1. (a) Nso iketịbe inọ Peter ke ini oyobio ekefịmede ke Inyan̄ Galilee? (Se akpa ndise ibuotikọ emi.) (b) Nso ikanam Peter ọtọn̄ọ ndiden̄?

APOSTLE PETER ye mme mbet eken ke ẹdomo ndiwat ubom mbe Inyan̄ Galilee ke okoneyo emi oyobio efịmede. Ẹtise, mmọ ẹda ẹkụt nte Jesus asan̄ade ke enyọn̄ inyan̄. Peter ada okot Jesus, onyụn̄ ọdọhọ m̀mê imọ isan̄a ke enyọn̄ mmọn̄ ibịne enye. Jesus ọdọhọ enye edi, ntre Peter ọwọrọ ke ubom asan̄a ke enyọn̄ mmọn̄ ebịne Jesus. Edi ibịghike, Peter ọtọn̄ọ ndiden̄. Ntak-a? Koro enye esede oyobio oro efịmede, ndien oro anam ndịk anam enye. Enye ofiori okot Jesus, Jesus ọsọsọp anyanade ubọk omụm enye onyụn̄ ọdọhọ enye ete: “Afo owo ekpri mbuọtidem, ntak emi eyịkde?”—Matt. 14:24-32.

2. Nso ke idineme idahaemi?

² Ẹyak ineme n̄kpọ ita iban̄a Peter ye se mbụk esie ekemede ndikpep nnyịn mban̄a mbuọtidem: (1) nte Peter okowụtde ke imenyene mbuọtidem ke Abasi ayan̄wam imọ, (2) se ikanamde mbuọtidem Peter ọtọn̄ọ ndimem, ye (3) se ikan̄wamde Peter afiak enyene mbuọtidem. Ndineme mme n̄kpọ emi ayan̄wam nnyịn ifiọk nte ‘ikpọsọn̄ọde ida ke mbuọtidem.’—1 Cor. 16:13.

3. Nso ikanam Peter ọwọrọ ke ubom asan̄a ke enyọn̄ mmọn̄, nso ke mbuọtidem anam nnyịn n̄ko inam?

³ Mbuọtidem akanam Peter ọwọrọ ke ubom asan̄a ke enyọn̄ mmọn̄. Ke ini Jesus ọkọdọhọde Peter asan̄a ebịne imọ, Peter ama enịm ke Abasi emi akanamde Jesus asan̄a ke enyọn̄ mmọn̄ oyonyụn̄ anam imọ isan̄a n̄ko. Kpasụk ntre, mbuọtidem akanam nnyịn iyak idem nnyịn inọ Jehovah inyụn̄ ina baptism. Jesus oyom nnyịn idi mbet imọ inyụn̄ isan̄a ke nde ikpat imọ. Ana nnyịn ibuọt idem ke Jesus ye ke Jehovah, inyụn̄ inịm ke mmọ ẹyen̄wam nnyịn.—John 14:1; kot 1 Peter 2:21.

4, 5. Ntak emi enen̄erede ọfọn inyene mbuọtidem?

⁴ Enen̄ede ọfọn nnyịn inyene mbuọtidem. Kpa nte mbuọtidem akanamde Peter asan̄a ke enyọn̄ mmọn̄, mbuọtidem ekeme ndinam nnyịn inam n̄kpọ oro owo mîkpenịmke ke imekeme ndinam. (Matt. 21:21, 22) Ke uwụtn̄kpọ, ediwak nnyịn imanam ikpọ ukpụhọde tutu idem enen̄ede akpa mbon oro ẹdiọn̄ọde nte ikesidude uwem. Jehovah akan̄wam nnyịn inam mme ukpụhọde emi ke ntak oro ibuọtde idem ye enye. (Kot Colossae 3:5-10.) Mbuọtidem ama anam nnyịn iyak idem nnyịn inọ Jehovah inyụn̄ ikabade idi ufan esie. Nnyịn ikpekekemeke ndinam emi ke odudu idem nnyịn.—Eph. 2:8.

