1. (a) Met a fis ngeni Petrus atun eú mélúmél lón ewe Nóómun Kalilea? (Ppii ewe sasing lepoputáán ei lesen.) (b) Pwata Petrus a poputá le kokotiw?

 LÓN eú pwinin, aposel Petrus me ekkewe pwal ekkóch chón káé ra resin achocho le fétúnei war we me lón ewe Nóómun Kalilea atun eú mélúmél. Iwe, lón ena chék pwal atun, ra kúna Jesus an fetál wóón mataw. Petrus a kékkélo ren Jesus me eisini ika pwe a tongeni feiló ren wóón ewe mataw. Lupwen Jesus a ereni Petrus an epwe feito ren, Petrus a tétiw seni wóón ewe waa me fetál ngeni Jesus. Nge ekiseló chék mwirin ena, Petrus a poputá le kokotiw. Pwata? Pokiten a nengeni ewe ásepwál me ekkewe lóó, iwe a niwokkus. Petrus a púchérútá án Jesus epwe álisi i, iwe Jesus a mwittir amwéchú péún me ereni: “Ka lükükisikis! Pwota ka tipemwaramwar?”​—Mat. 14:24-32.

2. Met sipwele káé iei?

² Sipwe ppii úlúngát mettóch usun lúkú sia tongeni káé seni pwóróusen Petrus: (1) ifa usun Petrus a akkomw lúkú pwe Jiowa a tongeni álisi i, (2) popun an a poputá apwangapwangoló án Petrus lúkú, me (3) met a álisi Petrus an epwe péchékkúlsefál an lúkú. Ach etittina ekkeei pwóróus epwe álisikich le kúna ifa usun sia  pwal tongeni ‘üppos lon ach lükülük.’​—1 Kor. 16:13.

3. Pwata Petrus a tétiw seni wóón ewe waa, nge ifa ewe mettóch sia pwal féri mi pwáraatá ach lúkú?

³ A péchékkúl án Petrus lúkú. Pwata sia silei? Pún lupwen Jesus a kéri Petrus, i a tétiw seni wóón ewe waa o poputá le fetál wóón ewe mataw. A lúkú pwe án Kot we manaman epwe atufichi i le fetál wóón ewe mataw usun an a pwal atufichi Jesus. Pwal ina chék usun, lupwen Jesus a etiwakich le tapweló mwirin i, sia fangóló manawach ngeni Jiowa me papatais. Pwata? Pokiten sia lúkú Jiowa me Jesus, me sia lúkúlúk pwe repwe álisikich.​—Joh. 14:1; álleani 1 Petrus 2:21.

4, 5. Pwata mi aúchea ewe napanap lúkú?

⁴ Lúkú ina eú napanap mi aúchea. Án Petrus lúkú a atufichi an epwe fetál wóón mataw, ina och mettóch aramas rese tufichin féri. Lúkú a pwal tongeni atufichikich le féri och mettóch usun itá sisap tufichin féri. (Mat. 21:21, 22) Ekkóch ra fen féri watteen ekkesiwil lón ekiekiir me féfférúr ina minne aramas mi sissileer me lóóm rese chúen esiller. Sia féri ekkena siwil pokiten sia tongei Jiowa, me i a álisikich le fériir. (Álleani Kolose 3:5-10.) Lúkú a amwékútúkich le fangóló manawach ngeni Jiowa me sia wiliti chiechian kewe, ina eú mettóch sise fókkun tongeni féri me lúkún an álillis.​—Ef. 2:8.

⁵ Ach lúkú a apéchékkúlakich. Áwewe chék, a álisikich le ú ngeni ewe Tefil, ewe chón oputakich mi manaman. (Ef. 6:16) Pwal och, pokiten sia lúkúlúk wóón Jiowa, ese wor popun sipwe kon aúrek lupwen a fis osukosuk. Jiowa a pwon pwe epwe awora minne mi lamot ngenikich ika sia lúkúlúk wóón me akkomwa an we Mwú. (Mat. 6:30-34) Nge lap seni ena, pokiten sia lúkú Jiowa, i epwe fang ngenikich manaw esemuch, ewe liffang mi amwarar.​—Joh. 3:16.

