1, 2. (a) Met ekkóch sam me in ra lólilen ren atun néúr kewe ra teenage? (b) Met ekkewe nau ra tongeni féri atun ar teenage pwe repwe feiéch seni?

 MI FÓKKUN apwapwa ngeni sam me in ewe fansoun néúr kewe ra papatais. Meinisin néún Berenice kewe fémén ra papatais me mwen an 14 ieriir. A erá: “Aua fókkun pwapwa. Aua kilisou pwe néúm kewe ra mochen angang ngeni Jiowa. Nge aua pwal silei pwe epwe toriir chómmóng sóssót pokiten repwele teenage.” Eli ka pwal lólilen pokiten noum we át are nengngin i emén teenage are epwele teenage.

² Emén sousile lón pekin káéén mááritáán semirit a erá pwe ekkewe fansoun teenage a tongeni áweires ngeni ekkewe sam, in me pwal nau. Nge sam me in itá resap ekieki pwe néúr kewe teenage iir mi umwes are chúen eáni ekiekin semirit. A pwal sópweló le apasa pwe ekkewe teenage iir ra tipachem le fératá mineféén mettóch, ra kan mwasangasang le uwawu meefier, me mi lamot ngeniir ar repwe chiechi ngeni chiechier kewe. Iwe, atun noum kewe ra teenage, ra tongeni apéchékkúla ar ririéch ngeni Jiowa, usun chék met Jesus a féri atun an kúkkún. (Álleani Lukas 2:52.) Ra pwal tongeni achocho le elipwákéchúroló lón ar angangen afalafal me ámááraatá ar mochen alapaaló ar angang ngeni  Kot. Ra pwal tongeni féri pwisin ar kefil, áwewe chék ar repwe fangóló manawer ngeni Jiowa me álleasochisi. Nge ifa usun kopwe tongeni ákkáiti noum we teenage pwe epwe angang ngeni Jiowa? Ka tongeni káé seni napanapen án Jesus ákkáiti néún kewe chón káé fán tong, tipetekison me mirit.

3. Ifa usun ekkewe aposel ra silei pwe Jesus i chiechier?

³ Jesus esap chék i Samolun néún kewe aposel. Nge i pwal chiechier. (Álleani Johannes 15:15.) Lón fansoun lóóm, emén samol ese kan fós ngeni néún kewe slave usun minne a ekieki are meefi. Nge Jesus ese ámmeef ngeni néún kewe aposel pwe iir slave. A tongeer me awora fansoun fán iter. A pwapwa le ereniir meefian me an ekiek. A aúselingéch ngeniir lupwen ra pwal ereni meefier me ekiekiir. (Mark. 6:30-32) Ei pwóppwóróusfengen lefilen Jesus me néún keei aposel a apéchékkúlaló ar ririin chiechi me ammólnatá ekkewe aposel ngeni ewe angang repwele féri.

4. Ámi kana sam me in, ifa usun oua tongeni wiliti chiechien néúmi kewe? (Ppii ewe sasing lepoputáán ei lesen.)

⁴ Inaamwo ika mi wor óm nemenem wóón noum kewe, nge ka pwal tongeni wiliti chiechier. Ekkewe chiechi ra kan awora ar fansoun fengen. Neman ka tongeni ekisikisaaló ekkóch óm angang pwe kopwe alapaaló óm fansoun ngeni noum kewe. Ina och mettóch mi lamot kopwe iótek usun me ekiekiéchú. Ekkewe chiechi a pwal léllé minne ra pwapwaiti. Ina popun, ppii met noum teenage a sani, áwewe chék met sókkun nikáttik, kachito are urumwot a kon efich. Mwirin, achocho le pwapwaiti met a sani. Iei alon Ilaria seni Italy: “Semei kewe me inei ra fókkun mochen silei menni nikáttik ua aúseling ngeni. Ren enletin, semei we, i a wiliti chiechiei mi múrinné seni meinisin. Ua meefi pwe ua tongeni fós ngeni usun mettóch meinisin pwal mwo nge ekkewe mi weires ai upwe fós usun.” Lupwen ka wiliti chiechien noum kewe me ákkálisiir le wiliti chiechien Jiowa, esap weween nge ka fangetá wóón óm nemenem wóór. (Kölf. 25:14) Noum kewe repwe kúna pwe ka tongeer me súfélitiir, me epwe mecheres ngeniir ar repwe fós ngonuk usun mettóch meinisin ese lifilifil.

