1. (a) Vetelo eekie ata ĩvinda kwaĩ na kĩseve kingĩ Ũkanganĩ wa Kalilii? (Sisya visa ĩthangũnĩ yĩĩ.) (b) Vetelo ambĩĩe kũvota kĩw’ũnĩ nĩkĩ?

MŨTHENYA ũmwe ũtukũ mũtũmwa Vetelo vamwe na amanyĩw’a angĩ makililye me ĩsiwanĩ maendeee kũng’ang’ana na kĩseve mainge Ũkanga wa Kalilii moona Yesũ atambĩlye kĩw’ũnĩ ĩũlũ. Nĩvo ĩndĩ Vetelo weetie Yesũ na amũkũlya athi vala ũĩ atambĩlye o vau kĩw’ũnĩ. Yesũ nĩwamwĩtĩkĩlilye, nake auma ĩsiwanĩ na akinyĩla ũkanganĩ ĩũlũ kwa nzĩa ya kyama o na kau waĩ na itulumo. Ĩndĩ o na vatathelete ĩvinda yĩana ũndũ, Vetelo nĩwambĩĩie kũvota kĩw’ũnĩ! Thĩna walikĩile va? Akwatiwe nĩ wia ĩla woonie ũndũ kĩseve kyaingĩvĩte. Ĩndĩ nĩwamwĩkaĩlile Yesũ, nake amwĩtaana mĩtũkĩ na amũkũlya: ‘We wa mũĩkĩĩo mũnini, nũndũ wa kĩ waya nzika?’—Mt. 14:24-32.

2. Twĩneenea kyaũ?

² Ekai ĩndĩ tũneenee maũndũ atatũ makonetye mũĩkĩĩo me ngewanĩ ĩsu ya Vetelo: (1) ũndũ ya mbee Vetelo woonanisye kana nĩwaĩkĩĩe kana Ngai no amũtetheesye, (2) kĩla kyatumie mũĩkĩĩo wa Vetelo wambĩĩa kwonza, na (3) kĩla kyamũtetheeisye Vetelo alũlũmĩlya mũĩkĩĩo wake. Kũneenea maũndũ asu no kũtũtetheesye twone ũndũ tũtonya ‘kũũngama twĩ alũmu mũĩkĩĩonĩ.’—1 Ako. 16:13.

3. Vetelo aumie ĩsiwanĩ nĩkĩ, na twĩkĩte ũndũ wĩva ũilyĩ ta ũsu?

³ Vetelo aĩ na mũĩkĩĩo na kĩu nĩkyo kyatumie auma ĩsiwanĩ na akinyĩla kĩw’ũnĩ ĩũlũ. Nĩkĩ waĩ na mũĩkĩĩo ũsu? Kĩtumi nũndũ Yesũ nĩwe wamwĩie nĩ oke, na ndaĩ na nzika kana vinya wa Ngai nũũmũtetheesya o tondũ wamũtetheetye Yesũ. O ta ũu, ĩla tweeyumisye tũmũthũkũme Yeova na twavatiswa tweekie ũu nũndũ twaĩ na mũĩkĩĩo. Yesũ nĩwe watwĩtie tũtw’ĩke amanyĩw’a make na tũiatĩĩa nyaaĩ syake. Na twaĩ no nginya tũmũĩkĩĩe Yesũ na Ngai, na tũyĩthĩwa tũte na nzika kana nĩmeũtũtetheesya.—Yoa. 14:1; soma 1 Vetelo 2:21.

4, 5. Nĩkĩ mũĩkĩĩo nĩ ũthwii wa vata mũno?

⁴ Mũĩkĩĩo nĩ ũthwii wa vata mũno. O tondũ Vetelo wakinyĩle kĩw’ũnĩ ĩũlũ nũndũ wa mũĩkĩĩo, mũĩkĩĩo ũla twĩ naw’o ũtumaa twĩka maũndũ monekaa ta matatonyeka. (Mt. 21:21, 22) Kwa ngelekany’o, aingĩ maitũ nĩtũvĩndũĩte mĩkalĩle yitũ na mesilya maitũ vyũ nginya ũkethĩa o na ala matwĩsĩ tene meona ti ta ithyĩ. Yeova nĩwatũtetheeisye tũalyũke nũndũ twoosie ĩtambya yĩu nĩkwĩthĩwa nĩtwamũĩkĩĩe. (Soma Akolosai 3:5-10.) Na ĩndĩ ĩla mũĩkĩĩo ũsu watumie twĩyumya tũmũthũkũme Yeova nĩtwatw’ĩkie anyanyae. Ĩsu nĩ ngwatanĩo tũtaĩ twĩsa kũmyona takeka nĩ va vinya witũ.—Aev. 2:8.

