NONYUOLA e higa mar 1927 e taon moro matin miluongo ni Wakaw, Saskatchewan, e piny Canada. Babawa gi mamawa ne nigi nyithindo abiriyo, yawuowi ang’wen gi nyiri adek, omiyo nang’eyo dak gi ji ae tinna.

Joodwa noneno kaka ngima ne tek e kinde moro ma ne weche yuto tekie (Great Depression) e higni mag 1930. Ne waonge mwandu, kata kamano chiemo to ne ok tamwa yudo. Ne wapidho gwen moko kendo ne wan gi dhiang’, omiyo ne wanyalo yudo tong’, chak, cream, cheese, kod butter. Ji duto e odwa ne nigi tije mopogore opogore e pacho koriwo kod rito dherwa kod gwendwa.

Nitie gik mathoth ma pod anyalo paro e wi kindego, kaka suya mamit mar olembe mag apple. Kane wuonwa dhiga e taon uso gik mowuok e puothwa, nojaduogo gi katon mopong’ gi olemogo ma koka oa pon. Ng’ato ka ng’ato e odwa ne chamoga olemo mamitno pile pile kendo mano ne morowa ahinya.

Ne ajahigni auchiel kane jonyuolna ohango winjo adiera. Wuowi ma ne gikwongo nyuolo miluongo ni Johnny ne otho mana bang’ nyuolne. Jonyuolna ma ne okuyo ahinya, nopenjo padri niya: “Ma koro Johnny othoni, odhi kanye?” Padri nowacho ni nikech ne pok obatise molokne nying, ne ok odhi polo. Kar mano nodhi e Limbo. Padrino nomedo wacho ne jonyuolna ni ka gichule, to onyalo lemo ne Johnny oa e Limbo odhi e polo. Ka in diwinjo nade? Baba gi mama ne chunygi onyosore ma ok gichako giwuoyo gi padrino kendo. Kata kamano, pod ne chunygi parore kama Johnny ne nitie.

Chieng’ moro minwa noyudo nyabuk moro ma wiye wacho ni Where Are the Dead? mogo gi Joneno mag Jehova. Ne osome gi siso. Kane wuonwa oduogo dala nonyise gi mor niya: “Ang’eyo kama Johnny nitie! Sani ochalo ng’at ma nindo to chieng’ moro obiro chiewo.” Wuonwa nosomo bugno duto otienono. Minwa gi wuonwa nobedo mamor bang’ ng’eyo ni Muma wacho ni jomotho nindo kendo ni nitie chier kinde mabiro.—Ekl. 9:5, 10; Tich 24:15.

Gima ne gipuonjoreno noloko ngimawa. Wachno nohoyo chunywa kendo nomiyo wabedo mamor. Ne gichako puonjore Muma gi Joneno kendo dhi e chokruoge e kanyakla mar Wakaw ma ne eka chakore kendo ji mathoth ma ne chokre kuno ne gin Jo-Ukraine. Mapiyo nono minwa gi wuonwa nochako lendo.

Piyo piyo bang’ mano, ne wadar wadhi British Columbia kendo kanyakla moro kuno norwakowa gi mor. Pod anyalo paro kinde ma joodwa ne ikoga Ohinga mar Jarito ne chokruoge ma Jumapil. Waduto ne wachako hero Jehova kod adiera me Muma. Ne anyalo neno kaka ngimawa ne medo bedo maber kendo kaka Jehova ne medo guedhowa ahinya.

 Ne ok yotnwa wuoyo gi ji e wi yiewa nikech pod ne watindo. Kata kamano, nitie gima nokonyowa an kaachiel gi nyaminwa ma ne tinna miluongo ni Eva. Ne waikoga yore ma ji nonego otigo e tij lendo dwe ka dwe kae to ne watimo ranyisi e Chokruok mar Tijwa kaka ne inyalo ti gi yorego. Ne en yo maber miwuoro, mak mana ni pod ne waluor wuoyo gi ji e wi Muma. Pod adwoko erokamano kuom kaka ne itiegowa ne tij lendo!

Achiel kuom gik ma ne morowa ahinya kane pod watindo, en ni joma tiyo ne Nyasaye gi thuologi duto ne limowaga. Kuom ranyisi, ne wamor ahinya kane jarit-alworawa miluongo ni Jack Nathan ne dakga e odwa kobiro limo kanyaklawa. * Mbaka mathoth ma nojagoyonwa ne morowa malich, kendo kaka nopwoyowa gi chunye duto nojiwowa ma wabedo gi gombo mar tiyo ne Jehova gi chunywa duto.

