1. Manoah akanam n̄kpọ didie ke ini enye ọkọfiọkde ke mmimọ imọn̄ inyene eyen, ndien nso ke enye eketịn̄?

IDEM ama enen̄ede akpa Manoah ke ini n̄wan esie ekedide edidọhọ enye ke mmimọ iyenyene eyen. Enye ikpekekereke-kere ke n̄wan esie emi edide ada ekeme ndiyomo. Edi, angel Jehovah ekedi edidọhọ n̄wan Manoah ke mmọ ẹyenyene eyeneren. Esịt ama enen̄ede enem Manoah, edi enye ama onyụn̄ ọfiọk ke ndibọk eyen idịghe ekpri utom. Sia mmọ ẹkedụn̄de ke idụt oro mme owo ẹkenamde se idiọkde, mmọ ẹma ẹkere m̀mê mmimọ idinam didie ikpep eyen mmimọ anam n̄kpọ Abasi. Manoah ama ekpe Jehovah ubọk onyụn̄ ọdọhọ ete: ‘Mbọk Jehovah, yak owo ata Abasi oro afo okosụk ọdọn̄de utom do, ọtọn̄ọ ntak edi editeme nnyịn se idinamde ye eyen oro edimanade.’—Judg. 13:1-8.

2. Didie ke afo ekeme ndinam akpanikọ odụk eyen fo esịt? (Tịn̄ n̄ko se idude ke ekebe oro “ Ata Akpan Eyen Ukpepn̄kpọ Bible Fo.”)

² Edieke afo edide ete m̀mê eka, anaedi an̄wan̄a fi se ikanamde Manoah ekpe Jehovah ubọk. Afo n̄ko emenyene akamba  utom ndin̄wam eyen fo ọfiọk onyụn̄ ama Jehovah. * (N̄ke 1:8) Ntak edi oro mme ete ye eka ẹsinịmde Utuakibuot Ubon oro enyenede ufọn kpukpru urua man ẹn̄wam nditọ mmọ ẹfiọk ẹnyụn̄ ẹma Jehovah. Edi idịghe ndisinịm Utuakibuot Ubon kpọt edinam akpanikọ Bible odụk eyen fo esịt. (Kot Deuteronomy 6:6-9.) Nso ye nso en̄wen ikeme ndin̄wam fi anam akpanikọ odụk eyen fo esịt? Ibuotikọ emi ye enye oro editienede, ẹyeneme nte mme ete ye eka ẹkemede ndikpebe Jesus. Kpa ye oro Jesus mîkenyeneke eyen, mme ete ye eka ẹkeme ndikpep ekese nto nte enye ekesikpepde mme mbet esie n̄kpọ. Nte enye ekesikpepde mmọ n̄kpọ owụt ke enye ama ama mmọ, osụhọde idem, onyụn̄ enyene ọniọn̄. Ẹyak ineme nte enye ekesinamde emi.

3. Nso ke Jesus akanam ndiwụt ke imama mme mbet imọ?

³ Jesus ama esidọhọ mme mbet esie ke imama mmọ. (Kot John 15:9.) Enye ama esinyene ini n̄ko ọnọ mmọ onyụn̄ esisan̄a ye mmọ, ndien emi ama owụt ke enye ama mmọ. (Mark 6:31, 32; John 2:2; 21:12, 13) Emi ama anam mmọ ẹnen̄ede ẹnịm ke enye ama mmimọ. Didie ke afo ekeme ndikpebe nte Jesus ekesikpepde mme mbet esie n̄kpọ?

4. Nso ke akpanam man nditọ fo ẹfiọk ke amama mmimọ? (Se akpa ndise ibuotikọ emi.)

⁴ Dọhọ nditọ fo ke amama mmọ, nyụn̄ nanam wụt ke ada mmọ ke ọsọn̄urua. (Matt. 3:17; Titus 2:4) Samuel emi odụn̄de ke Australia ọdọhọ ete: “Ke ini n̄kedide ata ekpri, ete mi ama esikot N̄wed Mi eke Mme Mbụk Bible ọnọ mi kpukpru mbubreyo. Enye ama esibọrọ kpukpru mbụme mi, ekem afat mi, onyụn̄ etịm mi inua, mbemiso  ndụkde idap. Idem ama akpa mi ke ini n̄kedifiọkde ke ete esie ikesinamke ntre ye enye! Kpa ye oro, enye ama enen̄ede esịn ukeme ndiwụt ke imama mi. Emi ama anam nnen̄ede mma enye, n̄konyụn̄ n̄kopke ndịk ndisan̄a n̄kpere enye.” Man nditọ fo ẹma fi ntre, sidọhọ mmọ ke amama mmọ. Nam n̄kpọ ndiwụt ke amama mmọ. Sineme nneme, dia udia, nyụn̄ bre mbre ye mmọ.