⁵ O na yu mũĩkĩĩo ũla twĩ naw’o nũtũnengae vinya. Kwa ngelekany’o, mũĩkĩĩo nĩw’o ũtumaa tũsinda mũmaitha ũla wĩ vinya mũno kwĩ andũ, nake nĩ Ndevili. (Aev. 6:16) O na ĩngĩ, twamũĩkĩĩa Yeova tũyĩmakĩaa mũno ĩla twakwatwa nĩ mathĩna. Ũndũ ũngĩ nĩ kana Yeova nũtwathĩte kũtũnenga syĩndũ ila twĩ na vata nasyo ethĩwa mũĩkĩĩo ũkatumaa twamba kwĩka maũndũ ma Ũsumbĩ mbee. (Mt. 6:30-34) Na ĩndĩ nũndũ wa mũĩkĩĩo witũ, tũkanengwa mũthĩnzĩo vate mũndũ wĩsa kũũkwata nũndũ wa kĩthito kyake. Mũthĩnzĩo ũsu nĩ thayũ ũtathela.—Yoa. 3:16.

6, 7. (a) Nĩ kyaũ tũtonya kũelekany’a na kĩla kĩseve na ila itulumo syaĩ ũkanganĩ ũla Vetelo wakinyĩle ĩũlũ? (b) Nĩkĩ twaĩle kũmanya kana no laisi mũĩkĩĩo witũ ũkonza?

⁶ Kĩla kĩseve na ila itulumo syaĩ ũkanganĩ ũla Vetelo wakinyĩle ĩũlũ no ielekanw’e na matatwa na mathĩna ala matũkwataa kuma ĩla tweeyumisye tũmũthũkũme Ngai. Ĩndĩ o na ethĩwa matatwa na mathĩna asu nĩ metu mũno, kwa vinya wa Yeova no tũũngame tũlũmĩte. Lilikana kana Vetelo ndaavota kĩw’ũnĩ nũndũ wa kĩseve kĩuutanĩte kana kĩtulumo kĩnene. Kwatata ũlilikane ũndũ kwaendie ũtukũ ũsu. Mbivilia yaĩtye: “Ĩndĩ oona kĩseve kingĩ, aya w’ĩa.” (Mt. 14:30) Kwoou ĩla Vetelo waekie kũmũsũanĩa Yesũ, now’o mũĩkĩĩo wake wonzie. O ta ũu, no twambĩĩe kũvota kĩw’ũnĩ kwa nzĩa ya ngelekany’o twambĩĩa ‘kwona kĩseve kingĩ,’ kana, twambĩĩa kũsũanĩa ũndũ kĩseve kĩu kĩany’a vinya na kũya nzika kana Yeova no atũtetheesye.

⁷ Twaĩlĩte kwĩkalaa twĩsĩ kana no laisi mũĩkĩĩo witũ ũkonza. Nĩkĩ twaĩlĩte kũmanya ũu? Nũndũ Mbivilia yaĩtye kana kũnyivĩwa nĩ mũĩkĩĩo kana kwasya mũĩkĩĩo nĩyo ‘naĩ ĩla ĩtũsiĩĩaa na ũvũthũ.’ (Aevl. 12:1) Kwoou o tondũ ngewa ya Vetelo yonanĩtye, mũĩkĩĩo witũ nũtonya kwonza mĩtũkĩ mũno twalika kũsũanĩa kĩla kĩtaĩle. Tũtonya kũmanya ata kana mũĩkĩĩo witũ nĩwambĩĩe kwonza? Sũanĩa makũlyo amwe matonya kũtũtetheesya twĩthiane.

8. Elesya ũndũ mũndũ ũtonya kũeka kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo mũlũmu kana Yeova akeanĩsya mawatho make.