Anyalo paro ka nawachoga niya, “Kabedo maduong’, daher bedo kaka Owadwa Nathan.” Naduogo afwenyo mana bang’e ni ranyisi maber ma noketo ne oika ne tiyo ne Nyasaye gi thuolona duto. Kane achopo higni 15, nang’ado e chunya mar tiyo ne Jehova. Ne obatiswa gi Eva e higa mar 1942.

Kane Lweny mar Ariyo mar Piny dhi nyime, ji ne kedo ne pinjegi. Mago e kinde ma japuonj moro miluongo ni Miss Scott noriembo nyiminena ariyo kod owadwa moro e skul. Nikech ang’o? Ne gitamore goyo salut ne bendera. Bang’e Miss Scott nowuoyo gi japuonj mar skul ma ne asome mondo oriemba. Japuonjwano nonyise niya, “Wadak e piny ma ng’ato nigi ratiro mar yiero gima doher timo, omiyo ok wanyal chuno ng’ato otim gik ma nyiso ni ohero pinygi.” Kata obedo ni Miss Scott ne temo chuno japuonjwa, japuonjwa nonyise niya, “Mano e kaka aseng’ado.”

Miss Scott nodwoke kama: “Ok inyal ng’ado kamano kendi. Adhi huli ka ok iriembo Melita.” Japuonjwa nonyiso jonyuolna ni mondo kik oketh tich, ne nyaka oriemba ariemba e skul kata obedo ni nong’eyo ni timo kamano ok owinjore. Kata kamano, ne wayudo buge moko mag skul ma ne wanyalo somo ka wan dala. Bang’ kinde matin ne wadar ma wadhi kamachielo ma ne en kilomita 32 kiwuok ka ma ne wadakie kendo ne wayudo skul moro kuro.

Lweny nomiyo ogo bugewa marfuk, to pod ne walendo ot ka ot ka watiyo gi Muma. Mano nomiyo wamedo bedo gi lony mar lando wach maber mar Pinyruoth ka watiyo mana gi Muma kende. Mano nokonyowa wamedo bedo gi winjruok motegno gi Jehova kendo neno kaka nokonyowa.

Mapiyo bang’ tieko skul, an gi Eva ne wabedo jopainia. Mondo ne wayud gik mochuno, mokwongo natiyo e duka miusoe chiemo. Bang’ kinde matin, natimo kos mar loso yie wich kuom dweche auchiel, tich ma nahero timo ka ne an dala. Nayudo salun moro ma natiyega ndalo ariyo e juma, kae to bende napuonjo ji tij loso yie wich diriyo dwe ka dwe. Timo mano nokonya yudo gik mochuno e ngima mondo mi adhi nyime tiyo ne Nyasaye gi thuolona duto.

E higa mar 1955, ne adwaro dhi e chokruok moro maduong’ ma wiye ne wacho ni  “Triumphant Kingdom” ma ne idhi tim New York e piny Amerka, kod e taon mar Nuremberg e piny Germany. Kata kamano, kane pok adhi New York naromo gi Owadwa Nathan Knorr ma ne tiyo e ofis maduong’ mar Joneno. Owadwa Nathan Knorr kaachiel gi jaode nobiro e chokruog-distrikt moro ma ne itimo e taon mar Vancouver, Canada. Kane gibiro e chokruogno, ne okwaya mondo alos ne Nyaminwa Knorr yie wiye. Owadwa Knorr ne mor mokalo kaka naloso ne jaode wiye mowacho ni odwa nena. Sama ne wawuoyo, nanyise ni achano mar dhi New York kapok adhi Germany. Nogwela mondo adhi ati e Bethel ma Brooklyn kuom ndalo ochiko.

Wuodhno noloko ngimana miwuoro. Kane an New York, ne aromo gi owadwa moro miluongo ni Theodore (Ted) Jaracz. Mapiyo bang’ romo kode nawuoro ahinya kane openja niya, “Be in painia?” Nadwoke ni, “Ooyo.” Osiepna moro miluongo ni LaVonne nowinjo ka akwere mowacho niya, “En painia.” Wachno nochocho Ted mopenjo LaVonne niya, “Kind in gi en, ere ng’ama ong’eyo wachno maber?” Nalerone ni nasega timo painia to nachano mar dokie mapiyo bang’ wuok e chokruog-distrikt.

Ted ne onyuol e higa mar 1925 e taon mar Kentucky, e piny Amerka, kendo nochiwore tiyo ne Jehova mobatise kojahigni 15. Kata obedo ni onge jaodgi moro amora ma norwako adiera, nobedo painia mapile higni ariyo bang’e. Kamano e kaka nochako tiyo ne Nyasaye gi thuolone duto kendo notimo kamano kuom higni chiegni 67.

