1. (a) Galiilaa Abban wolqqaama carkkoy denddido wode PHeexiroosa aybi gakkidee? (Ha huuphe yohuwaa doomettan deˈiya misiliyaa xeella.) (b) PHeexiroosi muukettiyoogaa doommidoy aybissee?

QAMMI wolqqaama carkkoy carkkishin kiitettida PHeexiroosinne hara erissiyo ashkkarati haattaa shaaridi bantta wolwoluwan Galiilaa Abbaa pinnanawu baaxetoosona. Eti Yesuusi abbaa bolli hemettiyaagaa beˈidosona. PHeexiroosi Yesuusa xeesidi, haattaa bollaara hemettiiddi akko baana danddayiyaakkonne oychiis. Yesuusi baakko yaanaadan PHeexiroosawu yootido wode, PHeexiroosi wolwoluwaappe wodhidi Yesuusakko hemettiyoogaa doommiis. SHin, guuttaa takkidi PHeexiroosi muukettiyoogaa doommiis. Aybissi? I wolqqaama carkkuwaa xeellidi yayyiis. PHeexiroosi Yesuusi maaddana mala waassin Yesuusi sohuwaara a kushiyaa oyqqidi, “Laa ha ammanoi laafidoogoo! Aissi siradii?” yaagiis.—Maa. 14:24-32.

2. Nuuni haˈˈi ay beˈanee?

² PHeexiroosa gakkidabaappe ammanuwaara gayttida heezzubaa, hegeekka (1) PHeexiroosi Xoossay maaddiyoogaa ammaniyoogaa waati bessidaakko, (2) PHeexiroosa ammanoy aybissi laafidaakkonne (3) PHeexiroosi ammanuwan minnanaadan aybi maaddidaakko ane beˈoos. Hageeta pilggiyoogee nuuni waanidi  ‘ammanuwan minnanaakko’ akeekanaadan maaddana danddayees.—1 Qor. 16:13.

3. PHeexiroosi wolwoluwaappe wodhidoy aybissee, qassi nuuni hegaa malabaa waatidi oottidoo?

³ Haattaa bollaara hemettanawu PHeexiroosi wolwoluwaappe wodhidoy ammanuwaana. Yesuusi a xeesido gishshawu, Xoossaa wolqqay Yesuusa maaddiyoogaadan banakka maaddanaagaa PHeexiroosi ammanettiis. Hegaadankka, nuuni Yihoowawu nuna geppidi xammaqettiyo wode, ammaniyo gishshawu hegaadan oottida. Yesuusi nuuni a leemiso oottidi kaallanaadan xeesiis. Yesuusinne Xoossay nuna dumma dumma ogiyan maaddanaagaa ammanettidi nuuni eta ammanana koshshees.—Yoh. 14:1; 1 PHeexiroosa 2:21 nabbaba.

4, 5. Ammanoy alˈˈoba gididoy aybissee?

⁴ Ammanoy alˈˈoba. PHeexiroosa ammanoy i haattaa bollaara hemettanaadan oottidoogaadan, asa xeelan danddayettennaba milatiyaabaa nuuni oottanaadan nu ammanoy maaddees. (Maa. 21:21, 22) Leemisuwawu, kase nuna eriyaageeti dogiyoogaa keena nuuppe amaridaageetu xeelaynne eeshshay laamettiis. Nuuni Yihoowan ammaniyoogaappe denddidaagan hegaadan oottido gishshawu, i nuna maaddiis. (Qolasiyaasa 3:5-10 nabbaba.) Nuna Yihoowawu geppanaadan ammanoy denttettin a dabbo gidida; hegee nu wolqqan nuuni oottana danddayennaba.—Efi. 2:8.

⁵ Nu ammanoy nuuni minnanaadan oottees. Asappe wolqqaama gidida nu morkkee Dabloosi nuna qohanawu oottiyoobaa ammanuwan eqettana danddayoos. (Efi. 6:16) Hegaa bollikka, nuna metoy gakkiyo wode keehi hirggennaadan Yihoowan ammanettiyoogee maaddees. Ammanoy denttettin nuuni Kawotettaabaa kaseyikko, nuussi koshshiyaabaa immanaagaa Yihooway yootiis. (Maa. 6:30-34) Hegaappekka aaruwan, ooninne ba oosuwan demmana danddayenna merinaa deˈuwaa imotaa nu ammanuwan demmoos.—Yoh. 3:16.

6, 7. (a) PHeexiroosa yashshida carkkuwaanne beetaa aybiira geeddarssana danddayiyoo? (b) Nu ammanoy shuggana danddayiyoogaa akeekana koshshiyoy aybissee?

