Akoʻi Hoʻo Taʻu Hongofulu Tupú ke Tauhi kia Sihova
“Naʻe fakautuutu ʻa Sīsū ʻi he potó pea ʻi he tupu fakaesinó pea mo e leleiʻia ai ʻa e ʻOtuá mo e tangatá.”—LUKE 2:52.
HIVA: 41, 11
1, 2. (a) Ko e hā ʻoku hohaʻa ki ai ʻa e ngaahi mātuʻa ko ia ʻoku ʻi ai ʻenau kau taʻu hongofulu tupú? (e) ʻE lava fēfē ke maʻu ʻaonga ʻa e fānaú lolotonga ʻenau kei taʻu hongofulu tupú?
KO E taha ʻo e mōmeniti fakafiefia taha ki he ngaahi mātuʻá ʻa e taimi ʻoku papitaiso ai ʻenau fānaú. Naʻe papitaiso kotoa ʻa e fānau ʻe toko fā ʻa Berenice ki muʻa ke nau taʻu 14. ʻOkú ne pehē: “Ko ha hokosia fakafiefia ʻaupito ia kia kimaua. Ko e moʻoni, naʻá ma houngaʻia ʻi he loto ʻema fānaú ke nau tauhi kia Sihová. Ka naʻá ma toe ʻiloʻi ʻi honau tuʻunga ko e kau taʻu hongofulu tupú ʻe fehangahangai ai ʻema fānaú mo e ngaahi pole lahi.” Te ke hohaʻa nai mo koe foki kapau ʻoku ʻi ai hao foha pe ʻofefine ʻoku taʻu hongofulu tupu pe ʻoku vavé ni ke ne hoko ko ha taʻu hongofulu tupu.
2 ʻOku pehē ʻe ha mataotao fekauʻaki mo e ʻatamai ʻo e fānaú ʻoku lava ke faingataʻa ki he ongo mātuʻá mo e fānaú ʻa e taimi ʻo e taʻu hongofulu tupú, ka ʻoku totonu ke ʻoua ʻe fakakaukau ʻa e ngaahi mātuʻá ʻoku fakavalevale pe fakakauleka ʻenau kau taʻu hongofulu tupú. ʻI hono kehé, ʻokú ne pehē ko e kau taʻu hongofulu tupú ʻoku nau mohu fakakaukau, maʻu ʻa e ngaahi ongoʻi loloto, pea ʻoku nau fiemaʻu ke fakamoleki ha taimi mo honau ngaahi kaungāmeʻá. Ko ia lolotonga ʻenau kei taʻu hongofulu tupú, ʻe lava ke fakatupulekina ʻe hoʻo fānaú ha kaumeʻa vāofi ange mo Sihova, ʻo hangē ko ia naʻe fai ʻe Sīsū ʻi heʻene kei siʻí. (Lau ʻa e Luke 2:52.) ʻE lava ke nau toe fakaleleiʻi ʻenau ngaahi malava ʻi he ngāue fakamalangá pea fakatupulekina ha holi mālohi ke fai ha meʻa lahi ange ʻi he ngāue ʻa e ʻOtuá. Pea ʻe lava ke nau fai pē ʻe kinautolu ʻenau fili, ʻo hangē ko e fakatapui ʻenau moʻuí kia Sihova pea talangofua kiate ia. Ka ko e hā ʻe lava ke ke fai ʻi he tuʻunga ko ha mātuʻá ke akoʻi ai hoʻo taʻu hongofulu tupú ke nau tauhi kia Sihová? ʻE lava ke ke ako mei he founga naʻe akoʻi ai ʻe Sīsū ʻene kau ākongá ʻaki ʻa e ʻofá, anga-fakatōkilaló mo e ʻiloʻiló.