Ted notieko tiegruok e Skul mar Gilead e higa mar 1946 e dwe mar Julai kojahigni 20. Bang’ mano nobedo jarit-alwora e taon mar Cleveland, Ohio. Higni ang’wen bang’e nogwele mondo odhi ota tije mitimo e bad ofis ma Australia.

Ted bende nodhi e chokruog-distrikt ma ne otim Nuremberg, Germany, kendo ne wamor bedo kanyachiel. Kanyo e kama herawa nochakoree. Namor ni ne en gi chenro mar tiyo ne Jehova gi chunye duto. Ne en ng’at ma nochiwore chuth e tiyo ne Nyasaye kendo nokawo chiwruok mare mapek, to komachielo bende nong’won kendo nohero ji. Nafwenyo ni noketo dwaro mag jomoko motelo ne mage. Bang’ chokruogno, nodok Australia to an bende nadok Vancouver. Kata kamano, ne wandikorega barupe kinde ka kinde.

Bang’ tieko higni abich e piny Australia, Ted nodok Amerka kae to bang’e nobedo painia e taon mar Vancouver. Namor ahinya neno kaka joodwa nohere. Owadwa maduong’na miluongo ni Michael, ne ok dwarga ni wuoyi moro amora omosa, kendo nobedoga mager koneno ka owadwa moro amora ma Janeno dwaro ng’iyo koda. Kata kamano, Michael nong’iyo gi Ted mapiyo ahinya. Nowacho niya: “Melita, aneno kiseyudo ng’at maber. Tang’ kik inyise achaya moro amora, nono to onyalo loko paro.”

An bende nasehero Ted. Ne wakendore tarik 10 Desemba e higa mar 1956. Ne watimo tij painia kanyachiel Vancouver, bang’e wadhi California, kae to Ted noyudo migawo mar bedo jarit-alwora e taon mar Missouri kod Arkansas. Kuom higni 18 ma ne wabedogo e tij alwora e alwora maduong’ ma nomiwa Amerka, juma ka juma ne wanindo e ot mopogore. Nitie gik mathoth mabeyo ma ne waneno e tij lendo, kendo ne wamor bedo kanyachiel gi owete gi nyimine. Mano nomiyo tij alwora obedo mamit kata obedo ni dhi kuonde mopogore opogre juma ka juma ne ok yot.

Gima ne mora ahinya gi Ted en ni nokawo mapek winjruokne gi Jehova. Nochiwore tiyo ne Ng’at ma malo chutho gi chunye duto. Ne wasomoga  kendo puonjore Muma kanyachiel. Gotieno kapok wadhi nindo, ne wagoga chongwa piny e tie otanda kae to Ted lemo. Kae to ng’ato ka ng’ato kuomwa kendo ne lemo kende. Nang’eyoga ka wach moro nitie ma chando pach Ted. Nonyalo wuok e otanda ma ogo chonge piny kendo, mochak lemo gi chunye kuom thuolo malach. Chunya ne bedoga mamor ahinya neno kaka nonyisoga Jehova gik moko duto, bed ni gidongo kata gitindo.

Bang’ bedo e kend kuom higni moko, Ted nolerona ni ne odhi chako chamo makati kendo madho divai e Rapar. Nonyisa niya: “Aselemo gi kinda ahinya kuom wachni mondo abed gadier ni atimo mana gima Jehova dwaro ni atim.” Paro mar ni nowale gi roho mar Nyasaye mondo obi odhi e polo ne ok obwoga ahinya. Aneno ni ne an gi thuolo makende ahinya konyo achiel kuom owete Kristo.—Mat. 25:35-40.

E higa mar 1974, nokawowa gi wuoro ahinya kane ogwel Ted mondo obed achiel kuom owete manie Bura Matayo Joneno mag Jehova. Bang’ kinde machuok, nogwelwa mondo wadhi wati e Bethel ma Brooklyn. Sama Ted ne timo migepe motudore gi Bura Matayo, an ne atiyoga tij lwoko udi ma jo Bethel odakie kata tij loso yie wich ne nyimine.

Achiel kuom tije ma Ted ne timoga ne en limo ofise mopogore opogore. Nohero ahinya lendo e pinje moko ma ne yudore Ulaya ma Ugwe. E kinde moro ma nonego bed ni wadhi e rusa Sweden, Ted nowachona niya: “Melita, tij lendo ogo marfuk e piny Poland, omiyo daher dhi konyo owete ma kuno.” Kuom mano ne wamanyo visa ma wadhi Poland. Ted noromo gi owete moko ma ne tayo tijwa e pinyno, kae to gidhi kamoro mabor kar kendgi mondo ng’ato kik winj gima ne giwacho. Owetego nobedo gi romo moro mar ndalo ang’wen ma ne giwachoe weche mapek ahinya, to chunya noyil ahinya neno kaka Ted ne mor bang’ konyo owetene.

