Ngue ti yɛ ɔ ka kan naan Piɛli w’a mlɔn nzue’n nun ɔn?

CƐN kun’n, Piɛli nin i wiengu’m be fuli alie kun nun naan bé kɔ́ Galile fɛtɛ’n i bue kun lɔ. Kɛ ɔ́ yó sɔ’n, nn lika’n w’a lu. Nzue’n bo gua alie’n wun, afin aunmuan’n fita dan. Piɛli nin i wiengu’m b’a kan alie’n lelee. Kpɛkun, bé nían ɔn, Zezi su nanti nzue’n su. Piɛli kpan flɛli i. Ɔ seli Zezi kɛ ɔ flɛ i naan ɔ́ kɔ́ i wun lɔ. Kɛ Zezi flɛli i’n, ɔ fin alie’n nun jrali. Kpɛkun, ɔ nantili nzue’n su. Sanngɛ, w’a juman mmua. Ɔ́ nían ɔn, ɔ su mlɔn. ?Ngue ti ɔ? Afin, kɛ ɔ wunnin kɛ aunmuan’n fita dan’n, srɛ kunnin i. Kɛ Piɛli kpan flɛli Zezi kɛ ɔ de i’n, Zezi tinngɛli i sa’n sɔli i nun. Kpɛkun, ɔ seli Piɛli kɛ: ‘A lafi-man n su kpa. ?Nguɛ ti yɛ a lafi-man n su kpa-a?’—Mat. 14:24-32.

2. ?Ngue yɛ like suanlɛ nga wá yíyí nun ɔn?

² Sa ng’ɔ juli Piɛli su’n, ɔ kle e like nsan: (1) wafa nga i klikli’n nun’n, Piɛli kleli kɛ ɔ lafi Ɲanmiɛn su’n, (2) like nga ti yɛ Piɛli w’a lafiman Ɲanmiɛn su kpa kun’n, yɛ (3) like nga ti yɛ ɔ wa lafili Ɲanmiɛn su ekun’n. Like suanlɛ nga wá yíyí ndɛ nsan  sɔ’m be nun. I liɛ’n, é wún like nga é yó naan y’a ‘lafi Krist su, y’a jran kekle’n.’—1 Kor. 16:13.

3. (a) ?Ngue ti yɛ Piɛli fin alie’n nun jrali naan ɔ́ nánti nzue’n su ɔ? (b) ?Ngue yɛ e kusu e yoli ɔ?

³ Piɛli lafi Ɲanmiɛn nin Zezi be su. Ɔ maan, kɛ Zezi flɛli i’n, ɔ fin alie’n nun jrali. Ɔ lafi su kɛ Ɲanmiɛn fanngan nun’n, ɔ́ nánti nzue’n su kɛ Zezi liɛ’n sa. E kusu, kɛ Zezi flɛli e kɛ e yo i sɔnnzɔnfuɛ’n, e lafili i su. Yɛ e fali e wun mannin Zoova. Kpɛkun, be yoli e batɛmu. Nanwlɛ, e lafi su kɛ sa kwlaa nun’n, Zoova nin Zezi bé jrán e sin.—Zan 14:1; an kanngan 1 Piɛr 2:21 nun.

4, 5. ?Ngue ti yɛ Ɲanmiɛn sulafilɛ’n ti like kpa dan ɔn?

⁴ Ɲanmiɛn sulafilɛ’n ti like kpa dan. Ɲanmiɛn su mɔ Piɛli lafi’n ti’n, ɔ yoli abonuan sa. Yɛle kɛ, ɔ nantili nzue’n su. E kusu’n, Ɲanmiɛn su mɔ e lafi’n ti’n, e yo abonuan sa mun wie. (Mat. 21:21, 22) I wie yɛle kɛ, e nun sunman e wlali e nzuɛn tɛ’n i ase. Ɔ maan, kɛ sran’m be wun e siɛn’n, ɔ bo be nuan. Like nga ti yɛ e kwla kacili sɔ’n yɛle kɛ, e lafili Zoova su. Kpɛkun, Zoova suannin e bo. (An kanngan Kolɔsfuɛ Mun 3:5-10 nun.) Ɲanmiɛn su mɔ e lafili’n ti’n, e fali e wun mɛnnin i. Kpɛkun, e yoli i janvuɛ. Sɛ nán Zoova bɔbɔ i fanngan nun’n, e kwlá yoman sɔ.—Efɛ. 2:8.