ʻOFA ʻI HOʻO TAʻU HONGOFULU TUPÚ
3. Naʻe anga-fēfē hono ʻiloʻi ʻe he kau ʻapositoló naʻa nau kaumeʻa mo Sīsū?
3 Naʻe ʻikai ke hoko pē ʻa Sīsū ko e ʻEiki ki heʻene kau ʻapositoló. Naʻá ne toe hoko foki ko honau kaumeʻa. (Lau ʻa e Sione 15:15.) ʻI he taimi ʻo e Tohi Tapú, naʻe ʻikai ke angaʻaki ʻe ha ʻeiki ke talanoa ki heʻene kau tamaioʻeikí fekauʻaki mo ʻene ngaahi fakakaukaú mo e ngaahi ongoʻí. Ka naʻe ʻikai ke fakafeangai ʻa Sīsū ki heʻene kau ʻapositoló ʻo hangē ha kau tamaioʻeikí. Naʻá ne ʻofa ʻia kinautolu pea fakamoleki ʻa e taimi mo kinautolu. Naʻá ne fiefia ke talanoa kia kinautolu ʻa e anga ʻene fakakaukaú mo e ongoʻí, pea naʻá ne fanongo lelei ʻi heʻenau fakahaaʻi ʻa e anga ʻenau fakakaukaú mo e ongoʻí. (Mk. 6:30-32) Ko e fetalanoaʻaki ko eni ʻa Sīsū mo ʻene kau ʻapositoló naʻe ʻai ai kinautolu ke nau kaumeʻa vāofi ʻaupito pea teuʻi ʻa e kau ʻapositoló ki he ngāue te nau fai ʻi he kahaʻú.
4. Ngaahi mātuʻa, ʻe lava fēfē ke mou hoko ko e ngaahi kaumeʻa ʻa hoʻomou fānaú? (Sio ki he ʻuluaki fakatātā ʻi he kupú ni.)
4 Neongo ʻokú ke maʻu ʻa e mafai ki hoʻo fānaú, ʻe lava ke ke toe hoko ko honau kaumeʻa. Ko e ngaahi kaumeʻá ʻoku nau fakamoleki fakataha ʻa e taimi. Mahalo ʻe lava ke ke fakasiʻisiʻi ho taimi ngāué pe ngaahi meʻa kehe pē kae lava ke ke maʻu ha taimi lahi ange mo hoʻo fānaú. Ko e meʻa eni ʻoku totonu ke ke lotu mo fakakaukau fakamātoato fekauʻaki mo iá. ʻOku toe saiʻia ʻa e ngaahi kaumeʻá ʻi he ngaahi meʻa meimei tatau. Ko ia feinga ke ʻiloʻi ʻa e meʻa ʻoku saiʻia ai hoʻo taʻu hongofulu tupú, hangē ko e fasi, faiva pe sipoti ʻokú ne manako aí. Feinga leva ke saiʻia ʻi he meʻa ʻokú ne saiʻia aí. ʻOku pehē ʻe Ilaria, ʻa ia ʻoku nofo ʻi ʻĪtali: “Naʻe mahuʻingaʻia ʻeku ongo mātuʻá ʻi he fasi naʻá ku fanongo aí. Ko hono moʻoní, naʻe hoko ʻeku tangataʻeikí ko hoku kaumeʻa lelei tahá, pea naʻá ku ongoʻi tauʻatāina ke talanoa kiate ia naʻa mo e ngaahi meʻa pelepelengesí.” ʻI hoʻo hoko ko e kaumeʻa hoʻo fānaú pea tokoniʻi kinautolu ke nau hoko ko e ngaahi kaumeʻa ʻo Sihová, heʻikai ai ke mole ho mafai ʻi he tuʻunga ko ha mātuʻá. (Saame 25:14) ʻE sio ai hoʻo fānaú ʻokú ke ʻofa mo fakaʻapaʻapaʻi kinautolu, pea ʻe faingofua ange ai ke nau talanoa atu ha meʻa pē.
5. Naʻe malava fēfē ke maʻu ʻe he kau ākonga ʻa Sīsuú ʻa e fiefia ʻi hono fai ʻa e ngāue ʻa Sihová?
5 Naʻe ʻiloʻi ʻe Sīsū kapau ʻe faivelenga ʻene kau ākongá fekauʻaki mo ʻenau tauhi kia Sihová pea hanganaki femoʻuekina ʻi hono malangaʻi ʻa e ongoongo leleí, te nau hoko ʻo fiefia moʻoni. Ko ia naʻá ne fakalototoʻaʻi kinautolu ke nau ngāue mālohi ʻi he ngāue fakamalangá, pea naʻá ne talaʻofa ange te ne tokoniʻi kinautolu.—Māt. 28:19, 20.
6, 7. ʻOku anga-fēfē hoʻo fakahaaʻi ʻa e ʻofa ki hoʻo fānaú ʻi he taimi ʻokú ke akoʻi ai kinautolu ke nau maʻu ha founga-tuʻumaʻu ʻo e tauhi kia Sihová?
