Kilukenu muyi hansañu yimunakukeña

Kilukenu muyi hachipapilu chayuma yidimu

Komana Mweluka?

Komana Mweluka?

Hinyi wadiña tata yaYosefu?

Yosefu kaNazareta mukwakusoña, wadiña tata yaYesu wakuwanamu. Hanu dinu hinyi wadiña tata yaYosefu? Ndandanda yamajina achisaka chaYesu adi muMukanda Wansañu Yayiwahi waMatewu watena Yakoba, ilaña Luka washimuna nindi Yosefu wadiña “mwana kaHeli.” Muloñadi iwu wunsahu chiwunambukili?—Luka 3:23; Matewu 1:16.

Nsañu yaMatewu yahosha nawu: “Yakoba wavweli Yosefu,” wazatishili izu dachiGriki damwekeshaña nawu Yakoba diyi tata Yosefu wamuvweli. Matewu wadiña nakushimuna chadiña chisaka chaYosefu, mutaña wawanta waDavidi mwavwalikililiyi mwanta Yesu, mwana kaYosefu wakuwanamu.

Kwambukaku, nsañu yaLuka yahosha nawu: ‘Yosefu himwana kaHeli.’ Mazu akwila nawu, ‘himwana ka,’ anateli kuyitiya nawu “mukuwindi weyala.” Iyi nsañu yesekana nansañu yekala haLuka 3:27, hamutenawu Sheyaleteli, mwana kaZerubabeli nawu “himwana kaNeri.” (1 Kushindulula 3:17;Matewu 1:12) Sheyaleteli wasumbwili mwana kaNeri wabula kutenawu ijina, wekalili mukuwindi. Yosefu niyena dichekaliliyi “mwana” kaHeli, chelili wasumbwili mwana kaHeli Mariya. Dichi Luka wahosheleña hamutaña waYesu “kwesekeja namwavwlikililiwu kumujimba,” mudi mama yindi wamusemeni Mariya. (Aroma 1:3) Bayibolu yatulejaña yuma yiyedi yambukaku niyisaka yaYesu.

Mahina niwulombu wamuchidinyi wadiñaku kunyima?

Wanda wakulomba awuwanini mwiyeñu kwakwihi nakaluñalwiji kaDead Sea, walombeliwu henohu 135 C.E kanda yishiki

KuMiddle East wakushankulu azatishilena mavuji awanyikoku, awampembi niawangameli kutuna nachu yakuvwala. Mahina avulileña kuzatishawu adiña akutuña namavuji nawa Bayibolu yashimuna nawu adiña nakutewula nyikoku nikutuna mahina namavuji awanyikoku. (1 Samweli 25:2; 2 Anyanta 3:4; Yoba 31:20) MuEjipitu nimuIsarela dimwatumbileñawu nyitondu yafwalakisi yatuñileñawu nachu mahina. (Kutachika 41:42; Yoshuwa 2:6) A Isarela akunyima hiyatumbileña wandaku, ilaña Nsona yashimuna nawu azatishileña nyonji yawanda wamuPeresi. (Esita 1:6) Mahina ashikima adiña nawuseya chikupu, muloña ayiletelena kudi akwakulanda afumineña kumatuña Akwakulehi akuMusela.—Chimwekeshu 18:11, 12..

Mukanda waJesus and His World wahosheli nawu, “Wanda wadiña muwulombu wamboka-mboka, wutooka chikupu niwankundu wukweti mantomantoma amavulu”. Kubombelahu, wanda awulombeleña. Wulombu wawusombu wawuseya awifumishilena kudi añoñi amakwawu ninyitondu yamboka-mboka, nyiji, mafu nitububu hakutuña wulombu wuchinana, wansela, wawusombu niwiyila