Yosefa, muvatli wa le Nazareta a a ri tata wa Yesu wa muwundli. Kambe a ku ri mani tata wakwe? Matimu ya xivongo ya Yesu eka Evhangeli ya Matewu ma vula leswaku a ku ri Yakobe, kasi Luka u vula leswaku Yosefa a a ri “n’wana wa Heli.” Ha yini va vule leswi hambaneke?—Luka 3:23; Matewu 1:16.

Rungula ra Matewu ri ri: “Yakobe u ve tata wa Yosefa,” ri tirhise rito ra Xigriki leri swi kombisaka kahle leswaku Yakobe a ku ri tata wa Yosefa wa xiviri. Hikwalaho, Matewu u landzelele matimu ya xivongo, eka nxaxamelo wa vuhosi bya Davhida laha mfanelo ya vuhosi yi hundziseriweke eka Yesu, loyi a kurisiweke hi Yosefa.

Hi hala tlhelo, rungula ra Luka ri ri: “Yosefa, n’wana wa Heli.” Xiga lexi nge “n’wana wa,” xi nga twisisiwa tanihi “mukon’wana wa.” Mhaka leyi fanaka yi kumeka eka Luka 3:27, laha Salatiyele, loyi tata wakwe wa xiviri a ku ri Yekoniya, a xaxametiweke tanihi “n’wana wa Neri.” (1 Tikronika 3:17; Matewu 1:12) Salatiyele swi tikomba onge a a teke n’wana wa Neri loyi vito rakwe ri nga boxiwangiki, xisweswo a va mukon’wana wakwe. Hilaha ku fanaka, Yosefa a a ri “n’wana” wa Heli tanihi leswi a a teke n’wana wa Heli wa xisati, ku nga Mariya. Hikwalaho, Luka u landzelele matimu ya xivongo xa Yesu “hi tlhelo ra nyama,” hi ku tirhisa xivongo xa Mariya, mana wakwe. (Varhoma 1:3) Xisweswo, Bibele yi hi nyika nxaxamelo wa matimu ya swivongo swimbirhi leswi hambaneke swa Yesu naswona i swa nkoka.

Voya bya tinyimpfu, bya timbuti ni bya tikamela a a byi tirhisiwa ngopfu ku endla malapi eminkarhini ya khale eMiddle East. Malapi lawa a ma tolovelekile a ku ri ya voya naswona Bibele yi vulavula ngopfu hi tinyimpfu, ku tsemeta ni swiambalo swa voya. (1 Samuwele 25:2; 2 Tihosi 3:4; Yobo 31:20) Ximila xa ntsembyana, a xi byariwa aEgipta ni le Israyele. (Genesa 41:42; Yoxuwa 2:6) Vaisrayele va le minkarhini ya ku tsariwa ka Bibele swi nga ha endleka a va nga byali khotoni, kambe Matsalwa ma vulavula hi ku tirhisiwa ka yona ePeresiya. (Estere 1:6) Malapi ya silika a ma durha swinene, swi nga ha endleka a ma tisiwa hi van’wamabindzu lava a va fambafamba, lava a va huma ematikweni ya le Vuxeni bya Asia.​—Nhlavutelo 18:11, 12.

Buku leyi nge Jesus and His World yi ri: “Voya a byi endliwa hi mihlovohlovo, ku suka eka muhlovo wo basa ku ya eka wa buraweni lowu nga ni mivala exikarhi.” Ku engetela kwalaho, minkarhi yo tala voya a byi dayiwa. Dayi ya xivunguvungu leyi a yi durha swinene a yi huma eka mixaka yo karhi ya tihumba. Swimilana swo hambanahambana, timitsu, matluka ni switsotswana a swi tirhiseriwa ku humesa dayi hi mihlovo yo tanihi ya ku tshwuka, xitshopana, wasi ni ya ntima.