5, 6. (a) Nso ke Jesus esinam ye mbon oro enye amade? (b) Didie ke ntụnọ ekeme ndinam nditọ ẹma ẹnyụn̄ ẹsan̄a ẹkpere ete ye eka mmọ?

⁵ Jesus ọkọdọhọ ete: “Kpukpru mbon oro mmade ke nnọ nsuannọ ye ntụnọ.” * (Edi. 3:19) Okposụkedi emi mme mbet Jesus ẹkesifan̄ade ediwak ini m̀mê anie ke otu mmimọ okpon akan, Jesus ikotopke mmọ iduọk. Enye ikesikpaha mba ndinọ mmọ item, idem ke ini mmọ mîkanamke item oro enye ọkọnọde mmọ. Enye ama esisua ọnọ mmọ ke ini ye ebiet oro ọkọfọnde, edi ekesida ima anam emi, onyụn̄ enyene ime ye mmọ.—Mark 9:33-37.

⁶ Nditụnọ nditọ fo owụt ke amama mmọ. Ndusụk ini, n̄kukụre se oyomde anam edi nditịn̄ nnọ nditọ fo ntak emi ọdọhọde ke n̄kpọ ọfọn m̀mê ọdiọk. Edi idịghe kpukpru ini ke eyen fo edima ndinam se ọdọhọde enye anam. (N̄ke 22:15) Edieke emi etịbede, nam se Jesus akanamde. Yom ini ye ebiet oro ọfọnde tụnọ enye. Ekeme ndiyom eteme enye se enye akpakanamde, ọnọ enye ukpep, m̀mê enen̄ede enye, edi kûnam ke iyatesịt. Eyenete an̄wan emi ekerede Elaine onyụn̄ odụn̄de ke South Africa ọdọhọ ete: “Ete ye eka mi ẹma ẹsitụnọ mi ini ekededi oro nnamde se mîfọnke. Edieke enyenede n̄kpọ oro mmọ ẹdọhọde ke n̄kpanam ke mmimọ iyọnọ mi ufen, mmọ ẹsinọ mi ufen edieke nnamde n̄kpọ oro. Edi akanam mmọ itụnọke mi ke iyatesịt, ẹma ẹsinyụn̄ ẹtịn̄ ntak oro mmọ ẹtụnọde mi. Emi ama anam nnen̄ede n̄kpere mmọ. Mma ndiọn̄ọ mme n̄kpọ oro mmọ ẹyomde nnam ye mme n̄kpọ oro mmọ mîyomke nnam.”

7, 8. (a) Didie ke Jesus okosụhọde idem ke ini enye ọkọbọn̄de akam? (b) Didie ke akam fo ekeme ndikpep nditọ fo ndibuọt idem ye Abasi?

⁷ Kere nte eketiede mme mbet Jesus ke idem ke ini mmọ ẹkekopde m̀mê ẹkedide ẹdifiọk kiet ke otu akam oro Jesus ọkọbọn̄de, mbemiso ẹkewotde enye. Enye ọkọdọhọ ete: “Abba, Ete, afo emekeme ndinam kpukpru n̄kpọ; men cup emi kpọn̄ mi. Edi yak okûdi se ami nyomde, edi yak edi se afo oyomde.” * (Mark 14:36) Akam Jesus emi ama anam mme mbet esie ẹfiọk ke edieke Eyen Abasi emi akakam ọfọnde ama, okosụhọrede idem ọbọn̄ akam eben̄e Abasi an̄wam imọ, ke oyom mmimọ inam ntre n̄ko.

⁸ Nso ke akam fo esikpep nditọ fo? Imọdiọn̄ọ ke afo usûbọn̄ke akam unọ Jehovah man ada ekpep nditọ fo n̄kpọ. Edi edieke afo osụhọrede idem ọbọn̄ akam ke ini odude ye nditọ fo, oro eyekpep mmọ ke oyom mmọ ẹbuọt idem ye Jehovah. Sista Ana emi odụn̄de ke Brazil ọdọhọ ete: “Ke ini ikenyenede mfịna ke ubon nnyịn, utọ nte ke ini eteeka ye ekaeka mi ẹkedọn̄ọde, ete ye eka mi ẹma ẹbọn̄ akam ẹben̄e Jehovah an̄wam mmimọ, onyụn̄ ọnọ mmimọ ọniọn̄ man ikeme ndinam nti ubiere. Idem ke ini n̄kpọ ekenen̄erede afịna mmọ, mmọ ẹma ẹsiyak kpukpru mfịna mmọ ẹnọ Jehovah. Emi ama anam n̄kpep ndibuọt idem ye Jehovah.” Ke ini ọbọn̄de akam ye nditọ fo,  kûben̄e Jehovah an̄wam mmọ ikpọn̄, ben̄e Jehovah an̄wam fi n̄ko. Emekeme ndiben̄e enye an̄wam fi eben̄e eteutom fo ọnọ fi ini odụk akamba mbono, ọnọ fi uko ọkwọrọ ikọ ọnọ mbọhọidụn̄ fo, mîdịghe an̄wam fi anam mme n̄kpọ en̄wen. Edieke enen̄ede ọbuọt idem ye Abasi, nditọ fo ẹyetiene ẹbuọt idem ye enye.