⁵ Mbuọtidem anam nnyịn isọn̄ọ ida inam n̄kpọ Abasi. Enye an̄wam nnyịn ikeme ndisọn̄ọ nda n̄n̄wana ye Devil, akwa asua nnyịn. (Eph. 6:16) Mbuọtidem esinyụn̄ anam nnyịn ikûnen̄ede itịmede esịt ke ini inyenede mfịna. Jehovah ọdọhọ ke edieke nnyịn ibemde iso iyom Obio Ubọn̄ imọ ke ntak emi ibuọtde idem ye imọ, ke imọ iyọnọ nnyịn se idade idu uwem. (Matt. 6:30-34) Se ikam ikande oro edi ke mbuọtidem ayanam inyene nsinsi uwem, kpa n̄kpọ emi nnyịn mîkemeke ndinyene ke odudu idem nnyịn.—John 3:16.

6, 7. (a) Nso itie nte oyobio ye mbufụt mmọn̄ oro Peter ekesede? (b) Ntak emi ọfọnde idiọn̄ọ ke n̄kpọ ekeme ndinam mbuọtidem nnyịn emem?

⁶ Mme mfịna ye idomo oro isisobode ke ntak emi ikayakde idem inọ Abasi ẹtie nte oyobio ye mbufụt mmọn̄ oro Peter ekesede. Ọkpọkọm mfịna ye idomo oro isobode ẹkpon didie, Jehovah ayan̄wam nnyịn isọn̄ọ ida. Ti ke idịghe ntak emi oyobio m̀mê mbufụt mmọn̄ okokponde akanam Peter ọtọn̄ọ ndiden̄. Bible ọdọhọ ke ‘ndịk akanam enye ke ntak emi enye ekesede oyobio oro.’ (Matt. 14:30) Ke ini Peter eketrede ndiwụk enyịn nse Jesus, mbuọtidem esie ama ọtọn̄ọ ndimem. Mbuọtidem nnyịn ekeme n̄ko ndimem edieke nnyịn iyakde mme idomo ye mme mfịna oro ẹtiede nte “oyobio” ẹnam nnyịn ndịk, utu ke nnyịn ndinịm ke Jehovah ayan̄wam nnyịn.

⁷ Ana nnyịn idiọn̄ọ ke n̄kpọ ekeme ndinam mbuọtidem nnyịn emem m̀mê anam nnyịn inana mbuọtidem, koro Bible ọdọhọ ke unana mbuọtidem edi ‘idiọkn̄kpọ eke eyịrede nnyịn.’ (Heb. 12:1) Se ikọwọrọde Peter owụt ke mbuọtidem nnyịn ekeme ndisọsọp mmem edieke nnyịn mîwụkke enyịn ise nnennen n̄kpọ. Nso idinam nnyịn idiọn̄ọ ke mbuọtidem nnyịn ọtọn̄ọ ndimem? Ẹyak ineme ndusụk mbụme oro ikemede ndida ndụn̄ọde idem nnyịn.

8. Nso ikeme ndinam nnyịn itọn̄ọ ndiyịk m̀mê Abasi oyosu se enye ọkọn̄wọn̄ọde?

⁸ Ndi ke nnenịm ke Abasi oyosu un̄wọn̄ọ esie? Ke uwụtn̄kpọ, Abasi ọn̄wọn̄ọ ke imọ iyosobo idiọk ererimbot emi. Edi, ndi imayak fim oro isede, ikwọ oro ikopde, ye n̄wed oro ikotde ẹnam itọn̄ọ ndikere ke utịt  ikpereke kan̄a? Emi ekeme ndinam nnyịn ikûnịm ke se Abasi ọn̄wọn̄ọde oyosu. (Hab. 2:3) Kere ban̄a uwụtn̄kpọ en̄wen. Abasi ọdọhọ ke iyefen inọ nnyịn ke ntak uwa ufak eyen imọ. Edi, edieke esịt osụk obiomde nnyịn ke ntak idiọkn̄kpọ oro ikanamde ke ini edem, nnyịn imekeme ndikere ke Jehovah ‘ikọsọhike’ idiọkn̄kpọ nnyịn ifep. (Utom 3:19) Emi ekeme ndinam nnyịn ikûkop inemesịt, inyụn̄ itre ndinam n̄kpọ Abasi.