⁸ Nyie nĩnĩekete kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo mũlũmu kana Yeova akeanĩsya mawatho make? Kwa ngelekany’o, Ngai nĩwathanie kana nũkananga nthĩ ĩno. Ĩndĩ no twĩkũlye atĩĩ, ‘Nĩkwĩthĩwa nthĩ ĩno yĩ na syĩndũ mbingĩ sya kwĩtanĩthya, nĩtwĩthĩwa tũlulutĩkĩtw’e nĩsyo nginya tũkaeka kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo mũlũmu kana Ngai  nũkwananga nthĩ ĩno?’ Tũkambĩĩa kũlulutĩkw’a nĩsyo nĩtũtonya kwambĩĩa kwĩthĩwa na nzika kana kwa w’o mũthya wĩ vakuvĩ. (Ava. 2:3) Ngelekany’o ĩngĩ nĩ ĩno. Ngai nũtwathĩte kũtũekea aitũmĩa nthembo ĩla yaumiw’e nĩ Yesũ. Ĩndĩ tũkatindĩaa kũthĩnĩka ngoonĩ nũndũ wa naĩ tweekie tene, nĩtũtonya kwambĩĩa kwĩsikwa kana Yeova ndaaĩsa ‘kwananga’ naĩ sitũ syonthe. (Meko 3:19) Kĩu nĩkĩtonya kũtuma tũeka kũmũthũkũma Ngai na ũtanu na ĩtina tũyĩsa kũvoa.

9. Tũtonya kũkwatwa nĩ ũndũ wĩva twambĩĩa kũtũmĩa ĩvinda yingĩ maũndũnĩ maitũ?

⁹ Nyie nĩmũthũkũmaa Ngai na kĩthito o ta kĩla neethĩawa nakyo tene? Mũtũmwa Vaulo oonanisye kana kũmũthũkũma Yeova na kĩthito nĩkũtumaa twĩthĩwa na “wĩkwatyo [mwĩanĩu] o na kũvika mũminũkĩlyo.” Ĩndĩ tũtonya kũkwatwa nĩ ũndũ wĩva twambĩĩa kũtũmĩa ĩvinda yingĩ maũndũnĩ maitũ, ta kũthũkũma wĩa ũkũĩva nesa ĩndĩ ũteũtũnenga mwanya mũseo wa kũmũthũkũma Yeova? Mũĩkĩĩo witũ nũtonya kwonza na ‘tũkethĩwa atulu’ nginya ũkethĩa tũikũmũthũkũma Yeova na vinya witũ w’onthe.—Aevl. 6:10-12.

10. Nĩkĩ kũekea ala angĩ kwonanasya kana nĩtũmũĩkĩĩe Yeova?

¹⁰ Nyie nĩnĩemawa nĩ kũekea ala mambĩtĩsya? Ĩla twavĩtĩw’a nĩ angĩ nĩtũtonya kwambĩĩa kũsũanĩa woo ũla tũkwĩw’a, na nũndũ wa ũu tũitatĩka tũmaneeny’e naĩ kana tũeke kũneena namo. Ĩndĩ ĩla twaekea ala matũvĩtĩsya twonanasya kana nĩtũmũĩkĩĩe Yeova. Nĩkĩ tũkwasya ũu? Kĩtumi nũndũ ala matũvĩtĩsya twĩthĩawa tũmataĩte o tondũ Ngai wĩthĩawa atũtaĩte ĩla twamũvĩtĩsya. (Luka 11:4) Kwoou ĩla twaekea ala angĩ no nginya tũĩkĩĩe vyũ kana kwĩtĩkĩlwa nĩ Yeova nĩ kwa vata mũno kwĩ kũmalasimĩthya maĩvĩe mavĩtyo moo. Amanyĩw’a ma Yesũ nĩmeesĩ kana mũndũ ndaekea ala angĩ ate na mũĩkĩĩo. Nĩkyo kĩtumi ĩla wameie mamaekeae o na ala mamavĩtĩasya mavinda maingĩ, mamwĩsũvie atĩĩ: “Twingĩvĩsye mũĩkĩĩo witũ.”—Luka 17:1-5.

