Zuze, nyakupala matabwa wa ku Nazarete akhali baba adakuza Yezu. Mbwenye babace Zuze akhali ani? Pa ndandanda ya makholo a Yezu mu Evanjelyu ya Mateu isancemera Yakobe, mbwenye Luka asalonga kuti Zuze ndi “mwana wa Heli.” Thangwi yanji pisaoneka ninga pyakusiyana?​—Luka 3:23; Mateo 1:16.

M’bukhu ya Mateu tisaleri: “Yakobe abala Zuze,” mukuphatisira malongero a Cigerego pisapangiza pakweca kuti Yakobe akhali baba adabala Zuze. Natenepa, Mateu akhalonga kubalwa kwandimomwene, nzera waumambo wa Dhavidhi, wakuti akhadathema kukhala pa mpando ndi mwana adakuzwa na Zuze, Yezu.

Munjira inango, bukhu ya Luka isalonga: “Zuze, mwana wa Heli.” Mafala anewa akuti “mwana wa,” anakwanisa kubveka ninga “nkamwene wa.” Ndi nkhani ibodzi ene inagumanika pa Luka 3:17, panalonga kuti Salatiyeli wakuti babace wandimomwene ndi Yekoniya, asalongwambo ninga “mwana wa Neri.” (1 Pya dziko ya Israele 3:17; Mateo 1:12) Salatiyeli asaoneka ninga amanga banja na mwana wankazi wa Neri, mbakhala nkamwene wace. Zuze asalongwa munjira ibodzi ene ninga “mwana” wa Heli, mudamanga iye banja na mwanace, Mariya. Natenepa, Luka asalonga pya dzindza inabalwa Yezu ‘ninga munthu waunyama,’ kubulukira kwa mai adabalwa na iye, Mariya. (Aroma 1:3, NM) Bhibhlya isatipanga njira ziwiri zakusiyana zinaphatisirwa ndandanda wa makholo adabala Yezu.

Uweya wa mabira ukhaphatisirwa kakamwe toera kucita pinthu ku Oriente Médio wakale kuphatanizambo uweya wa mbuzi na makamero. Nguwo zakudziwika kakamwe mu ndzidzi unoyu zikhali za uweya, pontho Bhibhlya isalonga mwakubwereza-bwereza pya mabira, kukwedza uweya na nguwo za uweya. (1 Samwele 25:2; 2 Amambo 3:4; Yobe 31:20) Miti ya linho, ikhaphatisirwa toera kucita usalu, ikhagumanika mu Ejito na mu Israele. (Genesi 41:42; Yoswa 2:6) Aisraele a ndzidzi wakale panango nee akhali na thonje, mbwenye Bhibhlya isalonga pya kuphatisirwa kwayo mu dziko ya Persya. (Estere 1:6, NM) Nguwo yakucitwa na sedha ikhali yakudhula kakamwe, panango thangwi ikhabwereswa basi ene na anyamalonda a ku Extremo Oriente.​—Apokalipse 18:11, 12.

Bukhu Jesus and His World isalonga: “Uweya ukhagumanika m’mitundu yakusiyana-siyana, wakucena kakamwe, wakufwirira na wa mitundu inango mizinji.” Kusiyapo pyenepi, uweya ukhapintarwi. Tinta yakufwirira ikhacitwa bulukira ku ntundu unango wa nkhadzi na mitundu yakusiyana-siyana ya miti, mitcitci, masamba a miti na pirombo pyakumburuka pikhaphatisirwa toera kucita mitundu ya tinta yakufwira, ya safarau, ya bhrumu na yakupswipa.