6 ʻOkú ke loto ke nofo ofi hoʻo fānaú kia Sihova. Pea ʻoku loto ʻa Sihova ke ke akoʻi mo akonekina kinautolu. Kuó ne ʻoatu ʻa e mafai ke ke fai ia. (ʻEf. 6:4) Ko ia ʻoku fiemaʻu ke ke fakapapauʻi ʻokú ke akoʻi maʻu pē hoʻo fānaú. Fakakaukau ki he meʻá ni: ʻOkú ke fakapapauʻi ʻoku ʻalu hoʻo fānaú ki he akó koeʻuhí ʻokú ke ʻiloʻi ʻoku mahuʻinga ʻenau akó pea ʻokú ke loto ke nau fiefia ʻi hono ako ha ngaahi meʻa foʻou. ʻI he founga meimei tatau, ʻokú ke fakapapauʻi ʻoku nau maʻu ʻa e ngaahi fakatahá, ʻasemipilií mo e lotu fakafāmilí. He ko hono moʻoní, ko e ako ʻoku maʻu meia Sihová ʻe lava ke fakahaofi ai ʻenau moʻuí. Ko ia tokoniʻi kinautolu ke nau fiefia ʻi he ako fekauʻaki mo Sihová pea ʻiloʻi ʻoku lava ke ne akoʻi kinautolu ke nau maʻu ʻa e poto moʻoní. (Pal. 24:14) Pehē foki, akoʻi hoʻo fānaú ke nau ʻalu maʻu pē ʻi he ngāue fakamalangá. Faʻifaʻitaki ki he faʻifaʻitakiʻanga ʻa Sīsuú ʻaki hono tokoniʻi kinautolu ke nau fiefia ʻi hono akoʻi ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá ki he niʻihi kehé.
7 ʻOku anga-fēfē tokoni ʻa e founga-tuʻumaʻu ʻo e akó, ngaahi fakatahá mo e ngāue fakamalangá ki he kau taʻu hongofulu tupú ʻi heʻenau tauhi kia Sihová? ʻOku pehē ʻe Erin, ʻa ia ʻoku nofo ʻi ʻAfilika Tonga: “Ko kimautolu fānaú naʻa mau ngulungulu mo lāunga fekauʻaki mo e ako Tohi Tapú, ngaahi fakatahá mo e ngāue fakamalangá. ʻI he taimi ʻe niʻihi naʻa mau fai fakakaukauʻi ha meʻa ʻi he feinga ke ʻoua ʻe fai ʻemau ako fakafāmilí. Ka naʻe ʻikai ke foʻi ʻemau ongo mātuʻá.” Naʻá ne houngaʻia ʻi heʻene ongo mātuʻá koeʻuhí naʻá na tokoniʻi ia ke ne ʻiloʻi ʻa e mahuʻinga ʻo e ngaahi meʻa ko ení. Ko ia ʻi he taimi pē ʻokú ne liʻaki ai ha fakataha pe ʻikai ʻalu ʻi he ngāue fakamalangá, ʻokú ne vēkeveke ke foki ki heʻene founga-tuʻumaʻú ʻi he vave taha ʻe ala lavá.
ANGA-FAKATŌKILALO
8. (a) Naʻe anga-fēfē hono fakahaaʻi ʻe Sīsū naʻá ne anga-fakatōkilaló? (e) Naʻe anga-fēfē hono tokoniʻi ʻe he anga-fakatōkilalo ʻa Sīsuú ʻene kau ākongá?
8 Neongo naʻe haohaoa ʻa Sīsū, naʻá ne anga-fakatōkilalo ʻo tala ange ki heʻene kau ākongá naʻá ne fiemaʻu ʻa e tokoni ʻa Sihová. (Lau ʻa e Sione 5:19.) Naʻe ʻai ʻe he meʻá ni ʻa e kau ākongá ke siʻisiʻi ʻenau fakaʻapaʻapaʻi ʻa Sīsuú? ʻIkai. Ko e lahi ange ʻenau sio ki heʻene falala kia Sihová, ko e lahi ange ia ʻenau falala kiate iá. Ki mui ai, naʻa nau faʻifaʻitaki ki heʻene faʻifaʻitakiʻanga ʻo e anga-fakatōkilaló.—Ngā. 3:12, 13, 16.