⁵ Ɲanmiɛn su mɔ e lafi’n ti’n, e yo yakpafuɛ. Ɔ maan, e nin mmusu’m be si Satan m’ɔ ti e kpɔfuɛ dan’n, e kun. (Efɛ. 6:16) Ɲanmiɛn su mɔ e lafi’n ti’n, kɛ kekle tɔ e su’n, e wla boman e wun. Zoova seli kɛ, sɛ e dun mmua fa e wun mɛn i naan ɔ sie e’n, ɔ́ nían e lika. (Mat. 6:30-34) Sanngɛ, like cinnjin kpa nga e lafi su kɛ Zoova mán e’n, yɛle anannganman nguan’n.—Zan 3:16.

6, 7. (a) ?Sa wafa benin yɛ be tɔ e su andɛ ɔ? (b) ?Ngue ti yɛ sɛ y’a nianman e wun kpa’n, é yáci Ɲanmiɛn su lafilɛ ɔ?

⁶ Kɛ Piɛli jrali nzue’n nun m’ɔ́ nánti kɔ́’n, srɛ wa kunnin i. Afin aunmuan’n fita, yɛ nzue’n bo dan. Andɛ’n, sa kekle’m be tɔ e su. Sanngɛ, e lafi su kɛ Zoova fanngan nun’n, é jrán kekle. Maan e wla kpɛn Piɛli su. Nán aunmuan m’ɔ́ fíta’n, ɔ nin nzue m’ɔ́ bó dan’n, be ti yɛ ɔ ka kan naan w’a mlɔn nzue’n nun ɔn. Sanngɛ, Ɲanmiɛn Ndɛ’n waan: “Kɛ ɔ wunnin kɛ aunngban’n ti dan’n, srɛ kunnin i.” (Mat. 14:30) Piɛli w’a nianman Zezi lɔ kun naan w’a lafi i su. Aunmuan m’ɔ su fita’n, i su yɛ ɔ fɛli i ɲin sieli ɔ. I sɔ’n ti, srɛ kunnin i. Sɛ kekle’n tɔ e su’n, nán maan e bu i akunndan ngbokongboko. Afin sɛ e yo sɔ’n, e su lafiman Ɲanmiɛn su kun.

⁷ Maan e nian e wun kpa naan y’a yaciman Ɲanmiɛn su lafilɛ. Afin, Biblu’n se kɛ ‘ɔ cɛ-man naan [sa tɛ’n] w’a tanndan e ja nun.’ (Ebr. 12:1) I sɔ yɛ sa ng’ɔ juli Piɛli su’n, ɔ kle e ɔ. Sɛ e akunndan’n tran sa nga be ti tɛ’n be su’n, ɔ cɛman naan y’a yaci Ɲanmiɛn su lafilɛ. ?Ngue yɛ é yó naan sɛ e su yaci Ɲanmiɛn su lafilɛ’n, y’a wun i wlɛ ɔ? Sɛ e waan é wún i wlɛ’n, ɔ fata kɛ e usa e wun kosan wie mun.

8. ?Ngue ti yɛ ninnge nga Ɲanmiɛn seli kɛ ɔ́ yó be’n, ɔ cɛman naan y’a lafiman be su kpa kun ɔn?

