N’YIN jiji to 1927 to Wakaw, Saskatchewan, yèdọ tòpẹvi Canada tọn de. Ovi ṣinawe wẹ mẹjitọ ṣie lẹ ji, sunnu ẹnẹ podọ yọnnu atọ̀n, enẹwutu sọn ovu gbọ́n wẹ n’ko yọ́n lehe yè nọ nọpọ́ hẹ gbẹtọ lẹ do.

To owhe 1930 lẹ gblamẹ, whẹndo mítọn jiya taun to Ojlẹ Nuhahun Sinsinyẹn Akuẹzinzan tọn whenu. Dile etlẹ yindọ mí ma yin adọkunnọ, mí ma nọ bà nuhe mí na dù pò. Mí tindo koklo asi delẹ po oyìn de po, enẹwutu azìn, yìnnọ-sìn, yìnnọ-sìn hihò, po yìnnọ-sìn didà po ma nọ hán mí. Po ehe lẹpo po, mìlọsu na ko mọdọ mẹlẹpo to whẹndo mítọn mẹ wẹ dona gọalọ nado penukundo kanlin lọ lẹ go.

Nususu wẹ n’nọ flin gando ojlẹ ayajẹ tọn enẹlẹ go, taidi owán gblingblin pọmu lẹ tọn he nọ gọ́ ohọ̀ mítọn mẹ. Mì mọ, eyin Papa mítọn yì tòhomẹ to afò-whenu lẹ nado sà nuhe mí wleawuna sọn kanlinpo mẹ lẹ, e nọ saba hẹn agbá pọmu he yè ṣẹṣẹ gbẹ̀n lẹ tọn gọ̀. Lehe homẹ mítọn nọ hùn nado dù pọmu he vivi to azán lẹpo ji do sọ!

Owhe ṣidopo wẹ n’tindo to whenue mẹjitọ ṣie lẹ sèhó gando nugbo lọ go. Johnny, he yin visunnu yetọn tintan kú ojlẹ vude to jiji etọn godo. Dile mẹjitọ ṣie lẹ to aluẹmẹ, yé kanse yẹwhenọ lẹdo lọ tọn dọ, “Fie wẹ Johnny te?” Yẹwhenọ lọ dọ dọ ovivu lọ ma ko yí baptẹm, enẹwutu e ma to olọn mẹ. Lẹnbu mẹ wẹ e te. Yẹwhenọ lọ sọ dọ dọ eyin mẹjitọ ṣie lẹ na emi akuẹ, emi na hodẹ̀ bọ Johnny na tọ́n sọn Lẹnbu mẹ bo yì olọn mẹ. Eyin mìtọn wẹ, etẹwẹ na ko yin numọtolanmẹ mìtọn? Mẹjitọ ṣie lẹ jẹflumẹ sọmọ bọ yé masọ dọho hẹ yẹwhenọ lọ ba. Etomọṣo, yé gbẹ́ jlo na yọ́n ninọmẹ he mẹ Johnny te.

To gbèdopo, Mama mọ alọnuwe apòmẹ tọn de he hosọ etọn yin Où sont les morts? [Fie wẹ oṣiọ lẹ te?] he yin zinzinjẹgbonu gbọn Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ dali. E yí zohunhun do hia ẹ. To whenue Papa lẹkọwa whégbè, Mama dọna ẹn po homẹhunhun po dọmọ: “N’yọ́n fie Johnny te! Amlọndọ wẹ e te to alọnu, amọ́ e na fọ́n to gbèdopo.” To whèjai enẹ, otọ́ ṣie hia alọnuwe apòmẹ tọn lọ blebu. Papa po Mama po yin homẹmiọnna to whenue yé hia to Biblu mẹ dọ amlọndọ wẹ oṣiọ lẹ te podọ fọnsọnku sọgodo tọn de na tin.—Yẹwh. 9:5, 10; Owalọ 24:15.

Nuhe yé plọn lẹ zọ́n bọ gbẹzan mítọn diọ to aliho dagbe mẹ bosọ na mí homẹmimiọn po ayajẹ po. Yé bẹ Biblu pinplọn jẹeji hẹ Kunnudetọ lẹ bosọ jẹ opli yì ji to agun pẹvi de mẹ to Wakaw, podọ susu mẹmẹsunnu he to finẹ lẹ tọn wẹ wá sọn Ukraine. E ma dẹn bọ Papa po Mama po jẹ yẹwhehodọ ji.