9. Nso iditịbe edieke nnyịn itọn̄ọde ndisịn idem nnam se idọn̄de nnyịn?

⁹ Ndi ke nsịn idem nnam n̄kpọ Abasi nte n̄kesinamde? Apostle Paul ọkọdọhọ ke ndisịn idem nnam n̄kpọ Jehovah ayanam ‘inyene ọyọhọ nsọn̄ọ iban̄a idotenyịn tutu esịm utịt.’ Edi, nso iditịbe edieke nnyịn itọn̄ọde ndisịn idem nnam se idọn̄de nnyịn, utọ nte ndinam utom oro ẹkpede nnyịn ediwak okụk edi iyakke inyene ini inam n̄kpọ Abasi? Mbuọtidem nnyịn ekeme nditọn̄ọ ndimem, oro onyụn̄ ekeme ndinam nnyịn ‘ifu ifu’ ke n̄kpọ Abasi, inyụn̄ inamke n̄kpọ esie ke ofụri esịt.—Heb. 6:10-12.

10. Didie ke nnyịn ndifen nnọ mme owo owụt ke imọbuọt idem ye Jehovah?

¹⁰ Ndi esisọn̄ mi ndifen nnọ mbon oro ẹduede mi? Ke ini mme owo ẹduede nnyịn m̀mê ẹnamde se nnyịn mîmaha, nnyịn imekeme ndiyat esịt ye mmọ inyụn̄ itre nditịn̄ ikọ ye mmọ. Edi, edieke nnyịn ifende inọ mmọ, nnyịn iwụt ke imọbuọt idem ye Jehovah. Ntak emi idọhọde ntre? Mbon oro ẹduede nnyịn ẹkama nnyịn isọn, kpa nte nnyịn ikamade Abasi isọn ke ini iduede enye. (Luke 11:4) Nnyịn imenịm ke ndifen nnọ mme owo esinem Abasi esịt, onyụn̄ enen̄ede edi akpan n̄kpọ akan nditie mbet mbon oro ẹkeduede nnyịn ẹdikpe nnyịn ubọk. Mme mbet Jesus ẹma ẹfiọk ke oyom owo enyene mbuọtidem man ekeme ndifen nnọ mbon en̄wen. Ke ini Jesus ọkọdọhọde mmọ ẹfen ẹnọ mbon oro ẹkeduede mmọ  ndien ndien, mmọ ẹma ẹdọhọ enye ẹte: “Nam mbuọtidem nnyịn etetịm okpon.”—Luke 17:1-5.

11. Nso ikeme ndinam nnyịn ikûbọ item oro ẹdade N̄wed Abasi ẹnọ nnyịn?

¹¹ Ndi esisọn̄ mi ndibọ item oro ẹdade N̄wed Abasi ẹnọ mi? Utu ke ndikere nte item oro ekemede ndin̄wam nnyịn, nnyịn imekeme ndikere ke nte ẹkenọde nnyịn item oro ikọfọnke, mîdịghe ke idịghe utọ owo oro ọkpọnọ nnyịn item oro. (N̄ke 19:20) Emi ekeme ndinam nnyịn ikûbọ item oro akpanamde nnyịn ikere n̄kpọ nte Jehovah esikerede.

12. Nso ikeme ndinam owo esima ndisụk mbon oro ẹdade usụn̄ ke esop uyo?

¹² Ndi mmesisụk nditọete oro ẹmekde ẹda usụn̄ ke esop, uyo? Ke ini nditọ Israel ẹkekpan̄de utọn̄ ẹnọ idiọk mbụk mbon uyep duop oro mîkenyeneke mbuọtidem, mmọ ẹma ẹtọn̄ọ ndisụk Moses ye Aaron uyo. Jehovah ama obụp Moses ete: “Adan̄a didie ke mmọ [ẹdinana] mbuọtidem ke idemmi?” (Num. 14:2-4, 11) Nditọ Israel ndikosụk Moses ye Aaron uyo, okowụt ke mmọ ikọbuọtke idem ye Abasi emi ekemekde mmọ. Mfịn, Abasi emek mbon oro ẹdade ikọt esie usụn̄, edieke nnyịn isisụkde mmọ uyo, emi owụt ke mbuọtidem nnyịn ọtọn̄ọ ndimem.

13. Ntak emi nnyịn mîkpayakke esịt ọduọ nnyịn edieke idụn̄ọrede idem nnyịn ikụt ke mbuọtidem nnyịn ọtọn̄ọ ndimem?

¹³ Ikpanaha iyak esịt ọduọ nnyịn edieke idụn̄ọrede idem nnyịn ikụt ke mbuọtidem nnyịn ọtọn̄ọ ndimem. Ti ke apostle Peter ama akam okop ndịk onyụn̄ eyịk. Ndusụk ini, Jesus ama asua ọnọ kpukpru mme mbet esie ke ntak emi mmọ ẹkenyenede “ekpri mbuọtidem.” (Matt. 16:8) Enyene akpan n̄kpọ oro nnyịn ikemede ndikpep nto se Peter akanamde ke ini mbuọtidem esie ekememde ndien enye ọtọn̄ọ ndiden̄.