⁶ PHeexiroosi haattaa bollaara hemettiyo wode denddida carkkuwaanne beetaa nuna Xoossawu geppidi deˈiyo wode gakkiya metuwaaranne paaciyaara geeddarssana danddayoos. Hegaa malabay keehi wolqqaamiyo wodekka Yihooway maaddin minnidi deˈana danddayoos. PHeexiroosi muuhettidoy carkkoy woy beetay wolqqaamido gishshataassa gidennaagaa hassaya. Geeshsha Maxaafay, “Wolqqaama carkkuwaa be7idi yayyiis” yaagees. (Maa. 14:30) PHeexiroosi Yesuusa xeelliyoogaa aggido gishshawu, a ammanoy shuggiis. Nuuni ‘wolqqaama carkkuwaa xeelliyoogan’ a wolqqaa qoppidi, Yihooway nuna maaddanaagaa sirikko, muukettiyoogaa doommana danddayoos.

⁷ Ammanoy shuggiyoogaa woy xayiyoogaa Geeshsha Maxaafay “baqqi oiqqiya nagaraa” giyo gishshawu, nu ammanoy laafana danddayiyoogaa nuuni akeekana koshshees. (Ibr. 12:1) PHeexiroosa hanotaappe akeekiyoogaadan, harabaa wozanan wottikko, nu ammanoy sohuwaara shuggana danddayees. Hegaa malabay nu bolli gakkanaakkonne waatidi akeekana danddayiyoo? Nuna qoranawu goˈettana danddayiyo amarida oyshata ane beˈoos.

8. Xoossay gelido qaalay nuussi kaseegaa keena waanidi qoncci beettennan aggana danddayii?

⁸ Xoossay gelido qaalay tawu kaseegaa keena qoncci beettii? Leemisuwawu, Xoossay ha alamiyaa xayssanaagaa yootiis. SHin, alamiyan  kumida allaxxiyooban nu qofay shaahettin, Xoossay qaalaa gelidobaa xeelliyaagan nu ammanoy shuggidee? Wurssettay matattidoogaa siriyoogaa doommana danddayoos. (Imb. 2:3) Hara leemisuwaa qoppa. Xoossay wozuwaa yarshshuwaa baggaara nuussi atto gaanawu qaalaa geliis. Gidoppe attin, nuuni kase mooridoban aggennan zilˈˈettikko, Yihooway nu “nagaraa” ubbaa waayi ‘xayssana’ giidi siriyoogaa doommana danddayoos. (Oos. 3:19) Hegaappe denddidaagan, Xoossaayyo haggaaziyoogan ufayttiyoogaa aggidi shuggana danddayoos.

9. Nuuni nubaa kaseyikko aybi hanana danddayii?

⁹ Taani kaseegaadan Xoossawu minnada oottiyaanaa? Nuuni Yihoowayyo minnidi oottiyoogee sinttappe demmanabaa ubbatoo qoppanaadan maaddees. SHin nuuni ayyaanaaban metiyaaba gidikkokka, daro damoozaa demmiyo oosuwaa oyqqiyoogaa malabaa kaseyiyoogaa doommikko, aybi hanana danddayii? Nu ammanoy shuggana danddayees; qassi nuuni danddayiyoogaappe guuttaa Yihoowawu oottiyoogan, ‘azalla gidana’ danddayoos.—Ibr. 6:10-12.

10. Nuuni haratussi atto giyo wode, Yihoowan ammaniyoogaa waatidi bessiyoo?

¹⁰ Issi uri hanqqetissiyaabaa oottiyo wode atto gaanawu metootiyaanaa? Harati nuna hanqqetissiyo woy qohiyo wode, nubaa xallaa qoppidi eta bolli hanqqettana woy eta haasayissennan aggana danddayoos. Hara baggaara qassi, nuuni atto giikko, Yihoowan ammaniyoogaa bessoos. Waatidi? Nuuni nagaraa oottidi Xoossaa naaqqiyoogaadan, nuna qohiyaageeti nuna naaqqoosona. (Luq. 11:4) Nuuni haratussi atto giyo wode, Yihooway nuna anjjanaagaa ammanettoos. Qassi i nuna anjjiyoogee issi uri nuna qohidobawu edatanaadan oottiyoogaappe keehi aadhiyaaba. Haratussi atto gaanawu ammanoy koshshiyoogaa Yesuusi erissiyo ashkkarati akeekidosona. Banttana darotoo naaqqida urawukka atto gaanaadan i yootin, eti, “Nuussi ammanuwaa gujja” yaagidi woossidosona.—Luq. 17:1-5.

11. Nuuni waanidi zoriyaappe tamaarennan aggana danddayiyoo?

 ¹¹ Tana zoriyo wode yiillotiyaanaa? Zoriyaappe demmiyo maaduwaa qoppiyoogaa aggidi, zoriyan deˈiya balaa woy zoriya uraa mooruwaa qoppana danddayoos. (Lee. 19:20) Yaatiyoogee, nu qofay Xoossaa qofaara maayettennaadan oottana danddayees.