To ojlẹ vude godo, mí sẹtẹn jẹ Colombie-Britannique podọ agun he to finẹ yí mí po zohunhun po. Homẹ nọ hùn mi eyin n’flin lehe whẹndo mítọn nọ wleawuna Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ lọ Tọn do na opli dimanche tọn lẹ. Mí jẹ awuwlena owanyi he siso na Jehovah ji podọ na nugbo Biblu tọn. N’mọ lehe gbẹzan mítọn to tepọn do po lehe Jehovah to didona mí do po.

 Na nugbo tọn, e ma nọ bọawuna míwu ovi lẹ nado dọhona gbẹtọ lẹ gando nuyise mítọn lẹ go. Ṣigba, yẹn po Eva po nọ saba wleawuna nuzedonukọnnamẹ kunnudegbe tọn lẹ bosọ nọ basi wadohia yetọn to Opli Sinsẹ̀nzọn tọn whenu, bọ ehe gọalọna mí taun. Aliho dagbe de wẹ ehe yin nado plọn lehe mí na dọhona mẹdevo lẹ do Biblu ji do mahopọnna dọ mí nọ kuwinyan. N’yọ́n pinpẹn lehe mí mọ azọ́nplọnmẹ yí nado nọ dọyẹwheho do tọn taun!

Dopo to ojlẹ ayidego tọn lẹ mẹ to ovu whenu mítọn wẹ ojlẹ he mẹ mẹhe to sinsẹ̀nzọn whenu-gigọ́ tọn mẹ lẹ nọ wá nọ owhé mítọn gbè. Di apajlẹ, e vivi na mí to whenue nugopọntọ lẹdo tọn mítọn, Jack Nathan nọ owhé mítọn gbè dile e to agun mítọn dlapọn. * Otàn susu he e nọ pìn na mí lẹ nọ hẹn homẹ mítọn hùn, podọ lehe e nọ pà mí do zọ́n bọ mí tindo ojlo nado sẹ̀n Jehovah po nugbonọ-yinyin po.

N’flindọ n’nọ dọ dọ, “N’jlo na taidi Mẹmẹsunnu Nathan eyin n’whẹ́n.” To nukọn mẹ, n’wá mọdọ apajlẹ etọn wẹ gọalọna mi nado biọ sinsẹ̀nzọn whenu-gigọ́ tọn mẹ. To whenue n’tindo owhe 15, n’magbe nado sẹ̀n Jehovah. To 1942, yẹn po Eva po yí baptẹm.

To Wẹkẹ Whàn II whenu, yèdọ ojlẹ he mẹ wanyina otò mẹtọn sinyẹn te taun wẹ Scott he yin yọnnu mẹplọntọ hẹngogonọ de yàn nọviyọnnu ṣie awe lẹ po nọvisunnu ṣie de po sọn wehọmẹ. Etẹwutu? Na yé gbẹ́ nado dọnudo asia wutu. Enẹgodo, Scott mọ mẹplọntọ ṣie bo dotuhomẹna ẹn nado yàn yẹnlọsu. Ṣigba, mẹplọntọ ṣie dọmọ: “Otò he to edekannu de mẹ wẹ mí te, podọ mí vò nado gbẹ́ ma nado tindo mahẹ to nuwiwa he nọ do wanyina otò mẹtọn hia lẹ mẹ.” Mahopọnna dọ Scott gbidikọna mẹplọntọ ṣie whlasusu dọ ni yàn mi, mẹplọntọ ṣie dọna ẹn po nujikudo po dọ, “Nudide ṣie wẹ enẹ yin.”

Mẹplọntọ Scott gblọn dọ: “Paali, e ma yin nudide towe. Eyin a ma yàn Melita, n’na jẹwhẹ towe.” Mẹplọntọ ṣie basi zẹẹmẹ na mẹjitọ ṣie lẹ dọ eyin azọ́n ma na gbledo emi, emi to dandannu glọ nado yàn mi dile emi etlẹ yọnẹn dọ e ma sọgbe nado wàmọ. Mahopọnna dọ yè yàn mí, mí họ̀ nuhe mí sọgan yí do plọnwe to whégbè lẹ. Ojlẹ vude to enẹgodo, mí sẹtẹn jẹ fidevo he dẹn do fie mí te dai na kilomẹtlu 32, podọ to finẹ wehọmẹ devo kẹalọyi mí.

