1, 2. Maandĩko monanĩtye ata kana wendo nĩ wa vata mũno?

WENDO nĩw’o nguma ĩla nene Yeova Ngai wĩsĩkĩe nayo. (1 Yoa. 4:16) Yeova ambie kũmba Yesũ mbee, na kwoou Yesũ ekalanilye nake ĩtunĩ myaka ĩte ĩsavu na eemanyĩsya ũndũ Yeova wendete angĩ. (Ako. 1:15) Ĩvinda yĩla Yesũ wĩkalĩte ĩtunĩ, vamwe na ĩla waĩ kũũ nthĩ, nĩwonanĩtye nesa kana nũeleawa vyũ kana Yeova Ngai nĩwendete angĩ mũno, o na nũatĩĩaa ngelekany’o ĩsu yake. Kĩu kĩtumaa twĩthĩwa tũte na nzika kana ĩvinda yonthe Yeova na Yesũ makasumbĩkaa kwa nzĩa ĩkwonany’a kana nĩmendete angĩ.

² Ĩla Yesũ wakũlilw’e mwĩao ũla mũnene nĩ wĩva, asũngĩie atĩĩ: “Mwende Mwĩaĩi Ngai waku na ngoo yaku yonthe, na thayũ waku w’onthe, na kĩlĩko kyaku kyonthe. Ũu nĩw’o mwĩao ũla mũnene na wa mbee. Na wa kelĩ ũvw’anene naw’o, nĩw’o ũũ, Mwende mũtũi waku o tondũ wĩyendete.”—Mt. 22:37-39.

3. Nũũ ũla tũtonya kũmwĩta “mũtũi”?

³ Wasisya nesa nũkwona kana Yesũ amina kũweta ĩũlũ wa kwenda Yeova awetie kana mwĩao wa kelĩ nĩ kwenda mũtũi. Ũndũ ũsu wĩonany’a kana nĩ ũndũ wa vata mũno kwenda andũ onthe.  Ĩndĩ nũũ ũla tũtonya kũmwĩta “mũtũi”? Ethĩwa nũtwaanĩte kana wĩ mũtwae, mũtũi ũla wĩ vakuvĩ naku vyũ nũsu ũtwaanĩte nake. Angĩ tũtonya kũmeta atũi nĩ ala me kĩkundinĩ kya Kĩklĩsto, namo nĩ ala angĩ mathaithaa ũla Ngai wa w’o. Na ĩndĩ atũi angĩ maitũ nĩ ala tũkomanaa namo ĩla tũũtavany’a. Ala mamũthaithaa Yeova na maatĩĩaa momanyĩsyo ma Mwana wake matonya kwonany’a ata kana nĩmendete atũi moo?

4. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtetheesya mũtwaano ũendeee nesa o na kau andũ me na naĩ?

⁴ Yeova nĩwe wambĩlĩĩlye mũtwaano ĩla woombie Atamu na Eva na amatw’ĩkĩthya mũndũ na mũka. Endaa mekalany’e ĩmwe tene na tene me atanu na maisyaana mausũsye nthĩ. (Mwa. 1:27, 28) Ĩndĩ ĩla maleile kũmwĩw’a Yeova, mũtwaano woo nĩwaanangĩkie na matuma naĩ na kĩkw’ũ ikwata andũ onthe. (Alo. 5:12) Ũseo nĩ kana Maandĩko nĩmatũtavĩtye ũndũ tũtonya kwĩka nĩ kana mĩtwaano yitũ ĩendeee nesa. Ũtao ũla Maandĩko matũnengete ĩũlũ wa mũtwaano nĩw’o mũseo vyũ nũndũ maumĩte kũla kwĩ Yeova, ũla nĩwe Mwambĩlĩlya wa mũtwaano.—Soma 2 Timotheo 3:16, 17.