Ne wadok Poland kendo e dwe mar Novemba higa mar 1977. F. W. Franz, Daniel Sydlik, kod Ted notimo limbegi mokwongo e pinyno kaka owete manie Bura Matayo. Tijwa ne pod ogo marfuk, kata kamano owete adekgo noyudo thuolo mar wuoyo gi jorit-alwora, jopainia, kod Joneno ma nosebedo ka tiyo ne Nyasaye kuom higni mathoth to odak e taonde mopogore opogore.

E higa ma luwo kane Milton Henschel kod Ted odok Poland, ne giromo gi josirkal moko ma nosechako yie kodwa kaachiel gi tijwa. E higa mar 1982, sirkal mar Poland nomiyo owetewa thuolo mar timo chokruoge mag alwora mana kuom ndalo achiel kende. E higa ma luwe, owetewa nochako timo chokruoge mag distrikt e ute madongo mipango. Kata obedo ni e higa mar 1985  tijwa ne pod ogo marfuk, noyienewa timo chokruoge mag distrikt kuonde ang’wen e stadiambe madongo. Kae to e dwe mar Mei e higa mar 1989 kane wadhi nyime kod chenro mar loso chokruoge mag distrikt madongo, sirkand Poland nopwodho tij Joneno mag Jehova e pinyno. Onge gima nomoro Ted ma loyo wachno.

E higa mar 2007, ne wan e wuoth ka wadhi walo bad ofis ma South Africa. Kane wan England, blood pressure mar Ted nochako idho, omiyo laktar nowacho ni wawe dhi e wuodhno mondi. Ka Ted nosechako winjo maber, ne wadok Amerka. Kata kamano, bang’ jumbe moko manok, tuwo mar abach (stroke) nogoye matek motho gi bathe korachwich.

Ted nochango mos ahinya, kendo ne ok onyal dhi e ofis. Kata kamano, ne wamor ni nonyalo wuoyo e yo maber. Kata obedo ni notuwo kamano, notemo ahinya timo gik ma nojatimo pile, kendo nochiwoga paro e romo ma owete manie Bura Matayo bedogago juma ka juma. Notimo kamano kotiyo gi simo ma notudne e odwa kor budho.

Ted ne goyoga erokamano ahinya kuom kaka ne irwayega maber e Bethel. Mos mos nochako wuotho. Nochako timo migepege moko kendo notemo mondo obed mamor kinde duto.

Higni adek bang’e, tuwo mar abach nogoye kendo, ma otho mos chieng’ Tich Adek tarik 9 dwe mar Jun e higa mar 2010. Kata obedo ni nang’eyoga ni Ted biro tieko wuodhe e pinyka, thoneno nobedo malitna mokalo kendo pod aparega malich. Pod agoyo ne Jehova erokamano pile ka pile kuom gimoro amora ma natimo mondo akony Ted. Ne wamor tiyo ne Nyasaye gi thuolowa duto kanyachiel kuom higni mokalo 53. Aduoko ne Jehova erokamano kuom kaka Ted nokonya mondo amed sudo machiegni gi Wuonwa me polo. Aonge gi kiawa moro amora ni migawo mare manyien kelone mor mogundho.

Bang’ dak gi jaoda gi mor kuom higni mang’eny, nyagruok gi pek ma aromogo kenda e kindegi ok yot. An gi Ted ne wahero ahinya moso welo ma ne biroga e Bethel kod e Od Romo. Nikech sani Ted onge to hika bende oniang’, ok ayud thuolo mar bedo gi osiepe mathoth. To pod amor bedo gi owete gi nyiminena e Bethel kod e kanyakla. Luwo chenro mag gik mitimo e Bethel ok yot, mak mana ni tiyo ne Nyasaye e iye ka pod mora. Hera ma naherogo tij lendo bende pok orumo. Kata obedo ni tinde aol kendo ok anyal chung’ aming’a, pod anyalo lendo e wang’ yore kendo tayo jopuonjre mag Muma.

Ka aneno gik maricho ma timore e piny, ayil ahinya ni natiyo ne Jehova gi thuolona duto ka an gi jaoda ma nageno malich! Gueth mag Jehova osemiyo ngimana obedo maber gadier.—Nge. 10:22.