To ojlẹ awhàn tọn lẹ mẹ, owe mítọn lẹ yin alọhẹndotena bọ mí nọ yí Biblu kẹdẹ zan nado dekunnu sọn whédegbè-jẹ-whédegbè. Enẹ zọ́n bọ mí wá bikan to Owe-wiwe lẹ yiyizan tlọlọ nado lá wẹndagbe Ahọluduta lọ tọn mẹ. Ehe gọalọna mí nado whẹ́n to gbigbọ-liho bo mọ godonọnamẹ Jehovah tọn.

Tlolo he yẹn po Eva po fó wehọmẹ, mí lẹzun gbehosọnalitọ. To bẹjẹeji, n’wazọ́n to ṣọfu he mẹ yè nọ sà núdùdù te de mẹ. To enẹgodo n’plọn dabiblá na osun ṣidopo, yèdọ azọ́n de he n’ko yiwanna nado nọ wà to whégbè. N’mọ azọ́n to dablá-họsa de, fie n’nọ wazọ́n te whla awe to osẹ dopo mẹ, bosọ nọ plọnmẹ dabiblá whla awe to osun dopo mẹ. Ehe gọalọna mi nado penukundo dee go to sinsẹ̀nzọn whenu-gigọ́ tọn mẹ.

To 1955, n’jlo na yì plidopọ he hosọ etọn yin “Ahọluduta Awhàngbatọ Tọn” to New york City, États-Unis, podọ to Nuremberg, Allemagne. Ṣigba, whẹpo n’nado yì New York, n’dukosọna Mẹmẹsunnu  Nathan Knorr he wá sọn tatọ́-tẹnnọ mítọn. Ewọ po asi etọn po wá plidopọ daho de to Vancouver, Canada. To dlapọn yetọn whenu, yè biọ to asi e nado bláda na Mẹmẹyọnnu Knorr. To whenue Mẹmẹsunnu Knorr mọ oda lọ, homẹ etọn hùn bọ e jlo na mọ mi. To hodọdopọ mítọn whenu, n’dọna ẹn dọ n’to tito basi nado yì New York, enẹgodo n’na yì Allemagne. E basi oylọna mi nado wá wazọ́n to Bẹtẹli Brooklyn tọn na azán ṣinẹnẹ.

Gbejizọnlin enẹ zọ́n bọ gbẹzan ṣie diọ. To New York, n’dukosọna mẹmẹsunnu jọja de he nọ yin Theodore (Ted) Jaracz. Ojlẹ vude to whenue n’dukosọna ẹn godo, e paṣa mi to whenue e kanse mi dọ, “Gbehosọnalitọ wẹ a yin ya?” N’gblọn dọ, “Lala.” Họntọn ṣie yọnnu LaVonne gblató bo gbòhódonù na mi dọ, “Gbau, gbehosọnalitọ wẹ.” Ted biọ bẹwlu mẹ bo kanse LaVonne dọ, “N’ja, mẹnu wẹ to nugbo dọ taun, hiẹ kavi ewọ?” N’basi zẹẹmẹ na ẹn dọ n’ko yin gbehosọnalitọ dai, podọ n’to linlẹn nado gọ̀ bẹ tlolo he n’na lẹkọ sọn plidopọ daho he n’jei lẹ.

Ted yin jiji to 1925 to tòdaho Kentucky tọn mẹ, to États-Unis, bọ to whenue e tindo owhe 15, e klan ede do wiwe na Jehovah bo yí baptẹm. Owhe awe to baptẹm etọn godo, e lẹzun gbehosọnalitọ whepoponu tọn mahopọnna dọ ewọ kẹdẹ wẹ yí nugbo to whẹndo etọn mẹ. Lehe e bẹ sinsẹ̀nzọn whenu-gigọ́ tọn jẹeji do niyẹn, bo nọ e mẹ diblayin na owhe 67.

