Tshɔka lɛnɛ ele awui

Tshɔka lo ɛtɛ w'awui

Onde wɛ akeyaka?

Onde wɛ akeyaka?

Aki she aki Yɔsɛfu?

Yɔsɛfu aki otshudi w’abaya w’ose Nazarɛta, nde aki She ka lodia kaki Yeso. Ko aki she aki Yɔsɛfu? Ɔlɔndji wa dioho diaki Yeso wele lo Evanjiliɔ wa Mateo mbolaka lokombo laki Jakɔbɔ, koko Evanjiliɔ wa Luka mbutaka dia Yɔsɛfu aki “ɔna Heli.” Ko lande na kele mɛnamaka oko otshikitanu?​—Luka 3:23; Mateo 1:16.

Ɔkɔndɔ wa lo Mateo mbutaka ɔnɛ: “Jakɔbɔ akote Yɔsɛfu,” lo nkamba la tshɛkɛta ya lo Grɛkɛ yɛnya hwe dia Jakɔbɔ aki she aki Yɔsɛfu ka pɛtɛpɛtɛ. Ɔnkɔnɛ, Mateo akɛnya ɔlɔndji wa shikaa waki Yɔsɛfu, ɔlɔndji wa nkumekanga Davidɛ wakete le ɔnɛ lele la lotshungɔ la mbɔsa kiti ka lowandji, mbuta ate, Yeso y’ɔna la lodia laki Yɔsɛfu.

Lo wedi okina, ɔkɔndɔ wa lo Luka mbutaka ɔnɛ: “Yɔsɛfu, ɔna Heli.” Etelo k’ɔnɛ, ‘ɔna aki,’ koka mbokɛma oko “okilo waki.” Dui diafɔna la dia ngasɔ tanemaka lo Luka 3:27, lɛnɛ atama dia Shɛlatiyɛlɛ, ɔna aki Jɛkɔniya la pɛtɛpɛtɛ ekɔ lo mbelamɛ ɔnɛ “ɔna Nɛri.” (1 Ekondo 3:17; Mateo 1:12) Mɛnamaka dia ondo Shɛlatiyɛlɛ akatshuke ɔnaki Nɛri la womoto lahawodi lokombo, ngasɔ mbakandayokoma okilo ande. Woho akɔ waamɛ mbele, Yɔsɛfu aki “ɔna” Heli nɛ dia nde akatshuke Mariya y’ɔnaki Heli la womoto. Ɔnkɔnɛ, Luka mɛnyaka ɔlɔndji wa mɛtɛ waki Yeso “lo ndjela dikila,” oma lo tshimbo ya Mariya ya nyango ka pɛtɛpɛtɛ. (Rɔmɔ 1:3) Ɔnkɔnɛ, Bible toshaka ɛlɔndji ehende wotshikitanyi ndo wele ohomba lo dikambo dia Yeso.

Naa ahɔndɔ ndo alangi wakatanemaka lo nshi yakafundamaka Bible?

Wɛsa w’ɛkɔkɔ wele la alangi wakawatane lo wooko suke la ndjale ka lɛɛhɔ waki la ntondo ka 135 t.d.

Wakakambaka efula la wɛsa w’ɛkɔkɔ, wɛsa wa mbudi ndo wa kamɛlɔ dia nsala ahɔndɔ lo lɛkɛ la Moyen-Orient. Wɛsa w’ɛkɔkɔ mbaki ahɔndɔ wakalekaka nkamba l’anto ndo mbala efula Bible tɛkɛtaka dikambo dia ɛkɔkɔ, ohembwelo wa wɛsa ndo dikambo dia ahɔndɔ wakasalema la wɛsa w’ɛkɔkɔ. (1 Samuele 25:2; 2 Khumi ya Dikanga 3:4; Jobo 31:20) L’Edjibito ndo l’Isariyɛlɛ, wakakambaka la eshinga ɛmɔtshi dia ntondja linɛnɛ. (Etatelu 41:42; Jashua 2:6) Ondo ase Isariyɛlɛ wa lo nshi yakafundamaka Bible kombeyaka nanda, koko Afundelo tɛkɛtaka dikambo dia okambelo wa nanda la Pɛrɛsiya. (Esta 1:6) Ahɔndɔ wa tɛpɛtɛpɛ waki oshinga wolo efula ndo ondo vɔ wakayaka oma le amundji w’okanda waki oma lo lɛkɛ Extrême-Orient.​—Ɛnyɛlɔ 18:11, 12.

Dibuku Yeso ndo andja ande (Ang.) mbutaka dia “wɛsa w’ɛkɔkɔ wakikɔ la alangi w’amɛna efula, vɔ waki la alangi wa wɛma, w’edima ndo eshidi w’edima waki lam’asawɔ.” Laadiko dia laasɔ, wɛsa w’ɛkɔkɔ wakikɔ la alangi efula. Ahɔndɔ w’ebelabela w’oshinga wolo wakaakondjaka oma lo akɔlɔ. Wakakambaka la ntombatomba diotshikitanyi, edio, akatshikatshi, ndo tofumbɔfumbɔ dia ntondja alangi wa beela, w’ɛnɔndɔ, wa bule ndo w’edima.