9. (a) Didie ke Jesus ekekpep mme mbet esie ndisụhọde idem nnam n̄kpọ nnọ mme owo? (b) Nso ke nditọ fo ẹkeme ndikpep edieke afo enyịmede ndinam n̄kpọ nnọ mme owo?

⁹ Se Jesus eketịn̄de ye se enye akanamde ama ekpep mme mbet esie ndisụhọde idem nnam n̄kpọ nnọ mme owo. (Kot Luke 22:27.) Enye ama ekpep mme apostle esie ndiwa idem nnam n̄kpọ nnọ Jehovah ye ikọt Abasi eken. Edieke afo awade idem anam n̄kpọ Abasi, nditọ fo ẹyekpebe fi. Debbie emi enyenede nditọ iba ọdọhọ ete: “Akanam nyatke esịt ke ebe mi emi edide ebiowo esida ekese ini an̄wam nditọete, sia enye esinyene ini ọnọ nnyịn ini ekededi oro iyomde enye.” (1 Tim. 3:4, 5) Ebe esie emi ekerede Pranas ọdọhọ ete: “Nte ini akakade, nditọ nnyịn ẹma ẹsisịn idem ẹtiene ẹn̄wam ke utom itiembono ye ke utom Abasi eken. Emi an̄wam mmọ ẹkọri ke esop, ẹnyene ediwak ufan, ẹnyụn̄ ẹma esop Abasi!” Idahaemi, kpukpru owo ke ubon emi ẹdi mme asiakusụn̄ ofụri ini. Edieke afo osụhọrede idem, onyụn̄ awade idem anam n̄kpọ ọnọ Abasi ye mme owo, nditọ fo ẹkeme ndikpebe fi.

10. Didie ke Jesus akanam n̄kpọ ye ọniọn̄ ke ini mme owo ẹkesan̄ade ẹyom enye?

¹⁰ Ọniọn̄ ama anam Jesus ọdiọn̄ọ ntak emi mme owo ẹkesinamde n̄kpọ. Isan̄ kiet, ndusụk mbon oro enye ọkọkwọrọde ikọ ọnọ ke Galilee ẹma ẹsan̄a ẹyom enye. (John 6:22-24) Edi sia Jesus esidiọn̄ọde se isịnede owo ke esịt, enye ama ọdiọn̄ọ ke mmọ ẹkeyom imọ ke ntak udia, idịghe ke ntak ukwọrọikọ imọ. (John 2:25) Kpa ye oro enye ọkọdiọn̄ọde se isịnede mmọ ke esịt, enye ikayatke esịt ye mmọ, edi ama enen̄ede mmọ onyụn̄ etịn̄ se mmọ ẹkpekam ẹyomde.—Kot John 6:25-27.

11. (a) Tịn̄ nte ọniọn̄ ekemede ndin̄wam fi ọdiọn̄ọ m̀mê eyen fo ama ukwọrọikọ. (b) Didie ke afo ekeme ndin̄wam eyen fo ama onyụn̄ okụt ufọn ukwọrọikọ?

¹¹ Kpa ye oro afo mûkemeke ndifiọk se  isịnede eyen fo ke esịt, ọniọn̄ ekeme ndin̄wam fi ọdiọn̄ọ m̀mê eyen fo ama ukwọrọikọ. Ediwak ete ye eka ẹsima ndinam nditọ mmọ ẹduọk odudu esịt ke ini ẹkwọrọde ikọ, ẹnyụn̄ ẹnọ mmọ ẹkpri n̄kpọ ẹsịn ke idịbi. Edi bụp idemfo ete: ‘Ndi eyen mi ama ukwọrọikọ m̀mê ama se nsidepde nnọ enye ke ini ikade ukwọrọikọ?’ Edieke okụtde ke enyene se akpanamde man eyen fo enen̄ede ama onyụn̄ okụt ufọn ukwọrọikọ, nam oro. Yom usụn̄ n̄wam eyen fo esitiene ọkwọrọ ikọ ke ini asan̄ade ye afo.

12. (a) Nso ke ọniọn̄ akanam Jesus anam mme mbet esie ẹdiọn̄ọ? (b) Didie ke ikọ Jesus akan̄wam mme mbet esie?

