José, akin katka koujxijxinkej ompa Nazaret, mochiuak ipopaj Jesús nikan taltikpak. ¿Uan akoni katka ipopaj José? Itech amatajkuilol Mateo kampa ixnesij inintokay ichankauan Jesús kijtoua ke katka Jacob, sayoj ke itech amatajkuilol Lucas kijtoua ke José katka “ikoneu de Elí”. ¿Keyej ixnesij ome tokaymej? (Lucas 3:23; Mateo 1:16).

Mateo kijkuiloj: “In tetat Jacob kiskaltij in José” (tejuan tiktalilijkej cursivas). Tajtol griego tein nikan kikuik kijtosneki ke Jacob katka ipopaj José. Mateo kijkuiloj akonimej katkaj ichankauan José. Nejon kinextia ke José katka akin kinamikia kiselis itaixyekanalis David, tein satepan panok imako Jesús, akin José kiselij kemej ikonetsin.

Uan Lucas kijkuiloj: “José, ikoneu de Elí”. Nejin tajtol uelis moajsikamatis kemej “temontikauj”. Itech Lucas 3:27 no ijkon kijtoua. Ompa kijtoua ke Sealtiel katka “ikoneu de Neri”, sayoj ke tein melauj katka ikonetsin Jeconías (1 Crónicas 3:17; Mateo 1:12). Nejon kinextia, ke Sealtiel monamiktij iuan se iichpoch Nerí akin amo momati keniuj motokaytiaya, yejua ika katka imontikauj. No ijkon, José katka “ikoneu” Helí porin monamiktij iuan iichpoch María. Yejua ika Lucas kinextia Jesús “keme se tekoneu de rey David”, akin ualeuak itechkopa ichankauan María (Romanos 1:3). Kemej tikitaj, Biblia kinextia ichankauan Jesús itechkopa José uan ichankauan itechkopa María, nejon uelis techmachtis miak taman.

Ne uejkauj, itech xolal Israel uan okseki altepemej tein ompakauin moajsiaj kikuiaj itojmiyo ichkat, chivo uan itojmiyo camello uan ika kichijchiuayaj tasal oso tilmaj. Tein okachi mokuia yejua tein chijchiujtoya ika itojmiyo ichkat; yejua ika Biblia ika tajtoua ichkamej, keman kintekiliayaj inintojmiyo uan tilmaj tein ika chijchiujtoya (1 Samuel 25:⁠2; 2 Reyes 3:4; Job 31:20). Lino, se hilo tein mokui uan ika kichijchiuaj tilmaj tein ijkon motokaytia, kitokayaj ompa Egipto uan Israel (Génesis 41:42; Josué 2:⁠6). Biblia amo kijtoua maj israelitas kitokanij algodón, sayoj ke kemaj kijtoua ke mokuia itech altepet Persia (Ester 1:⁠6). Seda katka tel patiyoj uan tein okachi kualtsin, xa kiualkuiaj tanamakanij akin ualeuayaj itech ueyi altepet China, India uan itech okseki altepemej (Apocalipsis [Revelación] 18:11, 12).

Amatajkuilol Diccionario de la Biblia ika tajtoua tapalmej uan kimelaua: “Itapal tojmit [...] tiltik uan chichiltik oso kipia tataman tapal tein peua ika kostik hasta istak, sayoj ke, no ueli motapal­uia”. Tapal púrpura katka semi patiyoj uan mokixtiaya itech seki okuilimej tein tamatij kemej xoktsitsin tein nemij itech ueyiat. Keman kichijchiuayaj tapalmej chichiltik, kostik, azul uan tiltik, mokuia xiuit, naluamej, imaxiujyo kouit uan hasta okuiltsitsin.