9. ʻI he taimi ʻokú ke fakahaaʻi ai hoʻo ngaahi fehālākí peá ke kole fakamolemolé, ʻe lava fēfē ke tokoniʻi ai heni hoʻo taʻu hongofulu tupú?
9 ʻI he ʻikai hangē ko Sīsuú, ʻoku tau taʻehaohaoa pea fai ʻa e ngaahi fehālaaki. Ko ia anga-fakatōkilalo. Hoko ʻo ʻiloʻi ʻoku lahi ʻa e ngaahi meʻa ʻoku ʻikai lava ke ke fai, pea fakahaaʻi hoʻo ngaahi fehālākí. (1 Sio. 1:8) ʻE ako leva ʻe hoʻo taʻu hongofulu tupú ke fakahaaʻi ʻene ngaahi fehālākí tonu, pea te ne fakaʻapaʻapaʻi lahi ange ai koe. He ko hono moʻoní, ko hai ʻokú ke fakaʻapaʻapaʻi lahi angé? Ko ha pule ngāue ʻokú ne fakahaaʻi ʻene fehālākí pe ko ha taha ʻoku ʻikai ʻaupito ke ne kole fakamolemole? ʻOku pehē ʻe Rosemary, ʻa ia ʻoku ʻi ai ʻene fānau ʻe toko tolu, ko ia mo hono husepānití ʻokú na loto-lelei ke fakahaaʻi ʻena ngaahi fehālākí. ʻOkú ne fakamatala: “Naʻe ueʻi ai ʻema fānaú ke nau lea tauʻatāina mai ʻi he taimi naʻe ʻi ai ai haʻanau palopalema.” ʻOkú ne tānaki mai: “Naʻá ma akoʻi ki heʻema fānaú ʻa e feituʻu ke maʻu mei ai ʻa e fakaleleiʻanga lelei taha ki heʻenau ngaahi palopalemá. ʻI he taimi naʻa nau fiemaʻu tokoni aí, naʻá ma tala ange maʻu pē ke nau kumi ki heʻetau ʻū tohi Fakatohitapú, pea naʻa mau lotu fakataha.”
10. Naʻe anga-fēfē ʻa e anga-fakatōkilalo ʻa Sīsuú naʻa mo ʻene tala ange ki heʻene kau ākongá ʻa e meʻa ke faí?
10 Naʻe maʻu ʻe Sīsū ʻa e mafai ke tala ki heʻene kau ākongá ʻa e meʻa ke faí. Ka koeʻuhí ko ʻene anga-fakatōkilaló, naʻá ne fakamatalaʻi maʻu pē ʻa e ʻuhinga ʻoku totonu ke nau fai ai iá. Ko e fakatātaá, naʻe ʻikai ke ne tala ange pē ke nau fuofua kumi ki he Puleʻangá mo e māʻoniʻoni ʻa e ʻOtuá. Naʻá ne toe pehē: “Pea ʻe tānaki atu kiate kimoutolu ʻa e toe ngaahi meʻá ni kotoa.” ʻI he taimi naʻe tala ange ai ʻe Sīsū ke tuku ʻenau faifakamāú, naʻá ne fakamatalaʻi: “Koeʻuhi ke ʻoua naʻa fakamāua ai kimoutolu, he ko e meʻa ʻoku mou fakamaauʻakí, ʻe fakamāuaʻaki kimoutolu.”—Māt. 6:31–7:2.
11. ʻE lava fēfē ke ke tokoniʻi hoʻo taʻu hongofulu tupú ʻaki hono fakamatalaʻi ʻa e ʻuhinga ʻokú ke fokotuʻu ai ha lao pe fai ha fili?