5. Nĩkĩ ala matwaanĩte maĩle kwendana mũno?

⁵ Ndeto ya Ngai yonanĩtye kana no nginya andũ me ndũũ methĩwe mendanĩte mũno nĩ kenda matanĩe ngwatanĩo yoo. Ũu now’o vailyĩ mũtwaanonĩ. Mũtũmwa Vaulo aandĩkĩe kĩkundi kĩmwe atĩĩ: “Wendo nĩwũmĩĩasya, na nĩwĩkaa moseo; wendo ndwĩ na kĩwĩu; wendo ndwĩtũlasya, o na ndwĩkathĩĩaa, o na ndwĩkaa ũndũ ũtaĩle, o na ndwĩmanthĩaa syĩndũ, o na ndũthataa, na ndũtalĩlaa ũthũku; ndũtanĩaa ũndũnĩ ũte ũlũngalu, ĩndĩ ũtanaa vamwe na ũla w’o; nũvw’ĩkaa maũndũ onthe, nĩwĩtĩkĩlaa maũndũ onthe, nĩwĩkwatasya maũndũ onthe, nĩwũmĩĩasya maũndũ onthe. Wendo ndũnyivaa o na ĩndĩĩ.” (1 Ako. 13:4-8) Kũsũanĩa ndeto isu mbeveee na kũsiatĩĩa kũilea kwongela ũtanu mũtwaanonĩ.

6, 7. (a) Mbivilia yonanĩtye mũndũ aĩle kũtũmĩa ũkũmũ ata? (b) Mwana-a-asa aĩle kwĩkalany’a na mũka ata?

⁶ Kwosana na ũndũ Ngai ũvangĩthĩtye maũndũ, kĩla ũndũnĩ vethĩawa ve na ũla wĩ na ũkũmũ. Nũndũ wa ũu, wendo nĩ wa vata mũno. Vaulo aisye atĩĩ: “Nĩenda mũmanye, kana mũtwe wa kĩla mũndũ mũũme nĩ Klĩsto;  na mũtwe wa mũndũ mũka nĩ mũũme; na mũtwe wa Klĩsto nĩ Ngai.” (1 Ako. 11:3) Ĩndĩ ũla wĩ na ũkũmũ ndaĩle kũũngamĩa ala angĩ na kĩthũi. Kwa ngelekany’o, Yeova nĩwe mũtwe wa Klĩsto na we amũũngamĩaa nesa, ate kwĩyenda, na nũndũ wa kĩtumi kyu Yesũ nũmũnengete ndaĩa. Nĩwĩw’aa mũyo nĩ ũndũ Ngai ũmũũngamĩaa nũndũ ve ĩvinda yĩmwe waisye: “Nĩnĩmwendete Asa.” (Yoa. 14:31) Yesũ ndaĩ esa kwasya ũu keka Yeova nĩwamũkandĩaa kana akamũũngamĩa na kĩthũi.

⁷ O na kau mũndũũme nĩwe mũtwe wa kĩveti kyake, Mbivilia ĩmwĩĩte kana aĩle ‘kũkĩnenga ndaĩa.’ (1 Vet. 3:7) Nzĩa ĩmwe aũme matonya kũnenga iveti syoo ndaĩa nĩ kwa kũsũanĩa mavata masyo na kũieka syĩnyuvĩe kĩla syĩkwenda mavinda amwe. O na Ndeto ya Ngai yaĩtye atĩĩ: “Aũme, endai iveti syenyu, o ũndũ Klĩsto wendie ĩkanisa, na enengane mwene kwondũ wayo.” (Aev. 5:25) Kwosana na ĩandĩko yĩu, Yesũ nĩwaumisye thayũ wake kwondũ wa aatĩĩi make. Mũndũũme aatĩĩa ngelekany’o ya Yesũ kwa kũũngamĩa mũka na wendo, wĩthĩawa wĩ ũndũ wĩ laisi mũnango kwa mũka kũmwenda, kũmũnenga ndaĩa, na kũmwĩnyivĩsya.—Soma Tito 2:3-5.