⁸ ?Ninnge nga Ɲanmiɛn seli kɛ ɔ́ yó be’n, n te lafi be su kpa kɛ laa’n sa? Ɲanmiɛn seli kɛ ɔ́ wá núnnún mɛn tɛ nga. ?Sanngɛ, ngue yɛ e yo ɔ? ?Be ɲin su yiyilɛ’n yɛ e fa cici e ti ɔ? Sɛ e yo sɔ’n, ɔ cɛman naan y’a bu i kɛ mɛn’n i awieliɛ’n te o mmua. (Aba. 2:3) Ɲanmiɛn seli ekun kɛ  e ti kpɔlɛ tɛ’n ti’n, ɔ́ yáci sa tɛ nga e yo be’n cɛ́ e. Sɛ sa wie mɔ e yoli i laa’n ti’n, e klun titi e trilili’n, e kwla bu i kɛ Zoova w’a yaciman sa nga e yoli’n w’a cɛman e mlɔnmlɔn. (Yol. 3:19) Kɛ ɔ yo sɔ’n, e wla bo e wun. Ɔ maan, ɔ cɛman naan y’a yaci jasin fɛ’n i bolɛ.

9. ?Sɛ e akunndan tran e bɔbɔ e ninnge liɛ’m be ngunmin su’n, wafa sɛ yɛ i bo’n gúa ɔ?

⁹ ?N te di Ɲanmiɛn junman’n i juejue su kɛ laa’n sa? Kɛ e tu e klun e di Ɲanmiɛn junman’n, e wla tran like ng’ɔ seli kɛ ɔ́ fá mán e’n su titi. Sanngɛ, sɛ e akunndan tran e bɔbɔ e ninnge liɛ’m be ngunmin su’n, i bo’n su guaman kpa. I wie yɛle kɛ, e kwla kunndɛ kɛ é dí junman nga be ɲan nun sika dan’n. Sanngɛ nn junman sɔ’n ti’n, e su kwlá diman Zoova junman’n i kpa. Kɛ ɔ yo sɔ’n, ɔ cɛman naan y’a yaci Zoova su lafilɛ, naan y’a “yo nvɛɛfuɛ.”—Ebr. 6:10-12.

10. ?Kɛ e wiengu’m be yo e sa’n, ngue yɛ ɔ fata kɛ e yo naan y’a kle kɛ e lafi Ɲanmiɛn su ɔ?

¹⁰ ?Kɛ be yo min sa’n, n fa sie min klun? ?Kɛ e wiengu’m be yo e sa’n, e nin be e tannin nvlɛ? Sɛ i sɔ yɛ e yo’n, nn e ngunmin e wun akunndan mɔ e bu’n ti ɔ. Sanngɛ sɛ e lafi Ɲanmiɛn su’n, é yáci e wiengu’m be wun sa cɛ́ be. Kɛ e yo sa tɛ’n, ɔ ti kɛ Ɲanmiɛn i kalɛ w’a tran e su sa. Kɛ e wiengu’m be yo e sa’n, ɔ ti kɛ e kalɛ w’a tran be su sa wie. Sɛ e yaci e wiengu’m be wun sa cɛ be’n, é klé kɛ e lafi Ɲanmiɛn su. Afin, sɛ Ɲanmiɛn klun jɔ e wun’n, ɔ ti kpa tra klunngbɔ tulɛ’n. (Lik 11:4) Zezi i sɔnnzɔnfuɛ’m be wunnin i wlɛ kɛ sɛ be lafi Ɲanmiɛn su’n, bé kwlá yáci be wiengu’m be wun sa cɛ́ be. Cɛn kun’n, Zezi seli be kɛ sɛ be wiengu’m be yo be sa kpɛ nso’n, maan be yaci cɛ be kpɛ nso. Kɛ ɔ kannin sɔ’n, be seli i kɛ: “Man e anwlɛn maan e lafi Nyanmiɛn su kpa.”—Lik 17:1-5.

11. ?Sɛ be fa Ɲanmiɛn Ndɛ’n tu e fɔ’n, ngue yɛ ɔ fataman kɛ e yo ɔ?

 ¹¹ ?Kɛ be fa Ɲanmiɛn Ndɛ’n be tu min fɔ’n, n fa ya? Sɛ sran kun tu e fɔ’n, nán e nian wafa ng’ɔ tuli e fɔ’n, annzɛ sran sɔ’n i fɔnlɛ liɛ’n. Sanngɛ, maan e fa e ɲin sie i wafa nga afɔtuɛ sɔ’n kwla yo e ye’n su. (Nya. 19:20) Sɛ y’a yoman sɔ’n, e su wunman sa’m be wlɛ kɛ Zoova fa wun be’n sa.