11 Kumi ʻa e taimi totonu ke fakamatalaʻi ai ki hoʻo taʻu hongofulu tupú ʻa e ʻuhinga ʻokú ke fokotuʻu ai ha lao pe fai ha fili. ʻI he taimi te ne mahinoʻi ai ʻa e ʻuhingá, ngalingali te ne loto ke talangofua atu. ʻOku pehē ʻe Barry, ʻa ia naʻá ne ʻohake ʻa e fānau ʻe toko fā: “Ko hono ʻoatu ʻa e ʻuhingá ʻoku tokoniʻi ai ʻa e kau taʻu hongofulu tupú ke nau falala atu kiate koe.” ʻE sio ai ʻa e kau taʻu hongofulu tupú ʻoku ʻikai ke ke fokotuʻu ha lao pe fai ha fili koeʻuhí pē ʻokú ke maʻu ʻa e mafai ke fai pehē ka koeʻuhí ʻoku ʻi ai hoʻo ʻuhinga lelei. Manatuʻi foki, ko hoʻo kau taʻu hongofulu tupú ʻoku ʻikai ke nau kei hoko ko e fānau iiki. ʻOku nau ako ki he founga ke nau fakakaukau ai maʻa kinautolu, pea ʻoku nau loto ke fai ʻa e ngaahi fili pē ʻia kinautolu. (Loma 12:1) ʻOku pehē ʻe Barry: “ʻOku fiemaʻu ʻe he kau taʻu hongofulu tupú ke nau ako ke fai ha ngaahi fili lelei ʻo makatuʻunga ʻi he ʻuhinga kae ʻikai ʻi he ongoʻi.” (Saame 119:34) Ko ia anga-fakatōkilalo ʻo fakamatalaʻi ki hoʻo taʻu hongofulu tupú ʻa e ʻuhinga ʻokú ke fai ai ha fili. ʻI he founga ko iá, te ne ako ai ke fai ʻa e ngaahi fili pē ʻaʻana, pea te ne ʻiloʻi ai ʻokú ke fakaʻapaʻapaʻi ia mo ke ʻiloʻi kuó ne ʻalu ke fuʻu lahi.
ʻILOʻILO
12. Koeʻuhí naʻe ʻiloʻilo ʻa Sīsū, naʻe anga-fēfē ʻene tokoniʻi ʻa Pitá?
12 Naʻe ʻiloʻilo ʻa Sīsū peá ne mahinoʻi ʻa e tokoni naʻe fiemaʻu ʻe heʻene kau ākongá. Ko e fakatātaá, ʻi he taimi naʻe tala ange ai ʻe Sīsū ki heʻene kau ākongá ʻe teu ke tāmateʻi iá, naʻe tala ange ʻe Pita kia Sīsū ke anga-ʻofa muʻa kiate ia. Naʻe ʻiloʻi ʻe Sīsū naʻe ʻofa ʻa Pita ʻiate ia, ka naʻá ne toe ʻiloʻi naʻe hala ʻa e founga fakaʻuhinga ʻa Pitá. Naʻe anga-fēfē hono tokoniʻi ʻe Sīsū ʻa Pita mo e kau ākonga kehé? ʻUluakí, naʻá ne fakatonutonu ʻa Pita. Pea fakamatalaʻi leva ʻe Sīsū ʻa e meʻa ʻe hoko ki he faʻahinga ʻoku ʻikai ke nau fai ʻa e finangalo ʻo Sihová ʻi he taimi ʻoku hoko ai ʻa e faingataʻá. Naʻe toe pehē ʻe Sīsū ʻe fakapaleʻi ʻe Sihova ʻa e faʻahinga ʻoku ʻikai ke nau siokitá. (Māt. 16:21-27) Naʻe ako ʻe Pita ha lēsoni.—1 Pita 2:20, 21.
13, 14. (a) Ko e hā ʻokú ne fakahaaʻi nai ʻoku fiemaʻu ʻe hoʻo taʻu hongofulu tupú ke fakaivimālohiʻi ʻene tuí? (e) ʻE lava fēfē ke ke ʻiloʻi ʻa e tokoni ʻoku fiemaʻu moʻoni ʻe ho fohá pe ʻofefiné?
13 Lotu kia Sihova ki ha ʻiloʻilo koeʻuhí ke ke lava ʻo mahinoʻi ʻa e tokoni ʻoku fiemaʻu ʻe hoʻo taʻu hongofulu tupú. (Saame 32:8) Mahalo ʻokú ke sio ʻoku ʻikai ke ne kei fiefia ʻo hangē ko ia naʻá ne angaʻakí pe ʻokú ne talanoa ʻikai lelei fekauʻaki mo e fanga tokouá. ʻOkú ke ongoʻi nai ʻoku ʻi ai ʻa e meʻa ʻoku ʻikai ke ne tala atu. ʻOua ʻe fakakaukau leva ʻoku fai fakapulipuli ʻe hoʻo taʻu hongofulu tupú ha meʻa ʻoku mātuʻaki hala. a Kae ʻoua te ke tukunoaʻi ʻa e palopalemá pe ʻamanekina pē ʻe mole atu ia. Mahalo pē ʻoku fiemaʻu ke ke tokoniʻi ia ke fakaivimālohiʻi ʻene tuí.