8. Kĩla mũthaithi wa Yeova aĩle kwona ũla ũngĩ ata?

⁸ Nthĩ yonthe kwĩthĩawa na andũ milioni mbingĩ mamũthaithaa Yeova na makatavany’a ĩũlũ wa ĩsyĩtwa yake na kĩeleelo kyake. Kwoou kĩla mũthaithi wa Yeova aĩle kwona ũla ũngĩ ata? Ndeto ya Ngai ĩsũngĩĩte atĩĩ: “Twĩkei andũ onthe nesa, ĩndĩ mũno ala ma nyũmba ya mũĩkĩĩo.” (Aka. 6:10; soma Alomi 12:10.) Mũtũmwa Vetelo aandĩkie ũũ: “Nũndũ nĩmũtheetye ngoo syenyu kwondũ wa kwĩw’a kwenyu kwa ũla w’o kũvika kwenda ana-a-asa kũte wangangan’yo, endanai na wendo mũvyũ kuma ngoonĩ.” O na ĩngĩ, Vetelo atavisye Aklĩsto ala angĩ atĩĩ: “Na mbee wa maũndũ onthe ĩthĩwai mũkyendana mũno na wendo mũvyũ inyw’ĩ kwa inyw’ĩ.”—1 Vet. 1:22; 4:8.

9, 10. Nĩkĩ andũ ma Ngai methĩawa na ngwatanĩo?

⁹ Nũndũ nĩtwendanĩte mũno ithyĩ ene, vai andũ angĩ ĩũlũ wa nthĩ yonthe mailyĩ taitũ. O na eka ũu, nũndũ nĩtũmwendete Yeova na nĩtũatĩĩaa mĩao yake, nũtũtetheeasya aitũmĩa vinya ũla mũnene vyũ ĩũlũ wa nthĩ, naw’o nĩ veva wake mũtheu. Ũsu nĩw’o vinya ũla ũtũmĩaa kwĩka maũndũ. Veva ũsu nĩw’o ũtumĩte twĩthĩwa twĩ na ngwatanĩo nzeo vyũ na ana-a-asa ĩũlũ wa nthĩ yonthe.—Soma 1 Yoana 4:20, 21.

¹⁰ Vaulo aandĩkie ũũ aiweta nĩkĩ Aklĩsto maĩle kwendana: “Ĩvw’ĩkei ngoo yĩ na ĩnee ya kwĩw’anĩa tei, wĩnyivyo, ũuu, wũmĩĩsyo; kũmĩĩasya ũmwe kwa ũla ũngĩ, na kũekeanĩa ene kwa ene, ethĩwa mũndũ o na wĩva e na ũndũ na ũngĩ; o tondu Mwĩaĩi wamũekeie, inyw’ĩ nenyu ĩkaai o ta ũu: na mbee wa maũndũ aa onthe ĩvw’ĩkei wendo, naw’o nĩ wovano wa wĩanĩu.” (Ako. 3:12-14) Nĩtwĩw’aa mũyo mũno nũndũ wendo, ũla nĩ “wovano wa wĩanĩu,” nĩwonekaa nesa athũkũminĩ ma Yeova o na ethĩwa maumĩte mbaĩnĩ yĩva kana maeetwe ata.

11. Wendo na ngwatanĩo itumaa ata athũkũmi ma Yeova mamanyĩka?

¹¹ Wendo wa kuma ngoonĩ na ngwatanĩo nĩsyo itumaa andũ mamanya kana athũkũmi ma Yeova nĩmo methĩawa na ndĩni ĩla ya w’o. Nĩkĩ? Nũndũ Yesũ aisye ũũ: “Kwondũ wa ũu andũ onthe makamanya kana mwĩ amanyĩw’a makwa, ethĩwa mwĩthĩwa na wendo ĩnyw’ĩ kwa inyw’ĩ.” (Yoa. 13:34, 35) Nake mũtũmwa Yoana aandĩkie ũũ: “Ũndũnĩ ũũ syana sya Ngai nikwonanw’a, o na syana sya ndevili: o mũndũ ũla ũtekaa  ũlũngalu ti wa Ngai, o na ũla ũtamwendaa mwana-a-ĩthe. Nũndũ ũtũmane ũla mweewie kuma mwambĩlĩlyonĩ nĩ ũũ, twendane ene kwa ene.” (1 Yoa. 3:10, 11) Kwendana kũla twendene kũtumaa twĩthĩwa na ngwatanĩo ĩtoneka vangĩ, na kĩu kĩtumaa andũ mamanya kana Ngũsĩ sya Yeova nĩmo aatĩĩi ma w’o ma Klĩsto na nĩmo Ngai ũtũmĩaa kwĩanĩsya kĩeleelo kyake. Kĩeleelo kĩla meanĩasya nĩ kũtavany’a ũvoo wa Ũsumbĩ ĩũlũ wa nthĩ yonthe.—Mt. 24:14.

