Tuʼn qxiʼ toj xnaqʼtzbʼil

Tuʼn qikʼx atz jatumel ta tajlal xnaqʼtzbʼil

¿O tzʼok tbʼiʼna?

¿O tzʼok tbʼiʼna?

¿Alkye tman José?

José aju karpinter te tnam Nazaret, ok te tman Jesús tej tten tzalu twitz Txʼotxʼ. ¿Alkyetzun tman José? Aʼyeju tyajil, moqa tiyjil Jesús in yolin Mateo tiʼj, in yolin tiʼj jun xjal Jacob tbʼi, noqtzun tuʼnj, tzaj tqʼamaʼn Lucas qa a «José tkyʼajal Elí». ¿Tiquʼn junxitl qe bʼibʼaj lu? (Lucas 3:23; Mateo 1:16).

Kubʼ ttzʼibʼin Mateo jlu: «Jacob tman José». Aju kubʼ tzʼibʼin toj yol griego in tzaj tyekʼun qa aju ttat José a Jacob. Kubʼ ttzʼibʼin Mateo jun kyajlal xjal tzajni qe tiʼj tyajil José. Ex aju tajlal lu in tzaj tyekʼun qa attoq toklen José tiʼj tkawbʼil David, ex aju oklenj lu, xi tqʼoʼn te Jesús aju ok ik tzeʼn jun tkyʼajal.

Toj juntl plaj kubʼ ttzʼibʼin Lucas jlu: «José tkyʼajal Elí». Aju yol lu in tzaj tyekʼun qa ok José te «kʼwaʼlbʼaj ik tzeʼn in tzaj tqʼamaʼn kyley xjal» moqa «jibʼaj». In tzaj qʼamaʼn jun txʼolbʼabʼil chʼixme ikx tten ik tzeʼn jlu toj Lucas 3:27. In tzaj qʼamaʼn qa ok Sealtiel te «tkyʼajal Nerí», noqtzun tuʼnj, ate Sealtiel tkyʼajal Jeconías te (1 Crónicas 3:17; Mateo 1:12). Bʼalo kubʼ mojeʼ Sealtiel tukʼil jun tmyal Nerí aju mintiʼ in tzaj qʼamaʼn tbʼi toj Tyol Dios, iktzun tten in nel qnikʼ tiʼj qa tjiʼ Nerí te Sealtiel. Axtzun ikx te José ok te tkʼwaʼl Elí tuʼnju kubʼ mojeʼ tukʼe María aju tmyal Elí. Kyjaʼtzun in tzaj tqʼamaʼn Lucas qe tyajil Jesús tej tok «te xjal», tej tul itzʼji tiʼj María (Romanos 1:3). Iktzun tten, in tzaj tyekʼun Tyol Dios kabʼe kʼloj tyajil Jesús, aju jaku tzʼel qiʼn nim xnaqʼtzbʼil tiʼj.

¿Tiʼtoq in nel kychmoʼn xjal ojtxe ex tzeʼn qe tintes in che ajbʼentoq kyuʼn?

Jun xbʼalun bʼinchaʼn tukʼe lana tok tkʼaʼ jatz kanet toj jun jul ex kubʼ bʼinchaʼn atxix tjaqʼxi abʼqʼi 135

Toj Oriente Medio, in najbʼentoq kylanel rit, moqa ẍneʼl, kytzmal chip, moqa chiv ex kytzmal kamey tiʼj chemaj. Mastoq in najbʼen lana kyuʼn xjal, axpe ikx, in yolin Tyol Dios kyiʼj rit, tiʼjju tuʼn tel kytzmal ex tiʼj junjun xbʼalun bʼinchaʼn tuʼn lana (1 Samuel 25:2; 2 Reyes 3:4; Job 31:20). Aju kʼul lino tbʼi, in najbʼentoq tuʼn tbʼinchet xbʼalun axju lino tbʼi, a jlu in noktoq kyawaʼn qe xjal te Egipto ex qe aj Israel (Génesis 41:42; Josué 2:6). Mintiʼ in tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios qa ok kyawaʼn aj Israel algodón, noqtzun tuʼnj, in tzaj tqʼamaʼn qa in najbʼentoq algodón kyuʼn xjal toj tnam Persia (Ester 1:6). Aju xbʼalun seda nimxixtoq twiʼ, a jlu jun tbʼanelxix xbʼalun, bʼalo kyuʼn qe kʼayil in tzajtoq kyiʼn aʼyeju in chextoq najchaq tiʼj Oriente (Apocalipsis 18:​11, 12).

In tzaj tqʼamaʼn Jun pujbʼil yol tiʼj Tyol Dios lu kyiʼj qe color: «Aju tlanel rit qʼeq ex chʼixme café aju tkoloril lana, ateʼ junjuntl tcoloril kyxol qe jlu, ajxi in pon tiʼj color saq, noqtzun tuʼnj, jaku tzʼok tkʼaʼ». Aju tinta color púrpura wiʼyilxix twiʼ ex atztoq in nel kyiʼj txkup ateʼkux toj aʼ. Tuʼn tbʼinchet aju tinta te color kyaq, qʼan, azul, ex qʼeq, in che ajbʼentoq junjun tzeʼ, tlokʼ tzeʼ, t-xaq tzeʼ, axpe ikx in che ajbʼen junjun tal txkup.