12. ?Sɛ sran kun kan be nga Zoova sieli be kpɛnngbɛn’n be wun ndɛ tɛtɛ titi’n, ngue yɛ i sɔ’n klé ɔ?

¹² ?N kan asɔnun kpɛnngbɛn’m be wun ndɛ tɛtɛ? Kanaan mɛn’n i wun ndɛ tɛtɛ mɔ sran nga Moizi sunmannin be’n, be nun blu be kannin’n ti’n, Izraɛlifuɛ’m be ijɔli Moizi nin Aarɔn. I sɔ’n ti, Zoova seli kɛ: “?Finfin nga nvlefuɛ’m be yo min yɛ’n, cɛn onin ko yɛ bé yáci i yolɛ-ɔ?” (Kal. 14:2-4, 11) Zoova yɛ ɔ sieli Moizi nin Aarɔn be kpɛnngbɛn ɔn. Ɔ maan, kɛ Izraɛlifuɛ’m be kannin be ndɛ tɛtɛ’n, be kleli kɛ be lafiman Zoova su. Sɛ e kusu e kan be nga Zoova sieli be kpɛnngbɛn’n be ndɛ tɛtɛ’n, i sɔ’n klé kɛ e lafimɛn i su kpa kun.

13. ?Sɛ e wun kɛ e su yaci Ɲanmiɛn su lafilɛ’n, ngue ti yɛ ɔ fataman kɛ e sa sin bubu e ɔ?

¹³ Sɛ e wun kɛ e su yaci Ɲanmiɛn su lafilɛ’n, nán e sa sin bubu e. Afin blɛ wie nun’n, akoto Piɛli i akunndan’n yoli nɲɔnnɲɔn, yɛ srɛ kunnin i. Cɛn kun bɔbɔ’n, Zezi seli i akoto mun kɛ: “?An lafi-man Nyanmiɛn su?” (Mat. 16:8) ?Kɛ srɛ kunnin Piɛli m’ɔ wunnin kɛ ɔ su mlɔn nzue’n nun’n, ngue yɛ ɔ yoli ɔ? Like ng’ɔ yoli’n, ɔ kle e like cinnjin kun.

14, 15. (a) ?Kɛ Piɛli wunnin kɛ ɔ su mlɔn nzue’n nun’n, ngue yɛ ɔ yoli ɔ? (b) ?Wafa sɛ yɛ e kwla “kpɛ e nyin nian” Zezi ɔ?

¹⁴ ?Kɛ Piɛli wunnin kɛ ɔ su mlɔn nzue’n nun’n, ngue yɛ ɔ yoli ɔ? Piɛli si nzue wuɛ kpa. Ɔ maan, ɔ kwla se kɛ ɔ́ wúɛ nzue’n naan ɔ́ sɛ́ i sin alie’n nun lɔ. (Zan 21:7) Sanngɛ, Piɛli w’a yoman sɔ. Afin, w’a lafimɛn i bɔbɔ i like m’ɔ si i yo’n su. Zezi su yɛ ɔ lafili ɔ. Ɔ maan, ɔ flɛli Zezi kɛ ɔ de i. Sɛ e wun kɛ e su yaci Ɲanmiɛn su lafilɛ’n, maan e nian Piɛli i ayeliɛ’n su.

¹⁵ Piɛli kpɛli i ɲin Zezi wun lɔ naan Zezi de i. E kusu, maan “e kpɛ e nyin nian Jésus, e Nyanmiɛn sulafilɛ’n fin i, i yɛ maan é láfi i su lele gúɛ i ti nin i bo-ɔ.” (An kanngan Ebre Mun 12:2, 3 nun.) E si kɛ e kwlá wunman Zezi e ɲin jrɛiin su kɛ Piɛli liɛ’n sa. ?Wafa sɛ yɛ e kwla “kpɛ e nyin nian” Zezi ɔ? Yɛle kɛ, maan e suan like ng’ɔ kleli’n, yɛ e bu sa ng’ɔ yoli be’n be su akunndan. Kpɛkun, maan e niɛn i ajalɛ’n su kpa. Sɛ e yo sɔ’n, é láfi Ɲanmiɛn su kpa. Siɛn’n, ninnge nga Zezi yoli mɔ e kwla nian su’n, maan e kan be nun wie’m be ndɛ.