¹² Ọniọn̄ ama onyụn̄ anam Jesus ọdiọn̄ọ se isinamde owo anam idiọkn̄kpọ. Ke uwụtn̄kpọ, mme mbet esie ẹma ẹdiọn̄ọ ke use edi idiọkn̄kpọ. Edi Jesus ama akam anam mmọ ẹdiọn̄ọ se isinamde owo anam use. Enye ọkọdọhọ ete: “Owo ekededi eke owụkde enyịn ese n̄wan tutu udọn̄ idan̄ edemede enye, enye esesịn efịbe ye enye ama ke esịt esie. Ndien edieke enyịn nnasia fo oro anamde fi atuak ukot ọduọ, wụbede enye top duọk.” (Matt. 5:27-29) Ikọ emi ama enen̄ede an̄wam mme mbet esie oro ẹkedude uwem ke ini Rome akakarade. Ewet mbụkeset kiet ọdọhọ ete: “Ẹma ẹsiwụt oburobụt mbre ke mme itie mbre mbon Rome. Edi mme owo ẹkesima mbre oro ekedide ata oburobụt.” Ọniọn̄ ama anam Jesus anam mme mbet esie ẹdiọn̄ọ mme n̄kpọ oro ẹkemede ndinam mmọ ẹkûsana ke enyịn Abasi, ndien emi ama owụt ke enye ama mmọ.

13, 14. Didie ke afo ekeme ndin̄wam eyen fo ọfiọk se akpanamde mbak enye edidehe ke enyịn Abasi?

¹³ Ọniọn̄ ekeme ndin̄wam fi ekpep eyen fo ọfiọk se ikemede ndinam enye edehe ke enyịn Abasi. Mfịn, ẹsinam ata n̄kpri nditọ ẹkụt ndise idan̄ ye mme oburobụt n̄kpọ eken. Akpana mme ete ye eka ẹkpep nditọ mmọ ke ifọnke ndida oburobụt n̄kpọ nnọ idem inemesịt. Ọniọn̄ ayan̄wam fi ọdiọn̄ọ n̄ko m̀mê eyen fo edi utọ eyen emi akpamade ndise ndise idan̄. Bụp idem fo ete: ‘Nso ikeme ndinam eyen mi oyom ndise ndise idan̄? Ndi enye ọdiọn̄ọ ke ndise idan̄ ifọnke? Ndi eyen mi ekeme ndidi mbịne mi ndidọhọ ke owo ama odomo ndinam imọ ise ndise idan̄?’ Ọkpọkọm eyen fo edi ata ekpri, emekeme ndidọhọ enye ete: “Edieke okụtde ndise idan̄ ke TV, m̀mê owo ọdọhọ fi editiene ese, mbọk tịn̄ nọ mi, sia nyom ndin̄wan̄wam fi. Kûyak bụt anam fi.”

¹⁴ Ọniọn̄ oyonyụn̄ an̄wam fi emek unọ idem inemesịt oro ọfọnde. Pranas ọdọhọ ete: “Mme ete ye eka ẹkpenyene ndidiọn̄ọ ke nditọ mmọ ẹfiọk ikwọ, fim, m̀mê n̄wed oro mmimọ imade. Ọkpọkọm mbufo ẹnọ nditọ mbufo item didie, mmọ ẹdinam se mbufo ẹsinamde.” Edieke nditọ mbufo ẹkụtde ke mbufo ẹmek nti n̄kpọ ndida nnọ idem inemesịt, mmọ ẹkeme ndikpebe mbufo.—Rome 2:21-24.

15, 16. (a) Ntak emi afo enịmde ke Abasi ayan̄wam fi ekpep eyen fo n̄kpọ? (b) Nso ke idineme ke ibuotikọ oro etienede?

¹⁵ Nso iketịbe ke ini Manoah ekeben̄ede Abasi an̄wam mmimọ ibọk eyen mmimọ? ‘Ata Abasi ama okop akam Manoah.’ (Judg. 13:9) Jehovah oyonyụn̄ okop akam mbufo. Enye ayan̄wam mbufo ẹda ima, nsụhọdeidem, ye ọniọn̄ ẹkpep nditọ mbufo n̄kpọ.

¹⁶ Kpa nte Jehovah an̄wamde mbufo ẹkpep n̄kpri nditọ mbufo n̄kpọ, enye oyonyụn̄ an̄wam mbufo ẹkpep nditọ mbufo oro ẹdide uyen n̄kpọ. Ibuotikọ oro etienede eyeneme nte mbufo ẹkemede ndikpebe Jesus, ke ndida ima, nsụhọdeidem, ye ọniọn̄ n̄kpep nditọ mbufo oro ẹdide uyen ẹnam n̄kpọ Jehovah.