14, 15. (a) Nso ke Peter akanam ke ini enye ọkọtọn̄ọde ndiden̄? (b) Sia nnyịn mîkemeke ndida ata enyịn nnyịn n̄kụt Jesus, didie ke ikeme ‘ndiwụk enyịn nse’ enye?

¹⁴ Ke ini Peter ekesede oyobio onyụn̄ ọtọn̄ọde ndiden̄, enye okpokodomo ndiwọk ikpọn̄ mfiak nnyọn̄ ubom mmọ, sia enye ama enen̄ede ọdiọn̄ọ ndiwọk ewọk. (John 21:7) Edi idịghe se enye akanamde edi oro. Enye ama ọwọn̄ọde enyịn ese Jesus onyụn̄ ọdọhọ Jesus an̄wam imọ. Edieke nnyịn ikụtde ke mbuọtidem nnyịn ọtọn̄ọ ndimem, nnyịn ikpenyene ndikpebe Peter. Didie ke ikeme ndikpebe enye?

¹⁵ Ana nnyịn “[iwụk] enyịn ise Jesus, Akpan Isụn̄utom ye Andinam mbuọtidem nnyịn ọfọn ama,” kpa nte Peter ekesede. (Kot Mme Hebrew 12:2, 3.) Imọdiọn̄ọ ke nnyịn ikemeke ndida ata enyịn nnyịn n̄kụt Jesus nte Peter okokụtde. Nnyịn ‘iwụk enyịn ise’ Jesus ke ndida ini n̄kpep mban̄a se enye ekekpepde mme owo ye nte enye ekesinamde n̄kpọ, ndien ekem ikpebe enye. Ẹyak ineme ndusụk usụn̄ oro ikemede ndikpebe Jesus. Edieke inamde se idinemede emi, emi ayanam itetịm inyene mbuọtidem.

16. Didie ke ikpekpep Bible man anam nnyịn itetịm inyene mbuọtidem?

¹⁶ Nen̄ede nịm se afo ekpepde ke Bible. Jesus ama enen̄ede enịm ke Bible edi Ikọ Abasi, n̄ko ke Bible kpọt ekeme ndinọ nnyịn eti ndausụn̄. (John 17:17) Ana ikot Bible kpukpru usen, ida ini ikpep enye, inyụn̄ itie ikere se ikpepde nte Jesus ekesinamde. Ke ẹsiode ndikpep Bible ẹfep, oyom anam ndụn̄ọde ke mme n̄kpọ oro mîn̄wan̄ake fi. Ke uwụtn̄kpọ, edieke anamde ndụn̄ọde aban̄a mme itie N̄wed Abasi oro ẹwụtde ke nnyịn idu uwem ke mme akpatre usen, oro ayanam afo etetịm enịm ke utịt ererimbot emi enen̄ede ekpere. Da ini kpep mme prọfesi oro ẹsude man enen̄ede enịm ke mbon oro mîsụhu kan̄a ẹyesu. Kpep ban̄a  mbon oro Bible an̄wamde ẹnam ukpụhọde ke uwem mmọ man etetịm okụt nte item Bible enen̄erede ọfọn. *—1 Thess. 2:13.

17. Nso ikanam Jesus ọyọ ọkpọsọn̄ idomo oro enye okosobode, ndien didie ke afo ekeme ndikpebe enye?

¹⁷ Tie kere nti n̄kpọ oro Jehovah ọn̄wọn̄ọde ndinam nnọ nnyịn. Jesus ama ọsọn̄ọ ada ọyọ ọkpọsọn̄ idomo oro enye okosobode ke ntak “idatesịt oro ẹkenịmde enye ke iso.” (Heb. 12:2) Enye ikayakke mme n̄kpọ ererimbot ẹtịmede enye. (Matt. 4:8-10) Afo emekeme ndikpebe Jesus ke nditie n̄kere nti n̄kpọ oro Jehovah ọn̄wọn̄ọde ndinam nnọ fi. Da nte ke afo odu ke obufa ererimbot idahaemi, wet mme n̄kpọ oro afo edimade ndinam, mme owo oro afo edimade ndikụt ẹma ẹnam mmọ ẹset, ye se edimade ndineme ye mmọ. Nịm ke afo ke Abasi ọn̄wọn̄ọ ndinam mme n̄kpọ emi nnọ.