11. Nĩ ũndũ wĩva ũtonya kũtuma tũtatetheka ĩla twanengwa ũtao wosanĩte na Maandĩko?

 ¹¹ Nyie nĩnĩthataa ĩla nanengwa ũtao wosanĩte na Maandĩko? Vandũ va kũmantha ũndũ tũtonya kũatĩĩa ũtao ũla twanengwa, nĩtũtonya kwambĩĩa kũwumany’a kana kumany’a ũla watũtaa. (Nth. 19:20) Tũkeka ũu twĩthĩwa twaasya mwanya mũseo wa kũlũnga mosũanĩo maitũ mosane na ma Ngai.

12. Mũndũ ũtindĩaa kũnyungunyĩsya ala Yeova ũnyuvĩte matongoesye andũ make ethĩawa ayonany’a ata?

¹² Nyie nĩnĩnyungunyĩasya ala matongoesye kĩkundinĩ? Ĩla Aisilaeli methukĩĩisye ngewa ila syookie na ala athiani ĩkũmi mataĩ na mũĩkĩĩo, nĩmambĩĩe kũnyungunyĩsya Mose na Aluni. Nũndũ wa ũu Yeova nĩwakũlilye Mose atĩĩ: ‘Andũ aa makambũthya kũvika ĩndĩĩ?’ (Mot. 14:2-4, 11) Kwoou nũndũ Ngai nĩwe wanyuvĩte Mose na Aluni, ĩla Aisilaeli mamanyungunyĩisye moonanisye kana mayamũĩkĩĩe ũ Ngai. No ta ũu, ethĩwa tũkanyungunyĩasya ala Ngai ũnyuvĩte matongoesye andũ make, tũkethĩwa tũyonany’a kana mũĩkĩĩo witũ nĩwambĩĩe kwonza.

13. Nĩkĩ tũyaĩle kũkw’a ngoo tweethĩa kana mũĩkĩĩo witũ nĩ mwonzu kũndũ kũna?

¹³ Ndũkakw’e ngoo ethĩwa wamina kwĩthiana nĩweethĩa mũĩkĩĩo waku nĩ mwonzu kũndũ kũna. Nĩkĩ? Nũndũ o na kũtw’ĩka Vetelo aĩ mũtũmwa, nĩwakwatiwe nĩ wia na nzika. Na tiwe e weka. O na mavinda angĩ atũmwa onthe nĩmakanaw’a nĩ Yesũ nũndũ wa kwĩthĩwa na “mũĩkĩĩo mũnini.” (Mt. 16:8) Ĩndĩ ĩkalaa ũlilikene kana kĩla kya vata tũkwĩmanyĩsya ngewanĩ ya Vetelo nĩ kĩla weekie ĩtina wa mũĩkĩĩo wake kwonza na kwambĩĩa kũvota kĩw’ũnĩ.

14, 15. (a) Vetelo eekie ata ĩla wambĩĩe kũvota kĩw’ũnĩ? (b) Tũtonya ‘kũsisya’ Yesũ ata o na kũtw’ĩka tũimwene?

¹⁴ Ĩla Vetelo woonie kĩseve na ambĩĩa kũvota kĩw’ũnĩ, keka nĩwendaa ethĩwa ambĩĩie kũthambĩa na vinya wake asyokete ĩsiwanĩ. Nĩweesĩ kũthambĩa nesa na kwoou no kwĩthĩwa ũsu new’o ũndũ wa mbee kĩlĩko kyake kĩthĩwa kyamũtavisye. (Yoa. 21:7) Ĩndĩ vandũ va kwĩkwatya vinya wake, atũngie kĩlĩko vala ve Yesũ na eetĩkĩla amũtethye. Tũkesa kwĩsikwa kana mũĩkĩĩo witũ nũkwonza, nũseo tũkaatĩĩa ngelekany’o ya Vetelo. Ĩndĩ tũtonya kwĩka ũu ata?

¹⁵ O tondũ Vetelo watũngie mosũanĩo make vala ve Yesũ, now’o o naitũ twaĩle ‘kũmũsisya Yesũ, mwambĩlĩlya na mwĩanĩsya wa mũĩkĩĩo witũ.’ (Soma Aevelania 12:2, 3.) Nĩ w’o tũitonya kwona Yesũ na metho aa maitũ tondũ Vetelo wamwonie. Ĩndĩ ‘tũmũsiasya’ kwa kwĩmanyĩsya ndeto syake na ũndũ weekaa maũndũ, na ĩndĩ tũiatĩĩa ngelekany’o ĩsu yake. Sũanĩa maũndũ amwe tũtonya kwĩka nĩ kana tũatĩĩe ngelekany’o ĩla Yesũ watũtiĩe. Tweeka maũndũ asu makatũtetheesya tũlũlũmĩlye mũĩkĩĩo witũ.