6, 7. (a) Ewe ásepwál me ekkewe lóó mi eniwokkusu Petrus ra usun chék met? (b) Pwata a lamot sipwe weweiti pwe mi tongeni apwangapwangoló ach lúkú?

⁶ Atun Petrus a fetál wóón ewe Nóómun Kalilea, a poputá le niwokkus. Pwata? Pún a niwokkusiti ewe ásepwál me ekkewe lóó. Ekkeei mettóch ra usun chék ekkewe chómmóng sóssót me weires Chón Kraist ra kúkkúna ikenái. Inaamwo ika ekkeei osukosuk ra fókkun áweires, nge sia tongeni ú péchékkúl ren án Jiowa álillis. Chechchemeni met a fis ngeni Petrus. Ese kokotiw ren án ewe ásepwál eniiti me án ekkewe lóó púngúpúngúri. Nge Paipel a erá: “Lupwen a nengeni pöchökülen ewe asepwäl, a niuokus.” (Mat. 14:30) Petrus ese chúen nennengeni Jesus nge a fen nennengeni péchékkúlen ewe ásepwál. Iwe mwirin, a poputá le apwangapwangoló an lúkú. Pwal ina chék usun, ika sia nefótófót wóón ach kewe osukosuk, sia tongeni poputá le meefi tipemwaramwar ika Jiowa epwe álisikich.

⁷ Mi lamot sipwe weweiti pwe mi tongeni apwangapwangoló ach lúkú. Pwata? Pún ewe Paipel a apasa pwe apwangapwangolóón lúkú ina “ewe sókkun tipis ekan mecheres le elikefiffi kich.” (Ipru 12:1, Agapé) Ach lúkú a tongeni mwittir apwangapwangoló ika sia afóta ekiekich wóón ekkewe mettóch itá úrúrún sisap kon ánnefota, usun chék met a fis ngeni Petrus. Iwe, ifa usun sipwe silei ika ach lúkú a nóm lón efeiengaw? Sipwele pwóróus wóón ekkeei ekkóch kapas eis repwe álisikich le etittina pwisinkich.

8. Ifa usun sipwe silei ika sise kon chúen lúkú iei pwe án Kot kewe pwon repwe wesewesen pwénútá?

⁸ Ua chúen lúkú iei pwe án Kot kewe pwon repwe wesewesen pwénútá usun met ua lúkú lóóm? Áwewe chék, Kot a pwonei pwe epwe ataieló án Satan ei ótót. Nge met, sia fen rikiló ren án ei fénúfan kewe sókkópaten minen  apwapwa? Ika ina, iwe sia tongeni poputá le tipemwaramwareiti kkanotoon ewe sópwólóón. (Ap. 2:3) Pwal eú mettóch kopwe ekieki. Jiowa a awora ewe méén kepich me a pwonei pwe epwe omusaaló ach kewe tipis. Nge ika sia chék nefótófót wóón ach kewe féfférmwáál me lóóm, sipwe tongeni poputá le tipemwaramwareiti ika Jiowa a fen wesewesen omusaaló tipisich. (Föf. 3:19) Iwe, epwe tongeni péút senikich ach pwapwa le angang ngeni Kot, me úkútiw le afalafal ngeni aramas.

9. Met a tongeni fis ika sia afóta ach ekiek wóón pwisin ach mochen?

⁹ Ua chúen angang ngeni Jiowa ren úkúkún ai tufich? Lupwen sia angang weires fán iten Jiowa, a álisikich le nefótófót wóón ach ápilúkúlúk lón mwachkkan. Iwe nge, epwe ifa ika sia poputá le kon afóta ach ekiek wóón pwisin ach mochen? Áwewe chék, eli sipwe etiwa och angang mi watte peioffun nge epwe áweiresi ach angang ngeni Jiowa. Ei mettóch a tongeni apwangapwangaaló ach lúkú, me sia tongeni meefi “chipwang,” me akúkkúnaló ach angang ngeni Jiowa.​—Ipru 6:10-12.