To juillet 1946, to whenue Ted tindo owhe 20, e yí gbedewema etọn to klasi ṣinawetọ Wehọmẹ Biblu Pinplọn Watchtower Giliadi tọn. To enẹgodo, e sẹ̀n taidi nugopọntọ tomẹyitọ to Cleveland, Ohio. To nudi owhe ẹnẹ godo, e yin azọ́ndena nado sẹ̀n taidi nugopọntọ alahọ tọn to Australie.

Ted wá plidopọ daho lọ to Nuremberg, Allemagne, podọ mí yí whenu zan dopọ. Mí jẹ wanyina ode awetọ ji. Homẹ ṣie hùn dọ yanwle etọn wẹ nado sẹ̀n Jehovah po alindọn lẹpo po. E nọ yinuwa po ahundopo po bo nọ tẹdo gbemima etọn go, etomọṣo e sọ jọmẹ bo yọ́n dọnsẹpọ. N’mọdọ onú mẹdevo lẹ tọn nọ duahunmẹna ẹn hugan etọn titi. To plidopọ daho lọ godo, Ted lẹkọyi Australie bọ yẹn gọyì Vancouver, amọ́ mí nọ kanwehlan míde whẹwhẹ.

To whenue Ted sẹ̀n to Australie na nudi owhe atọ́n godo, e lẹkọyi États–Unis, bọ to enẹgodo e wá Vancouver nado sẹ̀n taidi gbehosọnalitọ. Homẹ ṣie hùn nado mọ lehe hagbẹ whẹndo ṣie tọn lẹ yiwanna ẹn do. Mẹdaho ṣie sunnu Michael nọ basi hihọ́na mi taun, podọ e nọ saba dọ linlẹn etọn tọ́n eyin mẹmẹsunnu jọja de jẹ ojlo tindo na mi ji. Amọ́, onú Ted tọn yawu jẹ Michael tọn ji. E dọna mi dọ, “Melita, sunnu dagbe wẹ a mọ mọọ. Yawu wlebòna ẹn bo nọ aṣeji na mẹde nikaa yí i sọn asi we.”

Yẹnlọsu yiwanna Ted taun. Mí wlealọ to 10 décembre 1956. Mí sẹ̀n taidi gbehosọnalitọ dopọ to Vancouver podọ to Californie, bọ enẹgodo mí yin azọ́ndena taidi nugopọntọ lẹdo tọn to Missouri po Arkansas po. Na nudi owhe 18, mí nọ to adọtẹn diọ to osẹ dopodopo mẹ dile mí to agun lẹ dlapọn to suhugan lẹdo États-Unis tọn lẹ mẹ. Mí tindo numimọ dagbedagbe lẹ to lizọnyizọn lọ mẹ, podọ humọ mí nọ duvivi ayajẹ nujọnu tọn he gbẹdido hẹ mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu lẹ po nọ hẹnwa tọn. Ehelẹ nọ sú odò nuhahun he tẹnsisẹ whẹwhẹ lọ nọ bẹhẹn lẹ tọn.

N’nọ na sisi Ted taun, na e ma nọ yí haṣinṣan etọn hẹ Jehovah do daihun. E nọ wlebòna sinsẹ̀nzọn wiwe etọn hlan Omẹ lọ he klohugan to wẹkẹ lọ mẹ. Mí yiwanna nado nọ hia Biblu bosọ nọ plọn ẹn dopọ. Whẹpo mí do nọ damlọn to zánmẹ, mí nọ jẹklo to akanma mítọn pá bọ Ted nọ hodẹ̀. Enẹgodo, dopodopo mítọn sọ nọ hodẹ̀ dovo. Whedepopenu he  whẹho sinsinyẹn de to ahunmẹduna Ted, n’nọ yọnẹn. Na e nọ jẹte sọn akanma ji, bo nọ jẹklo dogọ bosọ nọ hodẹ̀ do ahun mẹ na ojlẹ dindẹn. Homẹ ṣie nọ hùn taun, na n’mọdọ e nọ jlo na hodẹ̀ na Jehovah gando whẹho lẹpo go, yèdọ pẹvi kavi daho.