16. Nĩ nzĩa yĩva ya kwĩmanyĩsya Mbivilia ĩtonya kwaka mũĩkĩĩo witũ?

¹⁶ Ĩkĩĩa Mbivilia mũnango. Yesũ ndaĩ na nzika nongi kana Mbivilia nĩ Ndeto ya Ngai, na kana nĩyo ĩtũtongoeasya nesa vyũ thayũnĩ. (Yoa. 17:17) Kwoou nĩ kana tũĩkĩĩe Mbivilia take twaĩle kũmĩsoma kĩla mũthenya, kwĩmanyĩsya kĩla kĩ nthĩnĩ wayo, na kũvindĩĩsya kĩla tweemanyĩsya. O na kau nĩwĩthĩawa na mũvango wa kũsoma ĩ Mbivilia mwene, tata wĩthĩwe na ĩvinda ya kwĩka ũkunĩkĩli wa maũndũ ala ũtonya kwĩthĩwa ũtakwatasya nesa. Kwa ngelekany’o, wenda kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo mũlũmangu kana mũthya wa nthĩ ĩno wĩ vakuvĩ vyũ, no wĩke ũkunĩkĩli mũnango ĩũlũ wa Maandĩko ala monanĩtye kana twĩ mĩthenyanĩ ya mũminũkĩlyo. O na ĩngĩ wenda kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo mũlũmangu kana mawatho ala me Mbivilianĩ makeanĩa, no wĩke ũkunĩkĩli ĩũlũ wa mawathani ala maaĩanĩa. Na ĩndĩ wenda kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo mũlũmu kana Mbivilia nĩtetheeasya andũ mekale nesa, no ũsome ĩũlũ wa  andũ ala Mbivilia ĩalyũlĩte mĩkalĩle yoo. *—1 Ath. 2:13.

17. Nĩ kyaũ kyatetheeisye Yesũ aendeea kwĩkala e mũĩkĩĩku o na kau nĩwakwatiwe nĩ maũndũ metu? Ũtonya kwĩka take ata?

¹⁷ Sũanĩa mũno moathimo ala Yeova ũtwathĩte. Nũndũ Yesũ nĩwasũanĩaa “ũtanu ũla waiiwe mbee wake,” nĩwekalile e mũĩkĩĩku o na kau nĩwakwatiwe nĩ maũndũ metu mũno. (Aevl. 12:2) Ndaalulutĩkw’a nĩ moseo ma nthĩ ĩno. (Mt. 4:8-10) O naku no wĩke ta Yesũ wasũanĩa mawatho maseo mũno ala Yeova ũkwathĩte. Kũna visa wĩ nthĩ nzaũ ũyĩka maũndũ ala ũtonya kwenda kwĩsa kwĩka ĩla Ngai ũkaveta nthĩ ĩno nthũku. Kũsola kana kũandĩka maũndũ asu no kũũtetheesye kũkũna visa ũsu. Andĩka masyĩtwa ma andũ ala wĩenda kũkomana namo mathayũũkw’a na kĩla wĩenda mũneenee. Tala asu ta mawatho Ngai ũkwathĩte we mwene na ti ta mawatho wathĩte mbaa andũ.

18. Mboya ĩtonya kũũtetheesya ata ũlũlũmĩlye mũĩkĩĩo waku?

¹⁸ Voya wingĩvĩw’e mũĩkĩĩo. Yesũ amanyĩisye amanyĩw’a make metasye Yeova veva mũtheu. (Luka 11:9, 13) Ĩla ũkwĩtya veva mũtheu, voya wingĩvĩw’e mũĩkĩĩo nũndũ mũĩkĩĩo nĩ kĩlungu kĩmwe kya ũsyao wa veva. Mboyanĩ ĩsu neena na Ngai ũteũmũvitha kĩndũ, ũmũkũlye aũtetheesye ũkĩlye vinya wonzu o na wĩva ũla wesa kwĩthĩa wĩ naw’o, na ũla ũkwonany’a kana mũĩkĩĩo waku nĩwambĩĩe kwonza. Wonzu ũmwe nĩ ta kũemwa nĩ kũekea ala angĩ.