10. Ifa usun sia pwáraatá ach lúkúlúk wóón Jiowa lupwen sia omusaaló tipisin ekkewe ekkóch?

¹⁰ A weires ai upwe omusaaló tipisin ekkewe ekkóch? Lupwen ekkóch ra ekinása letipach, sia kúna sóssótun ach mochen song ngeniir are ach sisap chúen fós ngeniir? Ika ina, eli sia kon nefótófót wóón pwisin ach kewe memmeef. Lupwen sia omusaaló tipisin aramas, sia pwáraatá pwe sia lúkúlúk wóón Jiowa. Ifa usun? Ika emén a tipis ngenikich, usun nge a liwinimmang ngenikich. Lupwen sia tipis ngeni Jiowa, sia liwinimmang ngeni Jiowa. (Luk. 11:4, Testament Mi Fö) Ina popun, lupwen sia omusaaló tipisin ekkewe ekkóch, sia lúkúlúk wóón Jiowa. Sia lúkúlúk pwe i epwe efeiéchú minne sia féri, me an efeiéchúkich ina met a kon aúchea seni ach liwini ngeni emén an féfféringaw ngenikich. Néún Jesus kewe chón káé ra kúna lamoten lúkú ren  ar repwe omusaaló tipisin aramas. Lupwen Jesus a ereniir ar repwe omusaaló tipisin chókkewe ra pwal mwo nge tipis ngeniir fán chómmóng, néún kana chón káé ra ereni: “Kopwe alapalo am luku!”​—Luk. 17:1-5, TF.

11. Ifa usun sia tongeni tunaló ewe feiéch itá sipwe kúna seni eú kapasen fén?

¹¹ Ua meefi song lupwen emén a fénéei? Ika emén a fénok, ekiekifichi met ka tongeni káé seni ena kapasen fén, nge kosap fen kútta mwáállin ena kapasen fén are ekilapei apwangapwangen ena chón fénok. (SalF. 19:20) A suuk ngonuk óm kopwe áppirúfichi Jiowa me eáni an ekiek. Kosap tunaló ena!

12. Met a tongeni pwáraatá ika emén a kan ngúnúngúnúngawa chókkewe ra wisen emmweni néún Kot aramas?

¹² Ua ngúnúngúnúngawa chókkewe mi wisen emmweni ewe mwichefel? Lupwen ekkewe chón Israel ra nefótófót wóón ewe pwóróus mi ngaw seni ekkewe 10 spai, ra ngúnúngúnúngawa Moses me Aaron. Iwe Jiowa a eisini Moses: “Ifa ükükün fansoun ar resap mochen lüküei?” (Num. 14:2-4, 11) Ewer, Jiowa a silei pwe ekkewe chón Israel rese lúkúlúk wóón i pokiten ra ngúnúngúnúngawa Moses me Aaron, chókkewe ra kefilitá me ren. Pwal ina chék usun, ika sia kan ngúnúngúnúngawa chókkewe Jiowa a filiretá pwe repwe emmweni néún kewe aramas ikenái, iwe a tongeni pwáraatá pwe a fen apwangapwangoló ach lúkú Kot.

13. Pwata sisap lichippúng ika sia kúna pwe ach lúkú a apwangapwangoló?

¹³ Mwirin óm ekiekiéchú ekkena kapas eis, kosap lichippúng ika ka kúna pwe a fen apwangapwangoló óm lúkú. Chechchemeni pwe pwal mwo nge aposel Petrus a meefi niwokkus me poputá le tipemwaramwar. Me fán ekkóch, Jesus a fénéú meinisin néún kewe aposel pokiten ‘kisikisin ar lükülük.’ (Mat. 16:8) Nge, sia tongeni káé eú lesen mi lamot seni met a fis ngeni Petrus. Nengeni met a féri mwirin an a poputá le tipemwaramwar me kokotiw lemataw.