12, 13. Yĩla “ĩkomano ĩnene ya andũ” yĩendeee kwĩka ata, na ala me ĩkomanonĩ yĩu makilyĩ manoona kyaũ?

¹² Athũkũmi aingĩ ma Yeova ũmũnthĩ nĩ amwe ma “ĩkomano ĩnene ya andũ . . . kuma andũnĩ ma kĩla mũthemba na mbaĩ na ngo na ithyomo.” Athũkũmi asu ma Ngai “maũngeme mbee wa kĩla kĩvĩla kya ũsumbĩ [kya Ngai] na mbee wa kala Katena [Yesũ Klĩsto].” Athũkũmi asu ma Ngai nĩ meva? Mbivilia yaĩtye atĩĩ: “Nĩo ala maumĩte thĩnanĩ ũla mũnene, na nĩmathambisye ngũa syoo, na maitw’ĩkĩthya nzaũ nthakamenĩ ya kala Katena,” nũndũ nĩmaĩkĩĩaa nthembo ya Yesũ ya wovosyo. Ala me ‘ĩkomanonĩ yĩu ĩnene’ maendeee kwongeleka na nĩmamwendete Yeova na Mwana wake, o na “nĩmamũthũkũmaa [Ngai] mũthenya na ũtukũ.”—Ũvu. 7:9, 14, 15.

¹³ Ngai akilyĩ anaananga nthĩ ĩno nthũku ĩvindanĩ ya ũla “thĩna mũnene.” (Mt. 24:21; soma Yelemia 25:32, 33.) Ĩndĩ nũndũ Yeova nĩwendete athũkũmi make, akamasũvĩa me kĩkundi na aimalikya nthĩ nzaũ. Na ĩndĩ o tondũ kwathaniwe myaka ta 2,000 mĩvĩtu, Ngai “akavyaĩa methoi onthe methonĩ moo; na kĩkw’ũ kĩikethĩwa vo ĩngĩ; o na kũikethĩwa ĩngĩ kũmeta, kana kũĩa, kana woo.” We wĩ na mea ma kwĩkala Nthĩ Nzaũ ĩtina wa ‘maũndũ ma mbee kũvĩta’?—Ũvu. 21:4.

14. Yu yĩla ĩkomano ĩnene yĩ na andũ meana ata?

¹⁴ Mwakanĩ wa 1914, ĩla mĩthenya ya mũminũkĩlyo yambĩĩe, kwaĩ athũkũmi ma Yeova o ngili mbũthũ nthĩ yonthe. Kĩkundi kĩnini kya etĩkĩw’a mauta kĩla kyaĩ kw’o ĩvinda yĩu nĩkyatavanisye ũvoo mũseo wa Ũsumbĩ na kĩthito. Kyeekie ũu nũndũ nĩkyendete atũi na nũndũ nĩkyatetheeiw’e nĩ veva mũtheu wa Ngai. Nũndũ wa kĩtumi kyu, ũmũnthĩ ve kĩkundi kĩngĩ kya ĩkomano ĩnene ya andũ kĩla kĩ na wĩkwatyo wa kwĩkala kũũ nthĩ kĩendeee kũmbanw’a. Ngũsĩ sya Yeova nĩsyongelekete ikavika ta 8,000,000 na syĩthĩawa ikundinĩ mbee wa 115,400 ila syĩ nthĩ yonthe, na niendeee kwongeleka. Kwa ngelekany’o, mwakanĩ wa ũthũkũmi wa 2014, mbee wa andũ 275,500 nĩmavatisiwe matw’ĩka Ngũsĩ sya Yeova, na ũu nĩ ũndũ ũmwe na kwasya andũ ta 5,300 nĩmavatisawa kĩla kyumwa.

