Josefa, yanaali mubeti mwa Nazareta, neli yena ndate yanaaañuzi Jesu. Kono ndatahe Josefa neli mañi? Mwa litaba za kupepwa kwa Jesu ze mwa buka ya Evangeli ya Mateu, kubulezwi za mutu yomuñwi yabizwa Jakobo, kono mwa litaba zeñozwi ki Luka kubulelwa kuli Josefa neli “mwanaa Heli.” Ki kabakalañi hakubonahala kuli kunani shutano?—Luka 3:23; Mateu. 1:16.

Mwa buka ya Mateu lubala kuli: “Jakobo a pepa Josefa,” mi linzwi leliitusisizwe mwa Sigerike libonisa hande kuli Jakobo neli yena ndatahe Josefa yamupepa. Kacwalo, Mateu naatalusa lusika lwa naasimuluha ku lona Josefa ili lusika lwa silena lwa Davida, lone lunani tukelo ya kuamuhela bulena yeneifilwe ku mwanaa Josefa wa kuañula, yena Jesu.

Kono buka ya Luka yona ibulela kuli: “Josefa, mwanaa Heli.” Linzwi la kuli “mwanaa,” likona kutalusa “mukwenyanaa.” Taba yeswana ni yeo yafumaneha kwa Luka 3:27, ili ko Salatiele yanaapepilwe ki Jekonia ubulelwa kuli ki “mwanaa Neri.” (1 Makolonika 3:17; Mateu 1:12) Kubonahala kuli Salatiele naanyezi mwanaa Neri wamusizana yasika bulelwa libizo ili nto yenetahisize kuli abe mukwenyanaa Neri. Ka mukwa oswana, Josefa ni yena ubizwa “mwanaa” Heli kakuli naanyezi Maria mwanaa Heli. Kacwalo, Luka utalusa simuluho ya Jesu “ka ku pepwa sina mutu,” ili ka lusika lwa mahe, yena Maria. (Maroma 1:3) Kacwalo, Bibele ilutaluseza simuluho ya Jesu ka masika a mabeli ili ku bo ndatahe ni ku bo mahe.

Boya bwa lingu nebuitusiswanga hahulu kwa kupanga masila mwa Middle East ya kwaikale sina mone buitusisezwanga bulizi bwa lipuli ni bwa likamele. Masila anaaatile hahulu ka nako yeo, neli a kupanga fa boya bwa lingu mi Bibele ibulela hahulu ka za lingu, za kukuta boya bwa lingu, ni za masila apangilwe fa boya bwa lingu. (1 Samuele 25:2; 2 Malena 3:⁠4; Jobo 31:20) Mwa naha ya Egepita ni ya Isilaele nekulimiwa makuku anaaitusiswanga kwa kupanga masila a line. (Genese 41:42; Joshua 2:6) Maisilaele ba mwa linako za Bibele mwendi nebasa limangi bwanda, kono Bibele ibulela kuli mwa Peresia nekuitusiswanga masila a kupanga fa bwanda. (Estere 1:⁠6) Masila a siluki naatula hahulu mi naakona kulekiwa feela kwa batu ba lipisinisi bane bazwanga kwa Linaha za Kwa Upa.​—Sinulo 18 18:​11, 12.

Buka yeñwi yebizwa Jesus and His World, ibulela kuli: “Masila a kupanga fa boya bwa lingu naali a mibala yeshutana-shutana kukala ka yemisweu hahulu kuisa ku ya bufubelu bobutibile mane ni a mibala yemiñwi cwalo.” Kuzwa fo, boya bwa ngu hañata nebulombiwanga. Mubala wa pulipela otula wa kulombisa neuzwisiwanga kwa mufuta omuñwi wa minyopi, ni kwa limela zeshutana-shutana, kwa mibisi, ni kwa matali, mi likokwani neliitusiswanga kwa kupanga milyani ya kulombisa ya mibala yecwale ka bufubelu, ñandatalukeke, ndilu, ni bunsu.