14, 15. (a) Met Petrus a féri lupwen a poputá le kokotiw? (b) Ifa usun sipwe “chök nenengeni” Jesus?

¹⁴ Met Petrus a féri lupwen a poputá le kokotiw lemataw? Petrus a angéch le áá, iwe a tongeni filatá le áá sefál ngeni waan we. (Joh. 21:7) Nge pwata ese féri ena? Pokiten ese lúkúlúk wóón pwisin i ren álillis. A nennengenisefáli Jesus me etiwa an álillis. Ika sia kúna pwe a fen apwangapwangoló ach lúkú, sipwe áppirú Petrus. Ifa usun sipwe féri ena?

¹⁵ Petrus a nennengenisefáli Jesus ren an epwe álisi i, iwe pwal kich mi lamot sipwe “chök nenengeni” Jesus. (Ipru 12:2, 3) Nge kich sise tongeni kúna Jesus ren mesach usun án Petrus kúna i. Iwe, ifa usun sipwe “chök nenengeni” Jesus? Sia tongeni káé seni minne Jesus a eáni asukul me minne a féri, mwirin sipwe áppirúfichi i. Lupwen sia féri ena, sipwe kúna ewe álillis mi lamot ngenikich pwe epwe péchékkúleló ach lúkú. Sipwe ppii ekkóch mettóch sia tongeni féri ren ach sipwe áppirú Jesus.

16. Ifa usun Paipel a tongeni álisikich le apéchékkúlaló ach lúkú?

¹⁶ Apéchékkúla óm lúkúlúk wóón Paipel. Jesus a fókkun lúkú pwe ewe Paipel ina ewe Kapasen Kot, me a awora ewe sókkun emmwen mi múrinné seni meinisin. (Joh. 17:17) Ren ach sipwe áppirú Jesus, mi lamot sipwe álleani Paipel iteiten rán, káé, me ekilonei ekkewe lesen sia káé seni. Ika pwe mi wor ach kapas eis, mi pwal lamot sipwe kútta pélúwer seni Paipel. Áwewe chék, ka fókkun lúkú pwe sia nónnóm lón ekkewe ránin lesópwólóón? Apéchékkúlaló óm lúkú pwe ewe sópwólóón a kkanoto ren óm kákkáé ekkewe oesini lón Paipel mi ánnetatá pwe sia nónnóm lón ekkewe ránin lesópwólóón. Ka mochen apéchékkúla óm lúkú án Kot kewe pwon usun mwachkkan? Iwe kopwe káé ekkewe oesini lón Paipel ra fen pwénútá. Ka wesewesen lúkú pwe Paipel mi álilliséch ngenikich ikenái? Ka  tongeni álleani pwóróusen pwiich kewe ra féri siwil lón manawer ren álillisin ewe Paipel, iwe a échúló manawer. *​—1 Tes. 2:13.

17. Met popun Jesus a tongeni likiitú fán watteen sóssót, me ifa usun kopwe áppirú i?

¹⁷ Nefótófót wóón ekkewe feiéch Jiowa a pwonei. Jesus a nefótófót wóón ekkewe feiéch epwe angei lón fansoun mwan, iwe ei mettóch a álisi le likiitú fán watteen sóssót. (Ipru 12:2) Esap fán eú a rikiló ren met epwe tongeni angei seni ei fénúfan. (Mat. 4:8-10) Ifa usun sia tongeni áppirú án Jesus leenien áppirú? Ekilonei án Jiowa kewe pwon mi amwarar. Anchangei pwe ka fen nónnóm lón Paratis. Makkeetiw are chúngaani met kopwe féri lón Paratis. Are makkeetiw iten chókkewe repwe manawsefál ka ekiekin fós ngeniir me met ka mochen ereniir. Ekieki pwe án Kot eáni ekkena pwon usun mwachkkan ina an pwon ngonuk pwisin nge esap chék an pwon ngeni aramasen fénúfan unus.