14 Ke ʻiloʻi ʻa e founga ʻe lava ke ke tokoniʻi ai hoʻo taʻu hongofulu tupú, ʻeke ha ngaahi fehuʻi ʻi he anga-ʻofa mo anga-fakaʻapaʻapa. ʻOku hangē ia hano ohu hake ha vai mei ha vaitupu. Kapau te ke ohu hake ia ʻo fuʻu vave, ʻe ʻikai te ke maʻu ʻa e lahi ʻo e vai ʻokú ke fiemaʻú. ʻI he founga meimei tatau, kapau heʻikai te ke fakamaʻumaʻu ʻi he taimi ʻokú ke ʻeke ai ʻa e ngaahi fehuʻí pe feinga ke fakamālohiʻi hoʻo taʻu hongofulu tupú ke talanoa atu, heʻikai te ke ʻiloʻi ʻa e anga ʻene fakakaukau mo ʻene ongoʻi moʻoní. (Lau ʻa e Palōveepi 20:5.) ʻOku manatuʻi ʻe Ilaria ʻi he taimi naʻá ne kei taʻu hongofulu tupu aí, naʻá ne loto ke fakamoleki ʻa e taimi lahi ange mo hono kaungākalasí ka naʻá ne ʻiloʻi naʻe hala ia. Naʻe fakatokangaʻi ʻe heʻene ongo mātuʻá naʻá ne hohaʻa fekauʻaki mo ha meʻa. ʻOku pehē ʻe Ilaria: “ʻI he efiafi ʻe taha, naʻá na tala mai naʻá na fakatokangaʻi naʻá ku kiʻi loto-moʻua, peá na ʻeke mai pe ko e hā ʻa e palopalemá. Naʻá ku tangi, ʻo fakamatalaʻi ange ʻa e tuʻungá, pea kole ha tokoni. Naʻá na fāʻofua ʻiate au, ʻo tala mai naʻá na mahinoʻi, peá na palōmesi mai te na tokoniʻi au.” Naʻe kamata leva ʻa e ongo mātuʻa ʻa Ilaria ke tokoniʻi ia ke ne maʻu ha ngaahi kaumeʻa lelei ʻi he fakatahaʻangá.
15. Ko e hā ʻa e founga ʻe taha naʻe fakahaaʻi ai ʻe Sīsū ʻokú ne ʻiloʻiló?
15 Naʻe toe ʻiloʻilo ʻa Sīsū ʻi he taimi naʻá ne fakatokangaʻi ai ʻa e ngaahi ʻulungaanga lelei ʻene kau ākongá. Ko e fakatātaá, ʻi he taimi naʻe fanongo ai ʻa Nataniela ko e haʻu ʻa Sīsuú mei Nāsaleti, naʻá ne pehē: “ʻE lava koā ke haʻu ha meʻa lelei mei Nāsaleti?” (Sione 1:46) Kapau naʻá ke ʻi ai, naʻá ke mei fakakaukau naʻe maʻuhala pe tomuʻa fehiʻa ʻa Nataniela pe naʻe ʻikai ke ne maʻu ʻa e tuí? Naʻe ʻikai ko e anga ia ʻo e fakakaukau ʻa Sīsuú. Ka, naʻá ne maʻu ʻa e ʻiloʻiló pea ʻiloʻi naʻe faitotonu ʻa Nataniela, ko ia naʻá ne pehē: “Ko ha ʻIsileli ʻa ia ʻoku ʻikai moʻoni ke ʻi ai ha kākā ai.” (Sione 1:47) Naʻe lava ke ʻiloʻi ʻe Sīsū ʻa e lotó, pea naʻá ne ngāueʻaki ʻa e malava ko iá ke sio ki he ngaahi ʻulungaanga lelei ʻo e kakaí.
16. ʻE lava fēfē ke ke fakalototoʻaʻi hoʻo taʻu hongofulu tupú ke ne fakalakalaka?