5. Ifa usun néún Jesus kewe chón káé ra tongeni pwapwa lón ar angang ngeni Jiowa?

⁵ Jesus a silei pwe néún kewe chón káé repwe wesewesen pwapwa ika ra mwasangasang lón ar angang ngeni Jiowa me achocho le afalafala ewe kapas allim. Ina minne a peseer ar repwe angang weires lón ewe angangen afalafal, me a pwon ngeniir pwe epwe álisiir.​—Mat. 28:19, 20.

6, 7. Pwata sam me in ra pwáraatá ar tong ren ar áiti ngeni néúr kewe ar repwe fiffiti eú kókkót lón ar angang ngeni Jiowa?

⁶ Ka mochen noum kewe repwe akkamwéchú ar ririéch ngeni Kot. Jiowa a pwal mochen kopwe ákkáitiir me apwúngúúr. A fen ewisa ngonuk ena wis. (Ef. 6:4) Ina popun, a lamot kopwe túmúnú pwe noum kewe repwe angei ena káit iteitan. Ekieki usun ei mettóch: Ka túmúnú pwe noum kewe ra fiti sukul pún ka silei lamotan, me ka mochen repwe pwapwaiti le kákkáé mineféén mettóch. Pwal ina chék usun, ka túmúnú pwe repwe fiti ekkewe mwich, mwichelap me famili fel. Pún ewe asukul me ren Jiowa a tongeni amanawer. Ina popun álisiir le pwapwaiti ar kákkáé usun Jiowa me mirititi pwe Jiowa a tongeni asukuler pwe repwe wesewesen tipachem. (SalF. 24:14) Pwal och, ákkáiti noum kewe ar repwe fiti ewe angangen afalafal iteitan. Áppirú án Jesus leenien áppirú ren óm ákkálisiir le pwapwaiti ar asukula aramas án Kot we Kapas.

 ⁷ Ifa usun ekkewe mettóch sia kan féfféri lón ach angang ngeni Jiowa, áwewe chék ach kákkáé, fiffiti mwich, me afalafal, ra tongeni álisi ekkewe teenage? Iei alon Erin seni South Africa: “Fán chómmóng ám ekkewe nau aua kan ngúnúngúnúngaw me lal usun ám káé Paipel, fiti mwich me ló afalafal. Fán ekkóch aua wesewesen sótun atai ewe fansoun famili káé pwe ausap chúen féri. Nge semem kewe me inem rese fangetá.” Erin a kilisou ngeni seman kewe me inan pwe ra álisi le mirititi lamoten ekkena mettóch. Iwe iei, ika a wor atun ese tongeni fiti mwich are ló afalafal, a mwétéres an epwe mwittir liwiniti ekkena mettóch a féfféri.

8. (a) Ifa usun Jesus a pwáraatá pwe i mi tipetekison? (b) Ifa usun án Jesus tipetekison a álisi néún kewe chón káé?

⁸ Inaamwo ika Jesus mi unuséch, i emén mi tipetekison me a ereni néún kewe chón káé pwe a lamot ngeni án Jiowa álillis. (Álleani Johannes 5:19.) Ena mettóch a itá ekisikisaaló ar súféliti Jesus? Aapw. Iteiten fansoun ra kúna án Jesus kul ngeni Jiowa me tingor an álillis, pwal ina lapólóón ar lúkúlúkú Jesus. Iwe mwirin, ra áppirú án Jesus tipetekison.​—Föf. 3:12, 13, 16.

9. Ifa usun óm pwáraatá pwe ka mwáálliló me omusomus a tongeni álisi noum teenage?

⁹ Kich sise usun Jesus, sise unuséch me sia kan mwáálliló. Ina popun kopwe tipetekison. Mirititi pwe mi wor chómmóng mettóch kosap tongeni féri, me ika ka mwáálliló apasa pwe ka mwáálliló. (1 Joh. 1:8) Mwirin, noum we teenage epwe pwal silei an epwe apasa pwe a mwáálliló, me epwe lapóló an súfélituk. Áwewe chék, menni lein ekkeei rúúemén boss kopwe kon súféliti? Emén boss atun a mwáálliló a pwáraatá pwe a mwáálliló, are ewe emén esap fán eú epwe omusomus pokiten a mwáálliló? Rosemary, mi wor úlúmén néún, a erá pwe iir me pwúlúwan we ra kan tipemecheres le apasa pwe ra mwáálliló. A apasa: “Ena mettóch a amwékútú néúm kewe ar repwe fós ngenikem lupwen a wor ar osukosuk.” A pwal erá: “Aua áiti ngeni néúm kewe ia repwe kútta me ie met epwe fókkun pwákini ar osukosuk. Lupwen ra osupwangen álillis, iteitan aua áiti ngeniir néúch kewe puk mi lóngólóng wóón Paipel, me aua iótekfengen.”