18. Didie ke akam ekeme ndinam etetịm enyene mbuọtidem?

¹⁸ Bọn̄ akam ben̄e Abasi anam fi etetịm enyene mbuọtidem. Jesus ama ọdọhọ mme mbet esie ẹbọn̄ akam ẹben̄e Jehovah ọnọ mmimọ edisana spirit. (Luke 11:9, 13) Oyom afo n̄ko ọbọn̄ akam eben̄e Jehovah ọnọ fi edisana spirit onyụn̄ anam etetịm enyene mbuọtidem, sia mbuọtidem edi ikpehe mbun̄wụm spirit Abasi. Ke ini ọbọn̄de akam, tịn̄ nnennen se oyomde. Emekeme ndiben̄e Abasi an̄wam fi etre n̄kpọ ekededi oro owụtde ke mbuọtidem fo ọtọn̄ọ ndimem, utọ nte nditre ndifen nnọ owo.

19. Nso orụk owo ke ikpemek nte mme ufan nnyịn?

¹⁹ Dụk nsan̄a ye mbon oro ẹnyenede mbuọtidem. Jesus ama etịn̄ enyịn emek mme ufan esie, akpan akpan mbon oro ẹkenen̄erede ẹkpere enye idem, oro edi, mme apostle esie. Mmọ ẹma ẹbuọt idem ye Jesus, ẹsọn̄ọ ẹda ye enye, ẹnyụn̄ ẹnam ewụhọ esie. (Kot John 15:14, 15.) Ntre, ke ini oyomde ndimek mme ufan fo, mek mbon oro ẹbuọtde idem ye Jesus ẹnyụn̄ ẹnamde ewụhọ esie. Nyụn̄ ti ke nti ufan ẹsitịn̄ akpanikọ ẹnọ kiet eken, ẹnyụn̄ ẹnen̄ede kiet eken ke ini oyomde ẹnam ntre.—N̄ke 27:9.

20. Nso ufọn ke idibọ edieke nnyịn in̄wamde mme owo ẹtetịm ẹnyene mbuọtidem?

²⁰ N̄wam mbon en̄wen enyene mbuọtidem. Se Jesus eketịn̄de ye se enye akanamde ama anam mme mbet esie ẹtetịm ẹnyene mbuọtidem. (Mark 11:20-24) Oyom nnyịn ikpebe enye, sia edieke in̄wamde mbon en̄wen ẹnyene mbuọtidem, oro ayanam nnyịn n̄ko itetịm inyene mbuọtidem. (N̄ke 11:25) Ke ini ọkwọrọde ikọ onyụn̄ ekpepde mme owo n̄kpọ, nen̄ede nam mmọ ẹfiọk ke Abasi odu, ke enye ekere aban̄a nnyịn, ndien ke Bible edi n̄wed esie. N̄wam nditọete ke esop ẹtetịm ẹnyene mbuọtidem. Edieke okụtde eyenete emi etiede nte ke mbuọtidem esie ọtọn̄ọ ndimem, utọ nte owo emi ọtọn̄ọde ndikụt ndudue nnọ mbon oro ẹdade usụn̄ ke esop, kûda enye nte idiọkowo. Utu ke oro, da mbufiọk n̄wam enye anam mbuọtidem esie ọsọn̄. (Jude 22, 23) Edieke ẹkpepde mbufo ke ufọkn̄wed ke mme odu-uwem n̄kpọ ẹkefoforo, nyene uko nditịn̄ ke Abasi okobot mme n̄kpọ; ndusụk owo ẹkeme ndikpan̄ utọn̄ nnọ fi.

21. Nso ke Jehovah ọn̄wọn̄ọ ndinam nnọ nnyịn?

²¹ Jehovah ye Jesus ẹma ẹn̄wam Peter etre ndịk ye eyịghe. Nte ini akakade, Peter ama enen̄ede enyene mbuọtidem tutu edi se ndusụk nditọete ke eyo esie ẹkpebede enye. Jehovah an̄wam kpukpru nnyịn n̄ko ika iso inyene mbuọtidem. (Kot 1 Peter 5:9, 10.) Edieke isịnde ukeme inam n̄kpọ man ika iso inyene mbuọtidem, Jehovah ọyọdiọn̄ nnyịn.