Owhe delẹ to alọwle mítọn godo, Ted dọna mi dọ to Oflin lẹ whenu, emi na jẹ akla dù ji bo nasọ nọ nù ovẹn. E dọmọ: “N’ko hodẹ̀ taun nado kudeji dọ Jehovah wẹ jlo dọ n’ma wàmọ.” E ma paṣa mi sọmọ dọ Ted yin amisisadode gbọn gbigbọ Jiwheyẹwhe tọn dali nado sẹ̀n to olọn mẹ to sọgodo. N’mọdọ lẹblanulọkẹyi de wẹ e yin na mi nado nọgodona dopo to mẹmẹsunnu Klisti tọn lẹ mẹ.—Mat. 25:35-40.

To 1974, e paṣa mí taun dọ Ted yin oylọ-basina nado lẹzun dopo to Hagbẹ Anademẹtọ Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn mẹ. Enẹgodo, mí yin yiylọ nado wá sẹ̀n to Bẹtẹli Brooklyn tọn. Dile Ted to azọ́nwa taidi dopo to Hagbẹ Anademẹtọ lọ mẹ, yẹn wazọ́n taidi họmẹjladotọ podọ taidi dablátọ to Bẹtẹli.

Azọngban Ted tọn bẹ alahọ voovo lẹ didlapọn hẹn. Azọ́n yẹwhehodidọ tọn he yin alọhẹndotena to otò Whèzẹtẹn-waji Europe tọn he to aṣẹpipa Union Soviétique tọn glọ lẹ to ahunmẹduna ẹn. To gbèdopo he mí yì Suède nado gbọjẹ, Ted dọna mi dọ, “Melita, azọ́n yẹwhehodidọ tọn yin alọhẹndotena to Pologne, bọ e jlo mi nado yì gọalọna mẹmẹsunnu lẹ to dọ́n.” Enẹwutu, mí ṣinyan wema tògodo yìyì tọn lẹ bo yì Pologne. Ted mọ delẹ to mẹmẹsunnu he nọ penukundo azọ́n mítọn go to finẹ lẹ mẹ, bọ yé zinzọnlin yì fidindẹn nado dọho, na mẹde ma nado sè nuhe dọ yé te. Mẹmẹsunnu lọ lẹ basi opli vonọtaun de na azán ẹnẹ, podọ e vivi na mi nado mọdọ Ted yí ayajẹ do to alọgọna whẹndo gbigbọmẹ tọn etọn.

Novembre 1977 wẹ mí sọ dla Pologne pọ́n. F. W. Franz, Daniel Sydlik, po Ted po wẹ basi dlapọn tintan yì Pologne taidi afọzedaitọ Hagbẹ Anademẹtọ lọ tọn. Azọ́n mítọn gbẹ́ pò to alọhẹndotena glọ, etomọṣo yé omẹ atọ̀n lẹ penugo bo dọho hẹ nugopọntọ lẹ, gbehosọnalitọ lẹ, po mẹhe to Jehovah sẹ̀n sọn whenu dindẹn die to tòdaho voovo mẹ lẹ po.

To owhe he bọdego mẹ, he Milton Henschel po Ted po dla Pologne pọ́n, yé yì mọ aṣẹpatọ lẹ, na yé masọ nọ diọnukunsọ mí po azọ́n mítọn po sọmọ ba. To 1982, gandudu Pologne tọn nagbè mẹmẹsunnu lẹ nado basi plidopọ azán dopo tọn lẹ. To owhe he bọdego mẹ, plidopọ daho susu yin bibasi, podọ suhugan yetọn yin bibasi to ohọ̀ he yin hihaya lẹ mẹ. To 1985 he mí gbẹ́ pò to alọhẹndotenamẹ glọ, mí yin dotẹnmẹna nado basi plidopọ daho ẹnẹ to bọlu-hotẹn daho lẹ. Enẹgodo to mai 1989, to whenue tito plidopọ daho lẹ tọn to yinyin bibasi, gandudu Pologne tọn kẹalọyi Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ sọgbe hẹ osẹ́n. Ehe yin dopo to nujijọ he hẹn ayajẹ wá na Ted hugan lẹ mẹ.