19. Twaĩlĩte kũtuma ndũũ na mũndũ ũilyĩ ata?

¹⁹ Tuma ndũũ na ala me mũĩkĩĩo mũlũmu. Yesũ nĩwasũanĩaa mũno andũ ala ũkũtuma ndũũ namo, na mũno mũno ala ũkwenda kũtuma ndũũ ngamu namo. Ala waĩ ndũũ namo vyũ maĩ atũmwa make, na nĩmoonanisye kana maĩ na mũĩkĩĩo na kana nĩmalũmanĩtye nake nũndũ nĩmaatĩĩaa kĩla wamatavasya. (Soma Yoana 15:14, 15.) Kwoou ĩla ũũmantha ala ũkwenda matw’ĩke anyanyau, mantha ala monanasya mũĩkĩĩo woo kwa kũmwĩw’a Yesũ. Na ĩndĩ ndũkolwe kana kĩndũ kĩmwe kyonanasya kana andũ me ndũũ nĩ kũea ngewa nesa, na masieaa nesa o na ĩla ũmwe waĩlĩte kũnengwa ũtao kana woona aĩlĩte kũnengane ũtao.—Nth. 27:9.

20. Tũtethekaa ata twatetheesya ala angĩ make mũĩkĩĩo woo?

²⁰ Tetheesya ala angĩ malũlũmĩlye mũĩkĩĩo woo. Meko ma Yesũ na ndeto syake nĩsyatumaa mũĩkĩĩo wa amanyĩw’a make wĩthĩwa wĩ mũlũmu. (Mko. 11:20-24) Nĩtwaĩlĩte kũatĩĩa ngelekany’o yake nũndũ ĩla tũũtetheesya ala angĩ malũlũmĩlye mũĩkĩĩo woo twĩthĩawa tũilũlũmĩlya ũla witũ. (Nth. 11:25) Kwoou, ĩla ũũtavany’a na ĩla ũũmanyĩsya andũ weta maũndũ ala matũĩkĩĩthasya kana Ngai e kw’o, na kana nĩwĩanĩasya mavata maitũ, na kana Mbivilia nĩ Ndeto yake mbeveee. O na ĩngĩ tetheesya ana-a-asa na eĩtu-a-asa maku make mũĩkĩĩo woo. Ethĩwa amwe nĩmekwonany’a ta mambĩĩe kũya nzika, kwa ngelekany’o, ethĩwa nĩmambĩĩe kũnyungunyĩsya ana-a-asa ala manyuvĩtwe matongoesye, ndũkasembee kũtila kĩtindo kyaku namo. Vandũ va ũu tũmĩa ũĩ ũmatetheesye mose matambya ala matonya kũtũngĩĩa mũĩkĩĩo woo. (Yuta 22, 23) Ethĩwa wĩ sukulu na nĩmwambĩĩa kũmanyĩw’a kana syũmbe syeekie kwĩyumĩlya, tetea mũĩkĩĩo waku wĩ na ũkũmbaũ. Na weeka ũu nũtonya kũseng’w’a mũno nĩ woni ũla ala angĩ matonya kwĩthĩwa naw’o.

21. Yeova athĩte kĩla ũmwe witũ kyaũ?

²¹ Ngai nĩwatũmĩie Yesũ amũtetheesya Vetelo aeke kwĩthĩwa na wia na nzika, na nũndũ wa ũu Aklĩsto ma mbee nĩmamwonaa e mũndũ ũmaiĩe ngelekany’o nzeo ya mũĩkĩĩo. O ta ũu Yeova nũtetheeasya kĩla ũmwe witũ aũngame alũmĩte mũĩkĩĩonĩ. (Soma 1 Vetelo 5:9, 10.) Tweekĩa kĩthito twake mũĩkĩĩo witũ tũikethĩawa tũitethya wĩa wa mana nũndũ mũĩkĩĩo ũtumaa tũkwata moathimo tũtamona vangĩ.