16. ?Wafa sɛ yɛ e kwla suan Biblu’n nun like naan y’a lafi Ɲanmiɛn su kpa ɔ?

¹⁶ Maan e lafi Ɲanmiɛn Ndɛ’n su kpa. Zezi lafi su kɛ ndɛ ng’ɔ o Biblu’n nun’n, ɔ fin Ɲanmiɛn naan sran ng’ɔ nanti su’n, i liɛ yo ye. (Zan 17:17) Sɛ e kunndɛ kɛ é nánti Zezi i ajalɛ’n su’n, maan e kanngan Biblu’n nun cɛn kwlakwla. Maan e suan nun like, yɛ e bu su akunndan. Sɛ e wunman ndɛ wie i wlɛ kpa’n, maan e nian fluwa nga anuannzɛ’n yi be’n be nun. Sɛ e waan é láfi su kpa kɛ e o mɛn’n i bue nuan’n, maan e suan Biblu’n nun ndɛ nga be kle kɛ e o mɛn’n i bue nuan’n, be su like. Sɛ e kunndɛ kɛ é láfi kasiɛ nga Ɲanmiɛn boli be’n be su kpa trá laa’n, maan e suan kasiɛ ng’ɔ boli be’n mɔ be kpɛnnin su’n be su like. Sɛ e waan é wún i wlɛ kɛ ndɛ nga Biblu’n kan’n, ɔ kwla yo e ye’n, maan e kanngan e niaan wie’m be wun ndɛ’n be nun. Aniaan sɔ’m be wun ndɛ o e fluwa wie’m be nun.—1 Tɛs. 2:13.

17. (a) ?Kɛ Zezi wún ɲrɛnnɛn’n, ngue ti yɛ ɔ kwla trɛli i awlɛn ɔn? (b) ?Wafa sɛ yɛ e kwla nian Zezi i ayeliɛ’n su ɔ?

 ¹⁷ E su mɔ Ɲanmiɛn wá yrá’n, maan e akunndan’n tran su titi. Kɛ Zezi buli “i klun b’ɔ wá jɔ́’n i akunndan’n,” ɔ trɛli i awlɛn ɔ yoli Ɲanmiɛn i klun sa’n. (Ebr. 12:2) Zezi w’a fɛmɛn i ɲin w’a sieman ninnge nga be o mɛn’n nun’n be su. (Mat. 4:8-10) Maan e nian Zezi i ayeliɛ’n su. Ninnge kpakpa nga Ɲanmiɛn seli kɛ ɔ́ fá mán e’n, maan e bu be akunndan titi. Ninnge nga e sunnzun kɛ é yó be mɛn klanman’n nun lɔ’n, maan e klɛ be fluwa su, annzɛ e yi be desɛn. Kpɛkun, maan ɔ yo e kɛ e o mɛn klanman’n nun lɔ sa. Sran nga Ɲanmiɛn wá cɛ́n be mɔ e kunndɛ kɛ e nin be é kókó yalɛ’n, maan e klɛ be dunman e sie. Kpɛkun, ndɛ nga e kunndɛ kɛ e nin be é kókó su yalɛ’n, maan e klɛ e sie. Nanwlɛ, maan e lafi su kɛ ninnge kpakpa nga Ɲanmiɛn seli kɛ ɔ́ fá mán sran mun’n, é ɲán wie.

18. ?Ngue ti yɛ sɛ e srɛ Ɲanmiɛn’n, ɔ kwla man e awlɛn naan y’a lafi i su kpa ɔ?

