Jesuspa pädrastun Josëqa Nazaret markachömi carpintëru karqan. ¿Pipa tsurintaq karqan Josëqa? Jesuspa kastampaq Mateu libru willakurninqa Josëpa teytan Jacob kanqantam nin, peru Lücas librunam willakun Josëqa ‘Elïpa tsurin’ kanqanta. ¿Imanirtaq Josëpa teytampa jutinqa igualantsu? (Lücas 3:23; Mateu 1:16).

Jacobpa tsurin kanqantam Mateu libruqa willakun. Këchöqa, Josëpa rasumpa kaq teytan Jacob kanqantam parlëkan. Mateuqa qellqarqan Josëpa teytampa kastankunapitam. Këmi alleq rikätsikun Josëqa Rey Davidpa trönumpa legïtimu heredërun kanqanta, y tsë derëchutam wamrantanö Jesusta pasarqan.

Peru Lücas libruqa willakun ‘Josë Elïpa tsurin’ kanqantam. Këchö tsuri ninqanqa mashapaqpis entiendikanmanmi. Lücas 3:27, NM textuchöpis tsënömi parlan. Tsëchöqa nin Sealtielqa ‘Nerïpa tsurin’ kanqantam, Jeconïaspa rasumpa tsurin këkaptin (1 Crönicas 3:17; Mateu 1:12, NM). Itsa Sealtielqa Nerïpa warmi tsurinwan casakushqa karnin, Nerïpa mashan karqan. Jina tsënöllam Josëqa, Elïpa tsurin karqan, warmi tsurin Marïawan casakushqa kaptin. Tsëmi Lücas libru willakurqa, Jesuspa maman Marïapa ‘castampita’ parlëkan (Romänus 1:3). Tsëmi Jesuspaq Bibliaqa willakurqa, ishkë kastakunapita shamunqanta parlan y tsëpitaqa mëtsikatam yachakïta puëdintsik.

Asiapa sur kaq lädunkunachöqa imëkata awayänampaqmi utilizäyaq üshapa millwanta, cabrapa y camëllupa aqtsanta. Millwapita kaqmi masqa kaq, tsëmi Bibliaqa parlan üshapa millwanta rutïpaq y millwapita röpakunapaq (1 Samuel 25:2; 2 Rëyes 3:4; Job 31:20). Lïnu plantapitapis lïnu nishqan tëlatam rurayaq, y tsë plantataqa muruyaq Egiptuchö y Israelchömi (Genesis 41:42; Josuë 2:6). Bibliaqa manam nintsu israelïtakuna utkuta muruyanqanta, peru ninmi Persa nacionchöqa utilizäyanqanta (Ester 1:6). Sëda nishqanqa alläpam cuestaq, itsa India nacionpita rantikoqkuna apayaq (Apocalipsis 18:11, 12).

Diccionario de la Biblia nishqan librum kënö willakun: “Millwaqa [...] imëpis yana, abänu y teja colorpita hasta yulaqyaqmi kan, y tukï colorkunamampis tiñita puëdikanmi”. Morädu tintaqa alläpa chaniyoqmi kaq y lamar yakuchö molusco niyanqankunapitam jorqayaq (jipiyaq). Pukata, qallwashta, azulta y yana tintakunata rurayänampaqqa utilizäyaq plantakunapa watsinkunata (matsunkunata), raprankunata y hasta kurukunatam.