10. Ifa usun Jesus a pwáraatá tipetekison pwal mwo lón ekkewe atun a ereni néún kewe chón káé minne repwe féri?

¹⁰ A wor án Jesus pwúúng le ereni néún kewe chón káé met repwe féri. Nge pokiten i mi tipetekison, fán chómmóng a áwewe ngeniir pwata a lamot repwe féri och mettóch. Áwewe chék, ese chék apasa ngeniir ar repwe kútta akkomw ewe Mwú me án Kot pwúng, nge a pwal ereniir pwe Kot epwe pwal ‘ngeniir ekei mettoch meinisin.’ Lupwen Jesus a ereniir pwe repwe úkútiw le apwúngú aramas, a áweweei pwe resap féri pún Kot ete apwúngúúr. A erá: “Pun Kot epwe apwüngükemi won ewe chök lapalap oua apwüngü aramas won.”​—Mat. 6:31–7:2.

11. Ifa usun kopwe álisi noum teenage ren óm áwewe ngeni ewe popun ka féri eú allúk are eú kefil?

¹¹ Kútta ewe fansoun mi fich óm kopwe áwewe ngeni noum we teenage pwata ka féri eú allúk are féri eú kefil. Lupwen a weweiti ewe popun, ese mwáál epwe ámecheresaaló an epwe álleasochisuk. Iei alon Barry, a fen túmúnú fémén néún: “Ach áweweei ngeni ekkewe teenage popun sia féri och mettóch, a álisiir ar repwe lúkúlúk wóóch.” Repwe kúna pwe mi wor popun mi múrinné ka féri eú allúk are eú kefil, esap pokiten chék a wor óm nemenem wóór. Kopwe pwal chechchemeni pwe ekkewe teenage esap chúen iir semirit. Ra poputá le káé ar repwe pwisin ekieki mettóch fán iter, me féri pwisin ar kefil. (Ipru 5:14) Barry a áweweei: “A lamot ngeni  ekkewe teenage ar repwe silei ifa usun repwe féri ekkewe sókkun kefil mi pwáraatá mirit nge resap chék fitaaló meefien letiper.” (Kölf. 119:34) Ina popun, kopwe tipetekison me áwewe ngeni noum teenage pwata ka apwúngaló och mettóch. Iwe, epwe káé an epwe pwisin féri an kefil, me epwe silei pwe ka súféliti me ka mirititi pwe i a feffeitá ngeni ásimaw.

12. Pokiten Jesus a mirit, ifa usun a álisi Petrus?

¹² Jesus a mirit me weweiti met a lamot ngeni néún kewe chón káé. Áwewe chék, lupwen Jesus a ereni néún kewe chón káé pwe i epwele ninniiló, Petrus a ereni Jesus pwe epwe úméúméch ngeni pwisin i. Jesus a silei pwe Petrus a tongei, nge a pwal silei pwe ese pwúng an ekiek. Ifa usun Jesus a álisi me pwal ekkewe ekkóch chón káé? Akkomw, a áwena Petrus. Mwirin, Jesus a áweweei ngeniir met epwe fis ngeni chókkewe rese féri letipen Jiowa pokiten a weires ngeniir. A pwal apasa pwe Jiowa epwe efeiéchú chókkewe rese chék ekieki pwisin feiéchúr. (Mat. 16:21-27) Petrus a káé ena lesen.​—1 Pet. 2:20, 21.

13, 14. (a) Met a tongeni pwáraatá pwe a lamot ngeni noum teenage álillis an epwe péchékkúleló an lúkú? (b) Ifa usun kopwe silei wesewesen osupwangen noum we?

¹³ Tingorei Jiowa an epwe fang ngonuk mirit pwe kopwe weweiti osupwangen noum teenage. (Kölf. 32:8) Eli ka kúna pwe ese chúen kon pwapwa epwe usun lóóm, are a kan ngúnúngúnúngawa pwiin kewe Chón Kraist. Eli ka meefi pwe a túkúmi sonuk och mettóch. Kosap mwittir ekieki pwe a amonomona sonuk och tipis watte a féri. * Nge kosap tunaló ena osukosuk are ekieki pwe epwe chék pwisin wesiló. Neman lón ena atun a lamot óm kopwe álisi le apéchékkúlaló an lúkú.