15. Elesya ũndũ ũvoo wa Ũsumbĩ ũnyaĩĩkĩte matukũ aa.

¹⁵ Ũndũ wa kũsengy’a ũmũnthĩ nĩ kana andũ aingĩ mũno vyũ nĩmew’ĩte ũvoo mũseo. Nĩkĩ? Nũndũ mavuku maitũ yu maumĩthaw’a kwa ithyomo mbee wa 700. Nayo ĩkaseti ya Mũsyaĩĩsya nĩyo ĩkaseti yĩla yĩnyaĩĩkaw’a mũno ĩũlũ wa nthĩ yonthe. Yĩtumbĩthaw’a kovi mbee wa 52,000,000 kĩla mwei, na yumĩthaw’a kwa ithyomo 247. Nayo ĩvuku, Mbivilia Yo Ĩmanyĩasya Ata?, yĩla tũtũmĩaa kũmanyĩsya andũ Mbivilia nĩyĩtumbĩthĩtw’e mbee wa kovi 200,000,000 kwa ithyomo mbee wa 250.

16. Nĩ kyaũ kĩtumĩte athũkũmi ma Yeova ala me vaa ĩũlũ wa nthĩ maendeea nesa?

¹⁶ Athũkũmi ma Yeova mongelekete ũmũnthĩ mũno wĩana ũu nũndũ nĩmamũĩkĩĩe Ngai na nĩmetĩkĩlĩte kana Mbivilia nĩyo Ndeto yake mbeveee. (1 Ath. 2:13) Ĩndĩ  ũndũ ũla mũnene nĩ kana Yeova nũmaathimĩte mũno o na kũtw’ĩka nĩmamenetwe mũno na nĩmavĩngawa mũno nĩ Satani, ũla nĩwe “ngai ya nthĩ ĩno.”—2 Ako. 4:4.

17, 18. Athũkũmi ma Ngai maĩle kũkua ata ala mate Ngũsĩ?

¹⁷ Athũkũmi ma Yeova maĩle kwona ata ala matamũthaithaa Ngai ũla ũmwe wa w’o? Ĩla tũũtavany’a andũ amwe nĩmatwĩthukĩĩasya na angĩ maitwĩthukĩĩasya. Ĩndĩ o na makeka ata, Ndeto ya Ngai nĩwetete ũndũ athũkũmi make maĩle kwĩka. Yaĩtye ũũ: “Ndeto syenyu syĩthĩwe na mumo mavinda onthe, isamae mũnyũ, nĩ kana mũmanye ũndũ mwaĩlwe nĩ ũsũngĩa kĩla mũndũ.” (Ako. 4:6) Kwoou nũndũ nĩtwendete atũi maitũ, ĩla tũũsũngĩa mũndũ watũkũlya ĩũlũ wa wĩkwatyo ũla twĩ naw’o, twaĩle kwĩka ũu twĩ “na ũuu na w’ĩa.”—1 Vet. 3:15.

¹⁸ O na ethĩwa tweethĩa mũndũ ũthatĩte na aitũneeny’a naĩ, nũseo tũkonany’a kana nĩtwendete atũi maitũ. Tweeka ũu twĩthĩawa tũiatĩĩa ngelekany’o ya Yesũ. Mbivilia yaĩtye kana “aumwa, ndaaĩumĩa; athĩnw’a, ndaakanda; ĩndĩ eeyia mwene kwa ũla [Yeova] ũsilaa w’o.” (1 Vet. 2:23) Twĩthĩwe twĩ na Ngũsĩ ila ingĩ kana twĩ na andũ angĩ, nĩtwonanasya kana nĩtwĩnyivĩtye kwa kũatĩĩa ũtao ũũ: “Mũikaĩvanĩsye ũthũku kwa ũthũku, kana mwaumwa mũkeyĩumĩa; vandũ va kwĩka ũu maathimaei ala meũmwĩka naĩ.”—1 Vet. 3:8, 9, The Holy Bible in Current Kikamba Language.