To 2007 mí to aliji jei klandowiwe alahọ de tọn to Afrique du Sud. To whenue mí jẹ Angleterre, Ted jẹazọ̀n bọ ohùn etọn ma to sisà ganji, bọ doto dọna ẹn dọ ni sẹ̀ tomẹyiyi lọ donukọn. Ted wá mọ ede mẹ, bọ mí lẹkọyi États-Unis. Ṣigba to osẹ vude godo, awà adusi po afọ adusi etọn po ma nọ ze ba.

Vudevude wẹ Ted gọ̀ jẹgangan, podọ to bẹjẹeji e ma sọgan yì azọ́nwatẹn etọn. Amọ́ mí dopẹ́ dọ e nọ dọho ganji. Dile e ma tlẹ sọgan wà nususu ba, e nọ tẹnpọn nado wà nuhe e ko nọ wà dai lẹ, bo tlẹ nọ tindo mahẹ to opli sẹmẹsẹmẹ tọn he Hagbẹ Anademẹtọ lọ nọ basi mẹ gbọn alokan ji to họmẹ.

Ted yọ́n pinpẹn nukunpedomẹgo dotowhé tọn dagbe he e mọyi to Bẹtẹli tọn taun. Vudevude, e jẹ zọnlinzin ji. E wá jẹ azọ́ndenamẹ yẹwhehọluduta tọn etọn delẹ hẹndi ji, bo nọ tẹnpọn nado yin ayajẹnọ to whelẹponu.

To owhe atọ̀n godo, e sọ jẹazọ̀n asaku-awàku tọn devo bo kú to mercredi 9 juin 2010. Dile n’tlẹ yọnẹn dọ Ted na wá dotana gbẹzan aigba ji tọn etọn to gbèdopo, n’ma sọgan basi zẹẹmẹ lehe okú etọn hẹn awufiẹsa wá na mi do po lehe n’jẹdò etọn do po tọn. Etomọṣo, n’nọ dopẹna Jehovah na nuhe n’penugo bo wà nado nọgodona Ted lẹ. Mí duvivi sinsẹ̀nzọnwiwa dopọ tọn na owhe 53 linlán. N’dopẹna Jehovah na Ted gọalọna mi nado dọnsẹpọ Otọ́ olọn mẹ tọn ṣie dogọ. Todin, n’deji dọ azọ́ndenamẹ yọyọ etọn to olọn mẹ to pekọ po ayajẹ daho po hẹnwana ẹn.

Na yẹn po asu ṣie po ko wazọ́n dopọ bosọ duvivi ayajẹ tọn dopọ na owhe susu lẹ wutu, e ma bọawuna mi nado doakọnna nuhahun he n’to pipehẹ todin lẹ. Yẹn po Ted po yiwanna nado nọ dọhodopọ hẹ jonọ lẹ to Bẹtẹli podọ to Plitẹnhọ Ahọluduta tọn mítọn mẹ. Todin he mẹyiwanna ṣie Ted masọ tin bọ n’masọ tindo huhlọn di dai tọn ba, gbẹdido ṣie hẹ mẹdevo lẹ depò taun. Etomọṣo, n’gbẹ́ nọ duvivi gbẹdido hẹ mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu vivẹ́ ṣie lẹ po tọn to agun lọ mẹ. Gbẹzan Bẹtẹli tọn ma nọ bọawu, ṣigba Jiwheyẹwhe sinsẹ̀n to aliho ehe mẹ nọ hẹn ayajẹ wá. Podọ, owanyi ṣie na azọ́n yẹwhehodidọ tọn ma depò. Dile etlẹ yindọ agbọ́ nọ pé mi bọ n’ma sọgan nọ nọte to afọ ṣie lẹ ji na ojlẹ dindẹn ba, mahẹ tintindo to yẹwhehodidọ gbangba tọn po anadidena plọnmẹ Biblu lẹ po mẹ nọ hẹn ayajẹ susu wá na mi.

To whenue n’mọ onú ylankan he to jijọ to aihọn lọ mẹ lẹ, homẹ ṣie nọ hùn dọ n’wà sinsẹ̀nzọn hlan Jehovah po alọwlemẹ dagbe de po! Na nugbo tọn, dona Jehovah tọn hẹn mi wàdọkun.—Howh. 10:22.