¹⁴ Ren óm kopwe silei ifa usun kopwe álisi noum teenage, kopwe kapas eis ngeni fán kirekiréch me súfél. A usun chék óm úfaatá konik seni lón eú ito. Ika ka atapwal le úfaatá, esap kon watte ewe konik ka tongeni úfi. Pwal ina chék usun, ika ka chék tuwenewen lón óm kapas eis ngeni noum we are atapwala an epwe fós, iwe kosap tongeni silei enletin  masouen letipan. (Álleani Än Salomon Fos 20:5.) Ilaria a chechchemeni lupwen a teenage, i a mochen epwe kan soun chiechi ngeni chienan kewe chón sukul nge a silei pwe mi ngaw. Seman kewe me inan ra esilla pwe a aúreki och mettóch. Ilaria a erá: “Lón eú pwinin, ra chék ereniei pwe ra esilla pwe ua ekis letipechou me eisiniei ika met ai osukosuk. Ua mwittir kechiw, me áwewe ngeniir ai osukosuk me tingor ar álillis. Ra foropacheiei, anúkúnúkúei pwe ra weweitiei, me pwonei pwe repwe álisiei.” Seman kewe me inan ra mwittir poputá le álisi an epwe kútta chiechian me lón ewe mwichefel.

15. Ifa usun Jesus a pwal pwáraatá pwe a eáni mirit?

¹⁵ Jesus a pwal eáni mirit lupwen a nennengeni án néún kewe chón káé napanap mi múrinné. Áwewe chék, lupwen Nataniel a rongorong pwe Jesus a feito seni Nasaret, a apasa: “Ifa usun, och mi mürina a tongeni feito seni Nasaret?” (Joh. 1:46) Ika ka nóm lón ena atun, kopwe itá ekieki pwe Nataniel i emén mi lifilifil, lúkúlúkúmmang me chón esiit? Esap ina met ekiekin Jesus. Nge a wor an mirit me a silei pwe Nataniel emén mi wenechar, iwe a apasa: “Iei i eman wesewesen re Israel, esap wor och mine a mwäl won.” (Joh. 1:47) Jesus a tongeni silei masouen letipen aramas me a áeá ena tufich le kútta seni aramas napanaper kewe mi múrinné.

16. Ifa usun ka tongeni apéchékkúla noum teenage an epwe aéchúeló napanapan kewe?

¹⁶ Inaamwo ika kese usun Jesus le silei masouen letipen aramas, nge ka tongeni pwal pwáraatá mirit. Jiowa a tongeni álisuk le kúna án noum kewe teenage napanap mi múrinné. Inaamwo ika noum teenage a elichippúnguk nge kosap apasa pwe i mi ngaw are chón efisatá fitikoko. Kosap mwo nge ekieki pwe ina usun noum na. Nge kopwe fen ereni pwe ka kúna pwe mi wor napanapan kewe mi múrinné me ka lúkúlúk pwe i a mochen féri minne mi pwúng. Nennengeni an achocho le feffeitá, mwirin apúnga i. Álisi an epwe aéchúeló napanapan kewe mi múrinné ren óm ewisa ngeni pwal ekkóch angang ika mi tufich. Jesus a féri ena ngeni néún kewe chón káé. Mwirin eú esopw ierin án Jesus we chuuri Nataniel, (pwal eú itan Partolomeus), a ewisa ngeni eú wis mi lamot. A filatá Nataniel an epwe emén aposel, me Nataniel a apwénúetá wisan na fán tuppwél. (Luk. 6:13, 14; Föf. 1:13, 14) Ina minne, kesap ámmeef ngeni noum we teenage pwe i mi chék tufichingaw, nge kopwe fen apúnga me apéchékkúla i. Ámmeef ngeni pwe a tongeni apwapwaok me pwal Jiowa, me a tongeni áeá an kewe tufich le angang ngeni Jiowa.

17, 18. Ika ka achocho le ákkáiti noum teenage le angang ngeni Jiowa, met epwe tongeni fis mwirilóón?

¹⁷ Neman kopwe pwal meefi meefien aposel Paulus. A kon lólileniesini chókkewe mi usun chék néún. Ikena iir ekkewe Paulus a álisiir le káé usun Jiowa me i a fókkun tongeer. Ina popun a weires letipan le ekieki pwe ekkóch leir ra tongeni úkútiw seni ar angang ngeni Jiowa. (1 Kor. 4:15; 2 Kor. 2:4) Victor, a túmúnú úlúmén néún, a apasa: “Ewe fansoun teenage ese mecheres. Nge ekkewe fansoun pwapwa ra kon lap seni ekkewe weires aua kúna. Ren án Jiowa álillis, aua pwapwaiti ám chiechiéchfengen me néúm kewe.”

¹⁸ Ámi kana sam me in, oua fókkun achocho le emiriti néúmi kewe pún oua fókkun tongeer. Ousap fangetá. Oupwe chék ekieki usun ewe watteen pwapwa epwe torikemi lupwen néúmi kewe repwe filatá le angang ngeni Kot me sópweló le akkangang ngeni fán tuppwél.​—3 Joh. 4.