16 Neongo ʻoku ʻikai malava ke ke sio ki he lotó ʻo hangē ko Sīsuú, ʻe lava ke ke maʻu ʻa e ʻiloʻiló. ʻE lava ke tokoniʻi koe ʻe Sihova ke ke sio ki he ngaahi ʻulungaanga lelei ʻa hoʻo taʻu hongofulu tupú. Neongo kapau ʻoku fakalotomamahiʻi koe ʻe hoʻo taʻu hongofulu tupú, ʻoua ʻaupito te ke pehē ko e tokotaha kovi ia pe ko e tokotaha fakatupu palopalema. ʻOua ʻaupito te ke teitei fakakaukau pehē fekauʻaki mo ia. Kae tala ange kiate ia ʻokú ke ʻiloʻi hono ngaahi ʻulungaanga leleí pea ʻokú ke tuipau te ne fai ʻa e meʻa ʻoku totonú. Fakatokangaʻi ʻa e meʻa ʻokú ne fakalakalaka aí pea fakaongoongoleleiʻi ia. Tokoniʻi ia ke fakatupulekina hono ngaahi ʻulungaanga leleí ʻaki hono ʻoange kiate ia ha fatongia lahi ange ʻo ka malava. Naʻe fai pehē ʻa Sīsū ki heʻene kau ākongá. ʻI he taʻu ʻe taha mo e konga hili ʻene fetaulaki mo Natanielá (ʻoku toe ui ko Pātolomiú), naʻe ʻoange ʻe Sīsū kiate ia ha fatongia mahuʻinga. Naʻá ne ʻai ʻa Nataniela ko ha ʻapositolo, pea naʻe faitōnunga ʻa Nataniela ʻi hono fai ʻa e ngāue naʻe ʻoange ʻe Sīsuú. (Luke 6:13, 14; Ngā. 1:13, 14) Ko ia, ʻi he ʻikai te ke ʻai hoʻo taʻu hongofulu tupú ke ne ongoʻi ko e meʻa ʻokú ne faí ʻoku ʻikai ʻaupito feʻunga ia, fakaongoongoleleiʻi mo fakalototoʻaʻi ia. ʻAi ke ne ongoʻi ʻe lava ke ne ʻai koe mo Sihova ke fiefia pea ʻe lava ke ne ngāueʻaki ʻene ngaahi malavá ke tauhi ai kia Sihova.
TE KE FIEFIA LAHI ʻI HONO AKOʻI HOʻO FĀNAÚ
17, 18. Kapau te mo hanganaki akoʻi hoʻomo taʻu hongofulu tupú ke tauhi kia Sihova, ko e hā ʻa e olá?
17 Te ke ongoʻi nai ʻo hangē ko e ʻapositolo ko Paulá. Naʻá ne hohaʻa lahi fekauʻaki mo e faʻahinga naʻa nau hangē ha fānau kiate iá. Ko e faʻahinga eni naʻá ne tokoniʻi ke nau ako fekauʻaki mo Sihova, pea naʻá ne ʻofa lahi ʻaupito ʻiate kinautolu. Ko ia naʻe fakalotomamahi kiate ia ke fakakaukau ko e niʻihi ʻo kinautolu naʻe ʻikai nai ke nau hokohoko atu ʻenau tauhi kia Sihová. (1 Kol. 4:15; 2 Kol. 2:4) ʻOku pehē ʻe Victor, ʻa ia naʻá ne ʻohake ʻa e fānau ʻe toko tolu: “Naʻe ʻikai ke faingofua ʻa e vahaʻa taimi ʻo e taʻu hongofulu tupú. Ka, ko e ngaahi taimi leleí naʻe mōlia atu ai ʻa e ngaahi pole naʻá ma fehangahangai mo iá. ʻI he tokoni ʻa Sihová, naʻá ma fiefia ʻi he kaumeʻa vāofi mo ʻema fānaú.”
18 Ongo mātuʻa, ʻokú mo ngāue mālohi ʻaupito ke akoʻi hoʻomo fānaú koeʻuhí ʻokú mo ʻofa lahi ʻaupito ʻiate kinautolu. ʻOua te mo foʻí. Fakakaukau pē ki he fiefia lahi te mo maʻu ʻi he taimi ʻoku fai ai ʻe hoʻomo fānaú ʻa e fili ke tauhi ki he ʻOtuá pea hokohoko atu ʻi he ngāue faitōnunga kiate iá.—3 Sio. 4.
a ʻOku ʻiloʻi nai ʻe he ngaahi mātuʻá ʻoku ʻaonga ke lau ʻa e Questions Young People Ask—Answers That Work, Voliume 1, peesi 317, mo e Voliume 2, peesi 136-141.