12. Xoossay ba asaa kaalettanaadan sunttido asatu bolli ubbatoo zuuzummiya uraa hanotay ay bessii?

¹² Gubaaˈiyan sunttettida ishanttu bolli zuuzummiyaanaa? Biittaa wochiya, ammanenna tammu asati yootidobaa qoppidi, Israaˈeelati Muuse bollinne Aaroona bolli zuuzummiyoogaa doommidosona. Yihooway Muusa he wode, “Aude gakkanaassi eti tanan ammanennan ixxanee?” yaagidi oychiis. (Qoo. 14:2-4, 11) Israaˈeelati zuuzummidoogee Muusanne Aaroona sunttida Xoossan eti ammanettennaagaa bessiyaaba. Hegaadankka, Xoossay ba asaa kaalettanaadan sunttido asatu bolli nuuni ubbatoo zuuzummikko, hegee Xoossaa nuuni mintti ammanennaagaa bessiyaaba gidennee?

13. Nuuni ammanuwan shuggidoogaa akeekikko, hidootaa qanxxana koshshennay aybissee?

¹³ Gidoppe attin, ne hanotaa qoriyo wode, ammanuwan shuggidoogaa akeekikko, hidootaa qanxxoppa. Haray atto, kiitettida PHeexiroosikka yayyiisinne siriis. Kiitettidaageetu ubbawu ‘ammanoy paccido’ gishshawu, Yesuusi issi issi wode eta seeriis. (Maa. 16:8) PHeexiroosa ammanoy laafin i abban muuhettiyoogaa doommi simmidi oottidobaappe nuuni keehi maaddiyaabaa tamaariyoogaa hassaya.

14, 15. (a) PHeexiroosi muuhettiyoogaa doommiyo wode waatidee? (b) Yesuusa nuuni ayfiyan beˈana danddayokko, yaatin waatidi a loytti ‘xeellana’ danddayiyoo?

¹⁴ PHeexiroosi beetaa xeellidi muuhettiyoogaa doommido wode, wolwoluwaakko guyye simmana danddayees shin. I haattaa warawu gooba gidiyo gishshawu, hegaadan oottana danddayiyoogee erettidaba. (Yoh. 21:7) SHin i banan ammanettiyoogaappe, Yesuusi maaddanaadan akko zaarettidi xeelliis. Nu ammanoy shuggiiddi deˈiyoogaa akeekikko, nuuni PHeexiroosaagaadan oottana koshshees. SHin nuuni waatidi hegaadan oottana danddayiyoo?

¹⁵ PHeexiroosi Yesuusakko zaarettidi xeellidoogaadan, nuunikka “nu ammanuwau huuphenne polo gidiya Yesuusa” xeellana bessees. (Ibraawe 12:2, 3 nabbaba.) Nuuni PHeexiroosaagaadan Yesuusa nu ayfiyan beˈana danddayennaagee qoncce. SHin Yesuusi tamaarissidobaanne oottidobaa akeekidi hegaa oosuwan peeshshiyoogan, a loytti “xeelloos.” Yesuusa leemisuwaa kaallidi nuuni oottana danddayiyo amaridabaa ane beˈoos. Nuuni hegaa oosuwan peeshshikko, nu ammanuwaa minttanawu maaddiyaabaa demmoos.

16. Nu ammanoy minnanaadan oottiya ogiyan Geeshsha Maxaafaa waatidi xannaˈana danddayiyoo?

¹⁶ Geeshsha Maxaafan kaseegaappe loytta ammanetta. Geeshsha Maxaafay deˈuwawu keehi maaddiya, Xoossaa Qaala gidiyoogaa Yesuusi ammanettees. (Yoh. 17:17) Nuuni Yesuusa leemisuwaa kaallidi, Geeshsha Maxaafaa galla galla nabbabana, xannaˈananne tamaaridobaa wotti dentti qoppana koshshees. Geeshsha Maxaafaa xannaˈiyo wode, neeni erana koyiyoobaa loyttada pilgga. Leemisuwawu, nuuni wurssetta gallassan deˈiyoogaa bessiyaabaa Geeshsha Maxaafaappe loytta xannaˈada, ha alamee xayiyo wodee keehi matidoogaa kaseegaappe aaruwan ammanana danddayaasa. Polettida keehi daro hiraagata pilggiyoogan, Geeshsha Maxaafay sinttappe yaana giidi yootiyooban kaseegaappe aaruwan ammanetta. Geeshsha Maxaafay asaa deˈoy laamettanaadan waatidi  maaddiyaakko odettidabaa xannaˈiyoogan, Geeshsha Maxaafay goˈˈiyoogaa loytta ammanetta. *—1 Tas. 2:13.

