Okutauluka omutete

Okutauluka omutete wononthele

Okuti Ankho Utyiale?

Okuti Ankho Utyiale?

Kohale, ankho onombuingwa mbulingwa ñgeni? Iya oñgeni ankho mbuundapeswa?

Omukanda Wombandua no Nombuingwa Mbomukanda Wombimbiliya wa Ester, Motyita 18 P. K.

O Evandyeliu ya Luka ipopia okuti Jesus waikula ombuingwa ya Isaia, atange iya eiwingi. Konthyulilo yo Evandyeliu ya João, tupu João wapopia ombuingwa. Wati ketyivilile okukutikinya mombuingwa yae ovipuka aviho Jesus alongesa nevi alinga.—Lucas 4:16-20; João 20:30; 21:25.

Oñgeni onombuingwa ankho mbulingwa? Ovinthimbu vio nombandwa, no vio pergaminho, ine vio papiro, ankho vitopekenyua kumwe avikala ovilaale, pahe aviwingwa. Iya aviwingilwa kotyimuti, onondaka ambukala mokati. Ankho mbuhonekwa omitete-omitete okuhimbikila keulu okuenda no pombuelo. Inkha ombuingwa ondaande unene, ipakwa ovimuti kononthele. Tyina omunthu atanga uwingulula no kuvoko kumwe otyo awinga nokukuavo, alo avasa apa ahanda okutanga.

Omukanda umwe wati: “Ombuingwa ipondola okukala ondaande, [pamwe ankho ivasa (po nometulu 10)] patuuka okuhonekwa omukanda omunene. Mahi, tyina yamawingwa ikala vala okambuingwa okatutu.” Mongeleka, o Evandyeliu ya Lucas, ankho ufwa mombuingwa ina onometulu 9.5 moulale. Pamwe ankho kononthele mbombuingwa kukuekwa nemanya, iya akuundiswa nawa.

Ovalie “ovanene-nakwa” vapopiwa Movihonekwa vio Vakristau melaka lio Gregu?

Tunde ponthyimbi yovilinga viounakwa vio va Isilayeli, ankho ulinga otyilinga tyounene-nakwa wavilapo, omulume wike vala. Ankho ulinga otyilinga otyo, alo ankhia. (Números 35:25) Watetekela okupewa otyilinga otyo, o Arau. Tyina amankhi otyilinga otyo tyipewa omona wotyiveli, omulume. (Êxodo 29:9) Ovanyingi povana va Arau ovalume, vakalele ovanakwa. Mahi, puvo vakalele ovanene-nakwa vavilapo kavehi.

Etyi ova Isilayeli vahimbika okutuminwa novilongo ovikuavo, ovatumini ovo ankho ovo vaholovona po va Judeu ovanene-nakwa vavilapo ine okuvepola kovilinga ovio. Tyafuile ankho veveholovona po nombunga mba vana ankho vena omunkhima, haunene momuhoko wa Arau. “Ovanene-nakwa” ankho o vokuli komutwe, pokati ko vanakwa. Tyafuile po vanene-nakwa ankho pakutikinya ononkhalamutwe mbovikundyi 24 vio vanakwa ankho vena omunkhima po nombunga mbo vanene-nakwa, no mbo vokuapolwa otyilinga tyounene-nakwa nga Anas.​—1 Crônicas 24:1-19; Mateus 2:4; Marcos 8:31; Atos 4:6