18. Ifa usun iótek a tongeni apéchékkúla óm lúkú?

¹⁸ Iótek pwe epwe watteeló óm lúkú. Jesus a áiti ngeni néún kewe chón káé ar repwe tingorei Jiowa an we manaman mi fel. (Luk. 11:9, 13) Lupwen ka pwal tingor án Kot we manaman mi fel, tingor an epwe pwal watteeló óm lúkú. Lúkú ina kinikinin uwaan án Kot we manaman mi fel. Ka tongeni tichik lón óm kewe iótek. Áwewe chék, ika ka kúna pwe a weires ngonuk óm kopwe omusaaló tipisin aramas, tingorei Jiowa an epwe apéchékkúla óm lúkú me álisuk óm kopwe tipemecheres le féri ena.

19. Ifa usun sipwe tongeni filatá chiechiach mi múrinné?

¹⁹ Filatá chókkewe mi péchékkúl ar lúkú pwe chiechiom. Jesus a filiéchú chiechian kewe. A kon chiechi ngeni ekkewe aposel, ekkewe mi tuppwél me álleasochisi i. (Álleani Johannes 15:14, 15.) Kopwe áppirú Jesus le filiéchú chiechiom kewe. Mi lamot iir ekkewe sókkun aramas mi péchékkúl ar lúkú me álleasochisi Jesus. Ekkewe chiechi mi enlet ra tongeni wenecharfengen, pwal mwo nge atun a lamot repwe awora kapasen fén are etiwa kapasen fén.​—SalF. 27:6.

20. Met epwe fis lupwen sia álisi ekkewe ekkóch le apéchékkúlaló ar lúkú?

²⁰ Álisi aramas le apéchékkúla ar lúkú. Jesus a álisi néún kewe chón káé le apéchékkúla ar lúkú ren minne a apasa me féri. (Mark. 11:20-24) Sipwe áppirú án Jesus leenien áppirú. Ach féri ena, a apéchékkúla pwisin ach lúkú me án ekkewe ekkóch. (SalF. 11:25) Ifa usun ka tongeni álisi ekkewe aramas lón leeniom we? Lupwen ka áiti ngeniir ewe Paipel, menlapei ewe mettóch mi ánnetatá pwe mi wor Kot mi tongekich, me pwáraatá pwe Paipel, ina ewe Kapasen Kot. Ifa usun kopwe tongeni álisi pwiium kewe an epwe péppéchékúleló ar lúkú? Ika ka kúna emén a ngúnúngúnúngawa ekkewe mi wisen emmweni ewe mwichefel, kosap mwittir ekieki pwe kesap chúen chiechi ngeni. Fán fáiro achocho le álisi an epwe péchékkúlsefál an lúkú. (Jut. 22, 23) Ika en mi chúen sussukul me noum we sense a fós usun evolution, ewe afalafal pwe manaw a pwisin fisitá, kopwe pwora me pwáraatá óm lúkú pwe mi wor emén Chón Fératá. Neman kopwe máirú ika noum we sense me chienom kewe chón sukul repwe efich minne ka apasa.

21. Met Jiowa a pwon ngeni emén me emén kich?

²¹ Jiowa me Jesus ra álisi Petrus le pwákini an tipemwaramwar me niwokkus. Mwirin och fansoun, Petrus a wiliti eú leenien áppirú mi múrinné ngeni ekkewe ekkóch ren an lúkú. Pwal ina chék usun, Jiowa a pwonei an epwe álisi emén me emén kich pwe sipwe ú péchékkúl lón ach lúkú. (Álleani 1 Petrus 5:9, 10.) Mi lamot angang weires pwe sipwe eáni eú lúkú mi péchékkúl, nge Jiowa epwe efeiéchúkich lupwen sia achocho.