17. Yesuusi wolqqaama paacee gakkishinkka ammanettidi deˈidoy aybissee, qassi aagaadan waatada oottana danddayay?

¹⁷ Yihooway ehaana giidi qaalaa gelido anjjota wozanan wotta. Yesuusi ‘wodeppe demmana ufayssaa’ tishshi ootti xeellidi, wolqqaama paacee gakkishinkka ammanettidi deˈiis. (Ibr. 12:2) I alamee immana danddayiyooban ba qofay shaahettanaadan mule oottibeenna. (Maa. 4:8-10) Yihooway neeyyo immanawu qaalaa gelido maalaaliyaabaa wotta dentta qoppiyoogan Yesuusa leemisuwaa kaallana danddayaasa. Xoossay ha alamiyaa xayssi simmin neeni oottanawu koyiyoobaa xaafiyoogan woy misiliyaa medhiyoogan, neeni he wode deˈiyaabadan qoppa. Hayquwaappe denddin neeni etaara gayttanawu yeemottiyo asatanne neeni etaara haasayanawu qoppiyoobaa xaafa oyqqa. Hageeta Xoossay asa ubbaa xallaassa gidennan, neessikka ehaanawu qaalaa gelidobadan qoppa.

18. Woosay neeni ammanuwan minnanaadan waati maaddana danddayii?

¹⁸ Ammanuwaa gujjanaadan woossa. Geeshsha ayyaanaa immanaadan ba erissiyo ashkkarati Yihoowa woossana mala Yesuusi tamaarissiis. (Luq. 11:9, 13) Neeni hegaadan oottiyo wode, ammanuwaa gujjanaadan woossa; ammanoy geeshsha ayyaanaa ayfiyaa macara. Atto gaanawu metootiyoogaa mala, ammanuwan shuggidoogaa bessiya eeshshaa agganawu Xoossay maaddanaadan oychiyoogan, neeni koyiyoobaa geeshshada yoota.

19. Nuuni loˈˈo laggeta waati doorana danddayiyoo?

¹⁹ Mino ammanoy deˈiyoogeetuura laggeta. Yesuusi ba mata laggeta akeekan dooriis. I kiittido a mata laggeti ayyo azazettiyoogan, ammaniyaageetanne ammanettiyaageeta gidiyoogaa bessidosona. (Yohaannisa 15:14, 15 nabbaba.) Hegaa gishshawu, ne laggeta dooriyo wode, Yesuusawu azazettiyoogan bantta ammanuwaa bessidaageeta koya. Qassi loˈˈo lagge gidiyoogaa bessiya issibay zoranawu woy zoriyaa ekkanawu koshshiyo wodiyankka qottennan haasayiyoogaa gidiyoogaa hassaya.—Lee. 27:9.

20. Harati bantta ammanuwaa minttanaadan maaddiyoogee nuna waati goˈˈii?

²⁰ Harati bantta ammanuwaa minttanaadan maadda. Yesuusi haasayiyoobankka oottiyoobankka ba erissiyo ashkkaratu ammanoy minnanaadan oottiis. (Mar. 11:20-24) Harati bantta ammanuwaa minttanaadan maaddiyoogee nu ammanuwaakka minttiyo gishshawu, nuuni a leemisuwaa kaallana koshshees. (Lee. 11:25) Neeni sabbakiyo wodenne tamaarissiyo wode, Xoossay deˈiyoogaa, i nuussi qoppiyoogaanne Geeshsha Maxaafay a Qaala gidiyoogaa bessiyaabaa loytta qonccissa. Ishanttinne michontti bantta ammanuwaa minttanaadankka maadda. Issi uri sunttettida ishantta amassaliyoogaa neeni akeekikko, appe sohuwaara baqatoppa. I ba ammanuwaa minttanaadan hiillan maadda. (Yih. 22, 23) Neeni tamaare gidikko, timirtte keettan lodda laamiyaabay denddiyo wode, ne ammanuwaabaa xalan yoota; neeni yootiyoobay harata maaddin garamettana danddayaasa.

21. Nuuyyo ubbawu Yihooway qaalaa gelidobay aybee?

²¹ Xoossay Yesuusa baggaara maaddin PHeexiroosi yayyiyoogaanne siriyoogaa aggidi ammanuwan mino gidiyoogan, beni wode Kiristtaanetussi leemiso gidiis. Hegaadan, nuuni ubbay ammanuwan minnanaadan Yihooway maaddees. (1 PHeexiroosa 5:9, 10 nabbaba.) Nuuni ammanuwan minnanawu baaxetiyoogee bessiyaaba; ayssi giikko, ammanuwaa woytuwaara laggetiyaabi aybikka baawa.