¹⁸ Maan e srɛ Ɲanmiɛn kɛ ɔ man e awlɛn naan e lafi i su kpa. Zezi seli kɛ e srɛ Ɲanmiɛn naan ɔ fɛ i wawɛ’n man e. (Lik 11:9, 13) Kɛ é srɛ́ Ɲanmiɛn sɔ’n, maan e srɛ i wie kɛ ɔ man e awlɛn naan e lafi i su kpa. Ɲanmiɛn sulafilɛ’n ti sa nga Ɲanmiɛn bɔbɔ wawɛ maan sran yo’n, be nun kun. Kɛ é srɛ́ Ɲanmiɛn’n, maan e kan like nga e sa miɛn i wun’n, i ndɛ trele. Sɛ e wiengu’m be yo e sa naan e kwlá yaciman’n, maan e srɛ Zoova kɛ ɔ man e awlɛn naan e lafi i su kpa. Naan e yaci e wiengu’m be wun sa e cɛ be.

19. ?Wan yɛ ɔ fata kɛ e tra be janvuɛ ɔ?

¹⁹ Maan e tra be nga be lafi Ɲanmiɛn su kpa’n be janvuɛ. Zezi w’a faman sran ngba w’a yomɛn i janvuɛ. I sɔnnzɔnfuɛ nga be nin i nantili klanman’n, be yɛ ɔ fa be yoli i janvuɛ ɔ. (An kanngan Zan 15:14, 15 nun.) Maan e nian Zezi i ayeliɛ’n su. Yɛle kɛ, maan e tra be nga be lafi Ɲanmiɛn nin Zezi be su’n be janvuɛ. Janvuɛ kpa’m be di be wiengu nanwlɛ. Sɛ kun tu i wiengu fɔ’n, ɔ sɔ nun klanman.—Nya. 27:9.

20. ?Sɛ e uka e wiengu mun naan be lafi Ɲanmiɛn su’n, wafa sɛ yɛ i bo’n gúa mán e ɔ?

²⁰ Maan e uka e wiengu mun naan be lafi Ɲanmiɛn su. Ndɛ nga Zezi kannin be’n, ɔ nin i ayeliɛ’n ti’n, i sɔnnzɔnfuɛ’m be lafili Ɲanmiɛn su. (Mar. 11:20-24) Maan e nian Zezi i ayeliɛ’n su. Sɛ e yo sɔ’n, é láfi Ɲanmiɛn su kpa. Kpɛkun, e wiengu’m bé yó sɔ wie. (Nya. 11:25) Kɛ é bó jasin fɛ’n, maan e kle sran mun kɛ Ɲanmiɛn o lɛ sakpa. Naan ɔ nian e lika. Naan ndɛ ng’ɔ o Biblu’n nun’n, ɔ fin Ɲanmiɛn. Maan e uka e niaan Klistfuɛ mun naan be lafi Ɲanmiɛn su kpa. Sɛ e wun kɛ e niaan kun su kan asɔnun kpɛnngbɛn’m be wun ndɛ tɛtɛ’n, maan e ukɛ i naan ɔ lafi Ɲanmiɛn su kpa. (Zid 22, 23) ?Gbanflɛn nin talua mun, sɛ suklu lɔ’n be su kle amun kɛ klɔ sran’n fin ndo’n, ngue yɛ amún yó ɔ? Amun yiyi nun weinwein kɛ Ɲanmiɛn yɛ ɔ yili nglo nin asiɛ’n, ɔ nin ninnge kwlaa ɔ. Sɛ amun yo sɔ’n, amun wiengu suklu ba mun nin like klefuɛ’m be kwla fa amun ndɛ’n su.

21. ?Ngue yɛ Zoova seli kɛ i fanngan nun’n, é yó ɔ?

²¹ Zoova nin Zezi be fanngan nun’n, Piɛli i akunndan’n w’a yoman nɲɔnnɲɔn kun. Yɛ srɛ w’a kunmɛn i kun. Kɛ ɔ́ kɔ́ i ɲrun’n, ɔ wa yoli i wiengu Klistfuɛ’m be sran nanndoliɛ. Zoova bɔbɔ seli kɛ i fanngan nun’n, é kwlá jrán kekle, yɛ é láfi i su kpa. (An kanngan 1 Piɛr 5:9, 10 nun.) Sanngɛ, ɔ fata kɛ e yo e liɛ nga e kwla yo naan y’a lafi Ɲanmiɛn su kpa’n. Sɛ e yo sɔ’n, Ɲanmiɛn yrá e su dan.