19. Nĩ mwolooto wĩva Yesũ wanenganie ũtũtetheesye kũmanya ũndũ twaĩle kũkua ala matũvĩngaa?

¹⁹ Ĩla andũ ma Yeova mekala menyivĩtye, monanasya kana nĩmaatĩĩaa mwolooto ũmwe wa vata wanenganiwe nĩ Yesũ. Ĩvinda ya ũla Ũtavany’a wa Kĩĩmanĩ aisye ũũ: “Nĩmwĩw’ĩte kana nĩkwaneeniwe, Mwende mũtũi waku, na mũmene mũmaitha waku: Ĩndĩ nyie nĩngũmwĩa, Mendei amaitha menyu, na mavoyeaei ala mamũthĩnasya; nĩ kana mwĩthĩwe ana ma Ĩthe wenyu ũla wĩ ĩtunĩ; nĩkwĩthĩwa we nũmaumĩasya syũa yake athũku na aseo, na kũmauĩsya mbua ala mekaa ũlũngalu na ala matekaa ũlũngalu.” (Mt. 5:43-45) Kwoou, nũndũ twĩ athũkũmi ma Ngai, no nginya twĩmanyĩsye ‘kũmenda amaitha maitũ,’ o na methĩwe matwosaa ata.

20. Nĩkĩ tũtonya kwasya kana andũ onthe nthĩ nzaũ makeethĩwa mendete Ngai na atũi? (Sisya visa ĩthangũnĩ ya 21.)

²⁰ No nginya kĩla ĩvinda maũndũ ala andũ ma Yeova mekwĩka vamwe na mawoni moo monany’e kana nĩmamwendete Yeova na mũtũi. Kwa ngelekany’o, o na ethĩwa andũ amwe nĩmalea ũvoo wa Ũsumbĩ, nĩtwonanasya kana nĩtũmendete kwa kũmatetheesya ĩla makwatwa nĩ vata. Mũtũmwa Vaulo aandĩkie atĩĩ: “Mũĩkethĩwe mwi thiĩ na mũndũ wa kĩndũ o na kĩva kyonthe, ate o kwendana inyw’ĩ kwa inyw’ĩ: nũndũ ũla ũmwendaa ũngĩ nĩwĩanĩsye ĩla mĩao. Kwondũ wa ũu, Ndũkalaalae, Ndũkoae, Ndũkoye, Ndũkakĩw’ĩe kĩndũ kya ũngĩ ĩtomo, na ethĩwa kwĩ mwĩao ũngĩ, ũtalanĩlwe ndetonĩ ĩno, Mwende ũngĩ ũndũ wĩyendete mwene. Wendo ndwĩkaa naĩ kwa ũngĩ; kwondũ wa ũu wendo nĩ wĩanĩsyo wa ĩla mĩao.” (Alo. 13:8-10) Nĩkwĩthĩwa twĩ Ngũsĩ sya Yeova, nĩtwonanasya kana twĩ na wendo wa w’o o na kau tũtwĩe nthĩ nthũku vyũ ĩtongoew’e nĩ Satani na yusĩe andũ ang’endu na mate ngwatanĩo. (1 Yoa. 5:19) Vate nzika, ĩla twĩvika nthĩ nzaũ, kĩla mũndũ akeethĩawa endete ũla ũngĩ nũndũ ĩvinda yĩu Satani na ndaimoni syake na andũ ala ang’endu makeethĩwa mavetangiwe. We ndũkwona ũkeethĩwa wĩ ũndũ mũseo mũno kwona andũ onthe ĩũlũ wa nthĩ mendete Ngai na atũi moo?